زیاد بن نضر حارثی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | زیاد بن نضر حارثی |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) |
| فعالیت‌ها | از فرماندهان سپاه امام علی(ع) در صفین |
زیاد بن نَضْر حارثی از یاران امام علی(ع) و فرماندهان سپاه او در جنگ صِفّین بود. امام علی(ع) نامه‌هایی به او نوشته است که بخش‌هایی از آنها در نهج‌البلاغه آمده است. زیاد در ماجرای قتل عثمان از کوفه به مدینه رفت و مخالفان عثمان او را برای مشورت نزد امام علی(ع) و همسران پیامبر فرستادند.
امام علی(ع) پیش از جنگ نهروان نیز زیاد را برای منصرف کردن خوارج نزد آنان فرستاد.
معرفی
زیاد بن نضر حارثی از یاران امام علی(ع) بود[۱] که در جنگ صفین[۲] و در وقایع جنگ نهروان حضور داشت.[۳] امام علی(ع) نامه‌هایی به او نوشته است که بخشی از آنها در نهج‌البلاغه نقل شده است.[۴]
برخی پژوهشگران، زیاد را از اصحاب پیامبر(ص) برشمرده‌اند.[۵] به گفتۀ پژوهشگران، کتاب‌های تاریخی دربارۀ وفات زیاد بن نضر سخنی نگفته‌اند.[۶]
حضور در ماجرای قتل عثمان
زیاد بن نضر از افرادی است که نامش در ماجرای قتل عثمان ذکر شده است.[۷] طبق گزارش‌های تاریخی، در سال ۳۵ق گروهی از صحابه که مخالف عثمان بودند، به هیئت‌های مختلفی در سراسر سرزمین‌های اسلامی نامه نوشتند و آنها را به مدینه فراخواندند.[۸] زیاد بن نضر به همراه چند نفر از دیگر بزرگان کوفه به مدینه رفت.[۹] مخالفان عثمان، زیاد بن نضر را نزد همسران پیامبر(ص) و سپس امام علی(ع) فرستادند تا بپرسد که آیا وارد مدینه شوند یا خیر.[۱۰] همسران پیامبر(ص) با ورود مخالفان، موافقت کردند؛ اما امام علی(ع) به زیاد بن نضر گفت که ابتدا بایستی از نزدیکان عثمان بخواهند که او را ترغیب کنند تا از رفتار اشتباه خود دست بردارد و در غیر این صورت هر کاری دلشان خواست انجام دهند.[۱۱] طبق نقل‌های تاریخی، این وقایع منجر به قتل عثمان شد.[۱۲]
رهبری سپاه امام علی(ع) در جنگ صفین
طبق تحقیق مادلونگ، اسلام‌شناس آلمانی، زیاد بن نضر از اولین کسانی بود که در سال ۳۶ق و پیش از جنگ صفین به امام علی(ع) خبر داد که لشکریان معاویه در حال پیشروی به سوی کوفه هستند.[۱۳] پیش از آغاز جنگ صفین، امام علی(ع) یارانش را جمع کرد و از آنان مشورت گرفت. زیاد بن نضر یکی از افرادی بود که حمایت خود را از امام علی(ع) اعلام کرد.[۱۴] طبق نقل تاریخ‌نگاران، امام علی(ع) زیاد بن نضر را فرمانده قبیله مذحج و اَشعری کرد.[۱۵]
طبق روایت کتاب وَقعة صفین، امام علی(ع) ۸۰۰۰ نفر را تحت فرمان زیاد بن نضر و ۴۰۰۰ نفر را تحت فرمان شُرَیح بن هانی (درگذشت ۷۸ق) قرار داد[۱۶] و پس از توصیه‌هایی دربارۀ نحوۀ جنگ، آنها را به سوی معاویه اعزام کرد.[۱۷][یادداشت ۱] پس از چندی زیاد و شُریح هر کدام طی نامه‌ای به امام علی(ع) از اختلاف خود خبر دادند.[۱۹] امام علی(ع) به آنها نامه‌ای نوشت و ضمن نصایحی دربارۀ نحوۀ اردوکشی سپاه، زیاد بن نضر را سردارِ پیش‌قراولان سپاه خود کرد و از شریح بن هانی خواست که از زیاد پیروی کند.[۲۰] بخشی از این نصایح ذیل نامه ۱۱ نهج‌البلاغه آمده است.[۲۱]
سپاه امام علی(ع) در شمالِ عراق یا سوریه امروزی به سپاه معاویه رسید.[۲۲] امام علی(ع) به مالک اشتر دستور داد که به سمت محل جنگ حرکت کند و زیاد را فرمانده بال راست سپاه و شریح را فرمانده بال چپ سپاه کند و طی نامه‌ای این مسئله را به اطلاع زیاد و شریح نیز رساند.[۲۳] بخشی از این نامه ذیل نامه ۱۳ نهج‌البلاغه نقل شده است.[۲۴] زیاد بن نضر، بعد از گفتگوی بی‌نتیجۀ نمایندگان امام(ع) با معاویه، وارد جنگ شد.[۲۵]
دفاع از امام علی در برابر خوارج
