ابومخنف
| تاریخنگار شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | لوط بن یحیی بن سعید بن مِخنَف بن سُلیم غامدی ازدی |
| تاریخ تولد | حدود ۸۰ق |
| زادگاه | کوفه |
| تاریخ وفات | ۱۵۷ق |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | مقتل الحسین(ع) • کتاب الردة • کتاب فتوح الشام • دیگر تالیفات |
لوط بن یحیی بن سعید (درگذشتهٔ ۱۵۷ق) معروف به ابومخنف و ابومِخنَف ازدی، مؤلف کتاب مقتل الحسین، اهل کوفه، شیعه و از محدثان و مورخان قرن دوم هجری قمری. محدثان شیعه، ابومخنف را شیعه خوانده و شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق(ع) معرفی کرده است.
ابومخنف، در کتابی به نقل روایات مرتبط با شهادت امام حسین(ع) پرداخته، که گرچه این کتاب در دسترس نیست، اما پارهای از احادیث آن در منابع روایی و تاریخی نقل شده است. ابومخنف آثار تاریخی دیگری، از جمله درباره سقیفه، جنگ جمل و جنگ صفین نوشته است.
زندگی
لوط بن یحیی بن سعید بن مِخنَف بن سُلیم غامدی ازدی معروف به ابومخنف، در کوفه از قبیله أزْد برخاست.[۱] مخنف بن سُلَیم، پدرجد ابومخنف[۲] از اصحاب پیامبر اکرم،[۳] و امام علی(ع) بود،[۴] و از سوی امام علی والی همدان و اصفهان شد.[۵] یحیی بن سعید، پدر ابومخنف، نیز از اصحاب امام علی(ع) بود.[۶]
ابومخنف در کوفه به تحصیل دانش پرداخت و از امام صادق(ع)،[۷] جابر جعفی، مجالد بن سعید و صعقب بن زبیر علم آموخت.[۸] محمد فؤاد سزگین (درگذشت: ۱۴۳۹ق)، نویسنده مسلمان، سال تولد او را ۷۰ق دانسته است.[۹] همچنین درباره تاریخ وفات او، یاقوت حموی آن را در سال ۱۵۷ق[۱۰] و شمسالدین ذهبی سال ۱۷۰ق، گفتهاند.[۱۱]
سزگین، ابومخنف را از مورخان عصر اموی دانسته[۱۲] اما نجاشی او را از یاران امام صادق(ع)، و در دوره خلفای عباسی برمیشمارد.[۱۳]
اعتبار روایی
ابومخنف در جوامع روایی شیعه مورد اعتماد بوده و نام او در میان راویان مدحشده بیان شده، و در مقابل، اهلسنت او را تضعیف کردهاند.
محدثان شیعه
نجاشی، رجالشناس سده پنجم هجری، ابومخنف را شیعه و از اصحاب راویان حدیث در کوفه معرفی کرده،[۱۴] و شیخ طوسی، فقیه و محدث بزرگ شیعه در سده پنجم، او را از اصحاب امام صادق(ع) خوانده است.[۱۵]
علامه حلی (درگذشت: ۷۲۶ق)، فقیه و متکلم شیعه، ابومخنف را ثقه دانسته،[۱۶] ابنداوود حلی از رجالیان قرن ۷ق، او را از کسانی برشمرده که مدح شده و تضعیف نشدهاند[۱۷] علامه مجلسی (درگذشت: ۱۱۱۰ق)، فقیه و محدث شیعه، در کتاب الوجیزه، او را از مدحشدگان شمرده،[۱۸] و شیخ عباس قمی (درگذشت: ۱۳۵۹ق)، محدث شیعه، گفته که با وجود اینکه ابومخنف به شیعه بودن شهرت داشته، اما عالمان اهلسنت مانند طبری و ابناثیر، با اعتماد به او، روایاتش را نقل کردهاند.[۱۹] همچنین سید ابوالقاسم خویی (درگذشت: ۱۳۷۱ش)، فقیه و رجالشناس شیعه، ابومخنف را ثقه خوانده است.[۲۰]
محدثان اهلسنت
علی بن عمر دارقطنی (درگذشت: ۳۸۵ق)، محدث شافعی، احادیث ابومخنف را ضعیف دانسته،[۲۱] و ابنعدی جرجانی (درگذشت: ۳۶۵ق)، رجالشناس و محدث اهلسنت، او را شیعه افراطی خوانده و گفته نقل اخبار وی بهدلیل ضعف سند، جایز نیست.[۲۲]
