 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
غسل توبه غسل مستحبی و از آداب توبه است. به فتوای فقیهان شیعه غسل توبه از کفر، فسق و گناه صغیره مستحب است. برخی از اهل‌سنت، غسل توبه از کفر را واجب دانسته‌اند.
بنا بر روایتی، امام صادق(ع) به فردی که قصد داشت از گناهِ گوش دادن به غناء، در حالی که این گناه را مداوم انجام می‌داد توبه کند، سفارش کرد ابتدا غسل کند.
فلسفه غسل توبه را کامل شدن توبه و سریع‌تر پذیرفته شدن آن و نشانه‌ای از پاکیِ باطنی دانسته‌اند.
جایگاه
غسل توبه از آداب توبه شمرده شده است.[۱] از این غسل در کتاب‌های فقهی، در باب طهارت، در بخش غسل و در قسمت اقسام غسل مستحبی سخن گفته شده است.[۲] در برخی از کتاب‌های اخلاقی[۳] و عرفان عملی[۴] نیز، به غسل توبه اشاره شده است.
به گفته سید محمدکاظم یزدی، نویسنده کتاب العروة الوثقی، گروهی از فقیهان غسل توبه را مانند غسلِ طواف جزو غسل‌هایی دانسته‌اند که پیش از فعلی خاص مستحب است و گروهی آن را جزو غسل‌هایی مانند غسلِ قضا کردنِ نماز کسوف، شمرده‌اند که پس از انجام فعلی خاص، مستحب است.[۵]
استحباب
غسل توبه گاهی جهت توبه از کفر، گاهی جهت توبه از فسق و گاهی جهت توبه از گناه صغیره انجام می‌شود. در استحباب غسل توبه از کفر و فسق اتفاق‌نظر و در استحباب غسل توبه از گناه صغیره اختلاف‌نظر وجود دارد.[۶]
غسل توبه از کفر
به گفته صاحب جواهر (درگذشت ۱۲۶۶ق)، همه فقیهان شیعه، فتوا داده‌اند غسل توبه از کفر، چه کفر اصلی و چه کفر ارتدادی، مستحب است.[۷] مستند این حکم اجماع و روایات است.[۸] بر اساس روایتی، پیامبر(ص) به دو نفر از کافرانِ تازه‌مسلمان دستور داد غسل کنند.[۹]
به گفته شهید ثانی، فقیه شیعه قرن دهم قمری، برخی از اهل‌سنت غسل توبه از کفر را واجب دانسته‌اند.[۱۰] در منابع اهل‌سنت از این غسل به «غُسل الاِسلام» تعبیر شده‌است.[۱۱] در مسیحیت نیز، فرد با غسل تعمید به جامعه مسیحیت وارد می‌شود.[۱۲]
غسل توبه از فسق
به گفته علامه حلی (درگذشت ۷۲۶ق)، همه فقیهان شیعه معتقدند، غسل توبه از فسق مستحب است.[۱۳] فسق به معنای انجام گناه کبیره یا اصرار بر گناه صغیره دانسته شده است.[۱۴]
استحباب غسل توبه از فسق، با اجماع و روایات ثابت شده‌است.[۱۵] بنا بر روایتی، امام صادق(ع) به فردی که قصد داشت از گناهِ گوش دادن به غناء، در حالی که این گناه را مداوم انجام می‌داد توبه کند، سفارش کرد ابتدا غسل کند.[۱۶]
غسل توبه از گناه صغیره
در استحباب غسل توبه از گناه صغیره، بین فقیهان اختلاف‌نظر است.[۱۷] به گفته سید محمدمهدی بحرالعلوم (درگذشت ۱۲۱۲ق)، بیشتر فقیهان غسل توبه از گناه صغیره را مستحب دانسته‌اند.[۱۸] در برابر، فقیهانی مانند شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) و ابوالصلاح حلبی (درگذشت ۴۴۷ق)، استحباب غسل توبه را منحصر به توبه از گناهان کبیره شمرده‌اند.[۱۹]
فلسفه
سید محمدکاظم یزدی (درگذشت ۱۳۳۷ق)، نویسنده کتاب العروة الوثقی، فلسفه غسل توبه را کامل شدن توبه و سریع‌تر پذیرفته شدن آن دانسته است.[۲۰]
به باور سید محمدمهدی بحرالعلوم مرجع تقلید در قرن سیزدهم قمری، غسل کردن که پاکیزگی ظاهری است، نوعی خوش‌بینی به پاکی معنوی است که با توبه به دست آمده‌است؛ زیرا ظاهر نشانه باطن است.[۲۱]
پانویس
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۳۳، ص۶۷.
- ↑ بحرالعلوم، مصابیح الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ج۴، ص۳۸۲.
- ↑ بحرالعلوم، رساله سیر و سلوک، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۳؛ حسینی تهرانی، لب اللباب، ۱۴۱۹ق، ص۹۲،
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۵۶ و ۱۵۷.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۳۳، ص۶۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۸.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ حجاوی مقدسی، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، دار المعرفة، ج۱، ص۴۵؛ ابن‌تیمیه، شرح العمدة فی الفقه، ۱۴۱۲ق، ص۳۵۰.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۹۴ش، ص۱۹۵.
- ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۷۴.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ بهبانی، مصابیح الظلام، مؤسسة العلامة المجدّد الوحید البهبهانی، ج۴، ص۹۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۲، ص۷۸۵.
- ↑ بحرالعلوم، مصابیح الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ بحرالعلوم، مصابیح الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱؛ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۱۳۵؛ ابن‌زهره، غنیة النزوع، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۶۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۵۶ و ۱۵۷.
- ↑ بحرالعلوم، مصابیح الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۸.
منابع
- ابن‌تیمیة حرانی، احمد بن عبد الحلیم، شرح العمدة فی الفقه، به تحقیق سعود بن صالح العطیشان، ریاض، مکتبة العبیکان، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌زهره، حمزه بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، به تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۷ق.
- ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی(ع) العامه، ۱۴۰۳ق.
- بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، رساله سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، به شرح محمدحسین حسینی طهرانی، مشهد، علامه طباطبایی، ۱۴۱۸ق.
- بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، مصابیح الاحکام، به تحقیق مهدی طباطبایی، فخرالدین صانعی، قم، میثم التمار، ۱۳۸۵ش.
- بهبهانی، محمدباقر، مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرایع، به تحقیق مؤسسة العلامة المجدّد الوحید البهبهانی، بی‌جا، مؤسسة العلامة المجدّد الوحید البهبهانی، بی‌تا.
- توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، کتاب طه (وابسته به مؤسسه فرهنگی طه)، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۴ش.
- جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، ۱۴۲۳ق.
- حجاوی مقدسی، موسی بن احمد و شرف‌الدین صالحی، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، به تحقیق عبداللطیف محمد موسی السبکی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- حسینی تهرانی، سید محمد، لب اللباب در سیر و سلوک، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی، ۱۴۱۹ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، به تحقیق مؤسسة النشر الإسلامی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، ۱۴۱۰ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّٰی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، با مقدمه، محمود بستانی و صفاءالدین بصری، به تحقیق مجمع البحوث الاسلامیه، قسم الفقه، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تحقیق و تصحیح دارالحدیث، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به تحقیق و تصحیح عبد الحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، به تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- مدنی، علی‌خان بن احمد، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، به تحقیق محسن حسینی امینی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام، با مقدمه محمود هاشمی شاهرودی، به تحقیق مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۱ق.