یزید بن حصین همدانی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یزید بن حصین بن نمیر همدانی سکونی |
| خویشاوندان | حصین بن نمیر |
| وفات | ۱۰۳ق |
یزید بن حصین همدانی بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی، از افراد حاضر در واقعه کربلا بود. قائلان به حضور او در کربلا با استناد به سلام در زیارت ناحیه بر وی و رفتن او نزد عمر بن سعد با اجازه امام حسین(ع) و همچنین شوخی حبیب بن مظاهر با او در شب عاشورا، معتقدند او در زمره یاران امام و از شهدای واقعه کربلا بود. در مقابل برخی با استناد به شماری از گزارش‌های دیگر، نام او را در زمره دشمنان اهل‌بیت(ع) ضبط کردند؛ شرکت در جنگ صفین و پیوستن به خوارج در ماجرای حکمیت، همراهی با خوارج در جنگ نهروان، نبرد علیه قیام توابین و شهید کردن سلیمان بن صرد و همچنین گزارش مرگ او در سال ۱۰۳ق از دلایل این دسته از مورخان است.
نسب و هویت یزید بن حصین
درباره نسب یزید بن حصین در منابع تاریخی چنین آمده است: یزید بن حصین بن نمیر بن ناتل سکونی[۱] یا فاتک بن لبید بن جعفر بن حارث بن سلمة بن شکامة.[۲][یادداشت ۱] در منابع مختلف اوصافی چون همدانی،[۳] مشرقی[۴] و سکونی حمصی برای وی ذکر شده است[۵] و اینکه آیا اینها همه یک نفر هستند یا چند نفر میان محققان اختلاف نظر وجود دارد؛[۶] زیرا همدانی منسوب به قبیله همدان از قبایل یمن و ساکن کوفه بودند،[۷] درحالی که سکونی منسوب به سکون و طایفه‌ای از قبیله کنده بود.[۸]
حضور در کربلا
در مورد هویت و نقش یزید بن حصین در کربلا و اینکه وی در شمار اصحاب امام حسین(ع) و از دوستان اهل‌بیت(ع) بوده یا اینکه وی از دشمنان اهل بیت(ع) به شمار می‌رود در کتب و منابع متقدم دو گزارش متفاوت نقل شده است.
جزو لشکر امام حسین(ع)
شیخ طوسی(۴۶۰ق) و برخی دیگر از رجال شناسان شیعه، نام یزیدبن حصین مشرقی را در شمار اصحاب امام حسین(ع) ضبط نموده‌اند.[۹] بنابر گزارش نویسندگانی چون فتال نیشابوری(۵۰۸ق)، إبن طلحه شافعی(۶۵۲ق)، إبن ابی الفتح(۶۹۳ق) و إبن صباغ(۸۵۵ق)، یزید بن حصین در روز عاشورا برای جویا شدن علت بستن آب بر خیام حسینی، از امام حسین(ع) اذن ملاقات با عمر بن سعد را گرفت. وی بدون سلام بر عمر بن سعد وارد شد و گفت: در حالی که حیواناتی چون خنازیر و سگ‌ها از آب استفاده می‌کنند، چرا آن را بر حسین و اصحابش بسته‌اید؟[۱۰] [یادداشت ۲]
شماری از مورخین چون أبومخنف(۱۵۷ق)، طبری(۳۱۰ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق) إبن نما(۶۴۵ق)، إبن حاتم(۶۶۴ق) و إبن کثیر(۷۷۴ق) مطلب نقل شده از زبان یزید بن حصین خطاب به عمر بن سعد را به حر بن یزید ریاحی منتسب کرده‌اند. به گفته این مورخان وقتی حر به امام حسین(ع) ملحق شد، مقابل اصحاب خود ایستاد و آنها را موعظه کرد از جمله گفت: حسین در دست شما چون اسیر مانده و نه می‌تواند سودی کسب کند و نه قدرت دارد ضرری را از خود دفع نماید. وى را با زنان و کودکان خردسال و یارانش از آب روانِ فرات که یهودى و مجوسى و نصرانى از آن می‌نوشند و خوک‌ها و سگان روستا در آن می‌غلطند منع کرده‌اید؟»[۱۱] عده‌ای از تاریخ‌نگاران همچون ابن اعثم(۳۱۴ق)، شیخ صدوق(۳۸۱ق) و خوارزمی(۵۶۸ق) نیز معتقدند: بریر بن خضیر کسی بود که برای اعتراض به بستن آب نزد إبن سعد رفت.[۱۲] [یادداشت ۳]
دلیل دیگری که بر شهادت یزید بن حصین ارائه شده، گزارش مجلسی در بحار الانوار از شوخی حبیب بن مظاهر در شب عاشورا با یزید بن حصین هنگام نظافت کردن است؛[۱۳] این در حالی است که در رجال کشی، منبع مورد استناد مجلسی، نام یزید بن خضیر همدانی معروف به سید القراء به عنوان کسی ضبط شده که حبیب با او شوخی کرد.[۱۴] نکته دیگر آنکه در منابع متقدم سید القراء لقب بریر بن خضیر همدانی ضبط شده است.[۱۵] افزون بر آنکه بر اساس منابع متقدم و متعدد شب عاشورا بریر بن خضیر همدانی هنگام نظافت کردن با عبدالرحمن بن عبد رب انصاری شوخی می‌کرد و سخنی از شوخی حبیب با یزید نیست.[۱۶]
در میان منابع قدما تنها در زیارت ناحیه با فرستادن سلام بر یزید بن حصین وی را شهید معرفی کرده است؛ زیارت ناحیه دارای دو نسخه است، در نقل و نسخه ابن طاووس از زیارت ناحیه، نام يزيد بن حصين همداني ضبط شده[۱۷] و در نقل مشهدی از همین زیارت بر زید بن حصین سلام فرستاده شده است.[۱۸] [یادداشت ۴]
در شمار دشمنان اهل بیت(ع)
در مقابل دیدگاه کسانی که قائل به شهادت یزید بن حصین در کربلا بودند، برخی نام وی را در زمره دشمنان اهل بیت(ع) ذکر کرده‌اند.[۱۹] پدر یزید، حصین بن نمیر از دشمنان معروف أهل بیت(ع) بود که از طرف عبیدالله بن زیاد فرماندهی بنی تمیم را بر عهده داشت و مامور به دستگیری مسلم بن عقیل شد،[۲۰] بعد از حادثه کربلا حصین جانشین مسلم بن عقبه در واقعه حره بود و مکه را محاصره[۲۱] و کعبه را با منجنیق ویران ساخت.[۲۲]
حصین فرزندی بنام یزید داشت که در جنگ صفین حضور داشت. یزیدبن حصین بعد از اعتراض به ماجرای حکمیت، خطاب به خوارج گفت: به صورت مخفیانه از شهر خارج شوید و در نهروان ساکن شوید و به برادرانتان در بصره نامه بنویسید تا آنها نیز به شما ملحق شوند.[۲۳] در جنگ نهروان فرماندهی جناح راست لشکر خوارج بر عهده یزیدبن حصین بود.[۲۴] او در سرکوب قیام توابین نیز نقش موثری را ایفاء کرد و سلیمان بن صرد خزاعی را به شهادت رساند.[۲۵] سر انجام یزیدبن حصین در سال ۱۰۳ قمری از دنیا رفت.[۲۶]
