یزید بن قیس ارحبی
| کارگزار امام علی(ع) | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یزید بن قیس بن تمام بن حاجب اَرْحَبی |
| نسب/قبیله | قبیله هَمْدان |
| خویشاوندان | برادر سعید بن قیس |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | سال ۳۷ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) |
| فعالیتها | فرماندار مدائن، ریّ، هَمِدان و اصفهان، متولی شرطة الخمیس |
یزید بن قیس ارحبی از بزرگان قبیله هَمْدان و از تابعین بود. او از اصحاب امام علی(ع) به شمار میرفت و مدتی فرمانده شرطههای ایشان بود. در نامهنگاری به عثمان و اعتراض به عملکرد او همراه بزرگان کوفه شرکت داشت و در شورش نخست مردم علیه عثمان نیز نقش داشت. یزید بن قیس در جنگهای جمل، صفین و نهروان حضور یافت و پرچمداری سپاه امام علی(ع) را بر عهده گرفت. او در دوره خلافت امام علی(ع) به فرمانداری شهرهایی مانند مدائن، ریّ، هَمِدان و اصفهان منصوب شد.
شخصیت شناسی و جایگاه
یزید بن قیس بن تمام بن حاجب اَرْحَبی[۱] یا اَرجی[۲] از قبیله هَمْدان و از بزرگان یمن به شمار میرفت. او دوران پیامبر اکرم(ص) را درک کرده و در زمره تابعین قرار گرفته است.[۳] یزید از اصحاب[۴] و کارگزاران امام علی(ع) بود[۵] و مدتی نیز فرماندهی شرطههای امام علی(ع) را بر عهده داشت.[۶]
بر اساس گزارش منابع تاریخی، در دوره عثمان، پس از شکایت مردم از سعید بن عاص، فرماندار کوفه، یزید بن قیس به فرمان مالک اشتر با ۵۰۰ نفر مانع بازگشت او از مدینه به کوفه شد[۷] و قاریان کوفه او را به عنوان حاکم کوفه منصوب کردند.[۸] همچنین یزید بن قیس همراه با بزرگان کوفه برای عثمان نامهای نوشتند و به کارهای ناپسند و خلاف شرع او اعتراض کردند و از وی خواستند مطابق قرآن و سنت پیامبر(ص) عمل کند.[۹] او در شورش اول مردم بر عثمان بن عفان نقش بهسزایی داشت.[۱۰]
به گفته عبدالله مامقانی، خطبههای او در جنگها نشانه ایمان و پایداریاش بوده و انتصاب وی به فرمانداری ری، هَمِدان و اصفهان[۱۱] از سوی امام علی(ع) دلالت بر عدالت او دارد؛ زیرا امام علی(ع) غیر عادل را بر اموال شیعیان مسلط نمیکرد. همچنین حضور او در بین شاهدان وصیت امام علی(ع)[۱۲] نیز نشانه وثاقت او بوده است.[۱۳] البته شیخ طوسی در تهذیب، به جای یزید بن قیس برادرش سعید بن قیس[۱۴] را شاهد وصیت امام علی(ع) ذکر کرده است.[۱۵]
یزید بن قیس در کوفه زندگی میکرد و وفاتش در سال ۳۷ق گزارش شده است.[۱۶] البته برخی گفتهاند تا زمان خلافت امام حسن(ع) (سال ۴۰ق تا ۴۱ق) زنده بود و در سپاه ایشان حضور داشت.[۱۷] گفته شده که یزید بن قیس به امام علی(ع) و حسنین(ع) هدایایی داده بود.[۱۸]
حضور در جنگها
یزید بن قیس با شجاعت و جنگاوری[۱۹] در جنگهای جمل،[۲۰] صفین[۲۱] و نهروان[۲۲]در سپاه امام علی(ع) حضور داشت.[۲۳] در جنگ جمل بههمراه مالک اشتر و نه هزار نفر[۲۴] حاضر شد. به گزارش ابنمزاحم، از مورخان شیعی اهل عراق در قرن دوم قمری، یزید بن قیس در جنگ صفین به امام علی(ع) مشورت داد و ایشان را به جنگیدن تشویق کرد.[۲۵] همچنین با خطبههای خود مردم را به جنگیدن تشویق میکرد.[۲۶]
به گفته علامه مجلسی، یزید بن قیس در جنگ صفین از سوی امام علی(ع) برای دعوت معاویه به حق اعزام شد.[۲۷] همچنین گفته شده که در محرم سال ۳۷ق به خاطر حرمت ماه محرم بین امام علی(ع) و معاویه صلحی برقرار شد و امام علی(ع) افرادی همچون یزید بن قیس را برای مذاکره و آتشبس فرستاد.[۲۸] در جنگ جمل[۲۹] و صفین بعد از شهادت پرچمداران لشکر، پرچم را به دست گرفت و در صفین مجروح شد.[۳۰] گزارش شده که یزید بن قیس پس از ماجرای حکمیت به خوارج پیوست، اما با راهنمایی امام علی(ع) بازگشت.[۳۱]
منصبها و فعالیتها
یزید بن قیس مناصب حکومتی متعددی داشت، از جمله:
- جانشین نعیم بن مُقَرِّن، فرماندار هَمِدان، در حکومت خلیفه دوم، هنگام شرکت وی در جنگ نهاوند.[۳۲]
- فرماندار جوخ (نام رودی بین خانقین و خوزستان)[۳۳] و مدائن[۳۴] در حکومت امام علی(ع) و میان جنگهای جمل و صفین[۳۵]
- فرماندار ریّ، هَمِدان و اصفهان در حکومت امام علی(ع).[۳۶]
پانویس
- ↑ زرکلى، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ زرکلى، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۸۶.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۸۶.
- ↑ زرکلى، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبرى، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۴.
- ↑ زرکلى، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ ابناعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۹۰.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۳۳۱.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۸۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۹-۵۱.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ شیخ طوسى، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۱۴۸.
- ↑ زرکلى، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ آلیاسین، صلح الحسن(ع)، ۱۴۱۲ق، ص۹۴.
- ↑ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۶۹.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۲۱، ص۱۱۶.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۵۱۵.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۴۷.
- ↑ احمدی میانجی، مکاتیب الائمة(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۳۷.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۴۷.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۵۲.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۱.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۴۷.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۲، ص۵۷۳.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۵؛ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۹۷-۱۹۸.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۵۱۵.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۴-۲۵۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۱.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۶۵.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۱۱.
- ↑ احمدی میانجی، مکاتیب الائمة(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۵۳۷.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۸۶.
منابع
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابناعثم، احمد، الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابنمزاحم، نصر، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمة(ع)، تصحیح مجتبی فرجی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- آلیاسین، راضی، صلح الحسن(ع)، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، ج ۳، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول ، ۱۳۹۷ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، روزنه تهران، ۱۳۷۳ش.
- زرکلى، خیر الدین، الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، حسن الموسوى، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تصحح جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری (نشر تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، تحقیق جمعى از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، بینا، بیتا.