امام علی(ع) پیش از جنگ نهروان، زیاد را به سوی خوارج فرستاد تا آنها را از جنگ منصرف کند؛ اما آنها راضی به همکاری نشدند.[۲۶] طبق گفتۀ مورخان در این گفت‌وگو، خوارج امام علی(ع) را با معاویه مقایسه کردند؛ اما زیاد بن نضر به آنها یادآوری کرد که پیروان علی(ع) تنها برای عمل به دستورات کتاب خدا با او بیعت کرده‌اند.[۲۷]
پانویس
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۲۹، ص۷۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، بی‌تا، ج۴، ص۵۷۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۸۶.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۲۷.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی‌صالح، نامۀ ۱۱ و ۱۳.
- ↑ ناظم‌زاده قمی، اصحاب امام علی(ع)، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۹۵.
- ↑ جمع نویسندگان، سرداران صدر اسلام، قم، ج۶، ص۷۹.
- ↑ شیخ مفید، الجمل و النصر...، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۸.
- ↑ قرشی، دانشنامه امام امیرالمومنین...، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۳۴۵-۳۴۷.
- ↑ قرشی، دانشنامه امام امیرالمومنین...، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۳۴۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، بی‌تا، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ شیخ مفید، الجمل و النصر...، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۸.
- ↑ شیخ مفید، الجمل و النصر...، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۸.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ مادلونگ، جانشینی حضرت محمد(ص)، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۸.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۱.
- ↑ دشتی، امام علی و امور نظامی، ۱۳۸۸ش، ص۷۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، بی‌تا، ج۴، ص۵۶۵؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۸۱.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی‌صالح، نامۀ ۵۶.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۲.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۳-۱۲۵.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی‌صالح، نامۀ ۱۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ خلفاء، بی‌تا، ص۲۷۶.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳-۱۵۴.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی‌صالح، نامۀ ۱۳.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، بی‌تا، ج۴، ص۵۷۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۸۶.
- ↑ قزوینی، امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۴.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۲۷.
یادداشت
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن‌اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ خلفاء، قم، انتشارات دلیل ما، بی‌تا.
- دشتی، محمد، امام علی(ع) و امور نظامی، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۸ش.
- شریف رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۳۶۶ش/۱۴۰۷ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۳۷۱ش/۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
- قرشی، باقرشریف، دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، دار التهذیب، ۱۳۹۴ش.
- قزوینی، محمدکاظم. امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ق/۱۴۲۱ق.
- مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمد(ص): پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۳۸۱ش/۱۴۲۳ق.
- ناظم‌زاده قمی، سید اصغر، اصحاب امام علی(ع)، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.