تاریخنگاری
ابومخنف، روایات مربوط به فتوحات، روزهای مهم عربی، خلفا و فرمانداران را نوشته است.[۲۳] ابنندیم (درگذشتهٔ ۳۸۵ق)، کتابشناس و فهرستنگار اهلسنت، او را آگاهترین فرد به مسائل عراق و سرگذشتها و فتوحات آن میداند.[۲۴] طبری در کتاب تاریخ خود، روایات بسیاری درباره رویدادها و وقایع مهم تا ۱۳۲ق را، از ابومخنف ذکر کرده است.[۲۵]
گفته شده که ابومخنف با گزینش و ذکر وقایع مهم تاریخ حجاز، آثار مستقلی درباره آنها نگاشته است؛ مانند کتاب السقیفه،[۲۶] کتاب الرُّده،[۲۷] کتاب جمل و کتاب صفین.[۲۸]
نخستین گزارشهای تاریخی ابومخنف، روایاتی درباره بیماری پیامبر(ص) است.[۲۹] ابومخنف به ثبت گزارشها درباره امام علی(ع) توجه نشان داده،[۳۰] و ابنابیالحدید روایات مقتل امام علی(ع) در کتاب مقاتل الطالبیین را از موثقترین روایات در باب شهادت امام علی(ع) شمرده است که ابوالفرَج اصفهانی آن را از ابومخنف نقل کرده است.[۳۱]
آثار
ابومخنف درباره بسیاری از حوادث و موضوعات مهم تاریخی تألیفاتی داشته است و آثار وی بیشتر درباره تشیع است؛[۳۲] از جمله خطبه فاطمه(س)، جنگ جمل، صفین، قتل الحسن(ع)، ماجرای شهادت محمد بن ابیبکر، نهضت امام حسین(ع)، و قیام مختار که به تفصیل در کتب رجالی به آنها اشاره شده است.[۳۳]
مقتل ابومخنف
ابومخنف، نویسنده مقتل امام حسین بوده است؛ یکی از مشهورترین و قدیمیترین آثار درباره امام حسین(ع) که در سدۀ دوم هجری، به روش محدثان (نقلی) تألیف شده است؛[۳۴] دینوری در کتاب اخبار الطوال[۳۵] و شیخ مفید در الارشاد[۳۶] از آن پیروی کردهاند.
گفته شده که مقتل ابومخنف، توسط هشام بن کلبی روایت شده، ولی به مرور زمان مفقود شده و مقتلی که هماکنون به او نسبت داده میشود، از آن او نیست.[۳۷] با این حال پارههایی از محتوای مقتل ابومخنف در آثار دیگری روایت شده است: تاریخ طبری، انساب الاشراف، الفتوح، مروج الذهب، مقاتل الطالبیین، الاِرشاد شیخ مفید، و تذکرة الخواص سبط ابنجوزی.[۳۸]
پانویس
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵.
- ↑ ابنحجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۷۰.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۰۹.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۸۱.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۹.
- ↑ ابنشهرآشوب، معالم العلماء، المطبعة الحیدریه، ص۹۳.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۹۶۳م، ج۳، ص۴۲.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲۰۰۶م، ج۷، ص۳۱۰.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربیه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ۱۴۰۰ق، ج۷، ص۴۱.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۲۰.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۲۰.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۵.
- ↑ حلی، خلاصه الاقوال، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۹.
- ↑ ابنداوود حلی، الرجال، ۱۳۸۳ق، ص۲۸۲.
- ↑ مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۱۴۵.
- ↑ قمی، الکنی والالقاب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳، ج۱۵، ص۱۴۰.
- ↑ دارقطنی، کتاب الضعفاء والمتروکین، ۱۴۰۳، ص۳۳۳.
- ↑ ابنعدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۹۳.
- ↑ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۲۵۳.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۶.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹، ج۱، ص۵۸۵.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ ابومخنف، مقتل الامام حسین بن علی، دارالمحجه، ص۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۶۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۸؛ ابناعثم، الفتوح، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۲۸۶؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۶۸ق، ص۲۲-۲۸ و ۳۳-۴۵.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهجالبلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵ و ۱۰۶؛ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ۱۳۹۳ق، ص۱۰۵؛ نجاشی، رجال النجاشی، نشر اسلامی، ص۳۲۰؛ طوسی، الفهرست، منشورات شریف رضی، ص۱۵۵.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام، ۱۴۳۸ق، ص۲۳۶.
- ↑ ابنقتیبة الدینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۰-۲۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ۲۳۱.
- ↑ ابومخنف، مقتل الامام حسین بن علی، دارالمحجه، ص۳۰؛ قمی، الکنی والالقاب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ جابری، أصول المقتل الحسيني، ۱۴۳۶ق، ص۲۱۷.
منابع
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق.
- ابومخنف، مقتل الحسین بن علی علیهالسلام، تحقیق کامل سلیمان الجبوری، بیروت، دارالمحجة البیضاء، بیتا.
- ابونعیم اصفهانی، حافظ، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران، سروش، ۱۳۷۷ش.
- ابنابیالحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق/ ۱۹۵۹م.
- ابناعثم کوفی، احمد، الفتوح، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق.
- ابنداوود حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/ ۱۹۹۰م.
- ابنشهرآشوب، محمدبن علی، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه، بیروت، منشورات المطبعة الحیدریه، چاپ اول، بیتا.
- ابنعدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق سهیل ذکار و یحیی مختاری عزاوی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنقتیبة الدینوری، عبدالله بن مسلم، الاخبار الطوال، تحقیق جمالالدین شیال، قم، منشورات شریف رضی، ۱۳۷۳ش.
- ابنندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، تهران، ۱۳۹۳ق.
- بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تحقیق عبدالحلیم النجار، مصر، دار المعارف، ۱۹۶۸م.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، تحقیق محمد حمید الله، مصر، ۱۹۵۹م.
- جابری، عامر، أصول المقتل الحسيني: دراسة تسلط الضوء علی الأصول الكوفية للمقتل الحسيني، کربلا، العتبة الحسينية المقدسه، ۱۴۳۶ق/ ۲۰۱۵م.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق شیخ جواد قیومی، قم، نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، نشر الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- دارقطنی، مسعود بن نعمان، کتاب الضعفاء والمتروکین، تحقیق موفق بن عبدلله، مدینه، الجامعة الاسلامیه، ۱۴۰۳ق.
- ذهبی، شمسالدین، تاریخ الاسلام، تحقیق عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب عربی، ۱۴۰۸ق.
- ذهبی، شمسالدین، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۲۰۰۶م.
- ذهبی، شمسالدین، میزان الاعتدال، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة، ۱۹۶۳م.
- سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربیه، ترجمه محمد فهمی حجازی و عبدالله بن عبدالله حجازی، قم، کتابخانه عمومی آیتالله مرعشی، ۱۴۱۲ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام، قم، تراث الشیعه، ۱۴۳۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم والملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق محمدصادق آل بحرالعلوم، قم، منشورات شریف رضی، بیتا.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی والالقاب، تحقیق محمدهادی امینی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزة فی الرجال، تحقیق محمدکاظم رحمان ستایش، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۲۰ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۴ش.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۰ق.