پانویس
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف،۱۹۵۹م، ج۵، ص۳۳۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق،ج۲، ص۸۰.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۷
- ↑ رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۸۱. تفرشی، نقد الرّجال، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۸۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۶۰.
- ↑ صالحی حاجی آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸، ص۴۰۱.
- ↑ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، دار صادر، ج۳، ص۳۹۱.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۷۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ۱۴۱۵ق، ص۸۱. تفرشی، نقد الرّجال، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۸۹. اردبیلی، جامع الرواة، نشر نجفی، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات الرضی، ص۱۸۵؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، تحقیق ماجد بن احمد، ص۴۰۱؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۶ و ۴۷؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۸۲۱.
- ↑ أبومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۲۲؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۳۲۶؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۱؛ ابن حاتم، الدر النظیم، موسسه نشر اسلامی، ص۵۵۴؛ ابن نما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۴۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸، ج۸، ص۱۹۵.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۹۶. شیخ صدوق،الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۹۳.
- ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرّجال(رجال کشی)،۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ ابو مخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۱۲۸ و ۱۲۹. ابومخنف، وقعة الطف، ۱۳۶۷ش، ص۲۲۱ و ۲۲۲. طبری، تاریخ طبری،۱۳۸۵ق، ج۴، ۱۳۸۵ق، ص۳۲۸ و ۳۲۹. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۶۶ و ۶۷.
- ↑ ابو مخنف، مقتل الحسین، ص۱۱۵. بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۷. طبری، تاریخ طبری،۱۳۸۵ق، ج۴، ص۳۲۱. ابن نما، مثیر الاحزان، ۱۳۶۹ق، ص۳۹.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۷
- ↑ مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۳.
- ↑ صالحی حاجی آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸ش، ص۳۸۰- ۴۰۳.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۴۰؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۵۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری،۱۳۸۵ق، ج۴، ص۳۷۲ و ۳۸۰ و ۳۸۱؛ ابی القداء، المختصر فی أخبار البشر، دار المعرفة، ج۱، ص ۱۰۳؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۱۳.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، دار المعرفة، ج۸، ص۲۴۵؛ ر. ک: ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۹۴.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۰۴.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۱۰.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۳۰۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری،دار صادر، ج۴، ص۲۹۳؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۴۶۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۶.
- ↑ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۶۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۵، ص۱۵۷ و۱۵۸؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۵۱؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۷۶.
یادداشت
- ↑ ابن عساکر و ابن اثیر نسب وی را اینگونه ضبط کرده است: یزید بن حصین بن نمیر بن (ناتل) نابل بن لبید بن جعثنة سکونی حمصی(ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵، ج۶۵، ص۱۵۵) بن حارث بن سلمه(ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، دار صادر، ج۲، ص۱۳۰.)
- ↑ البته فتال می‌گوید: یزید این مطلب و مطالب دیگر را خطاب به لشکر إبن سعد گفت، نه شخص إبن سعد. (فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات الرضی، ص۱۸۵)
- ↑ مرحوم شیخ گوید: بریر این مطلب برای لشکر گفت، نه برای إبن سعد. (خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵۱)
- ↑ زیارت ناحیه نه تنها سند آن از منظر آیت الله خوئی و دیگران ضعیف است (خوئی، معجم رجال الحدیث،۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۵۴ و ج۹، ص۳۴ و ۷۷. طائی، مقتل الحسین، ۱۴۳۱ق، ص۳۳۲) و در این سند افراد مجهول‌الحال چون محمد بن احمد بن عیاش، ابومنصور بن عبدالمنعم و محمد بن غالب اصفهانی وجود دارد؛ (خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۳ و ج۸، ص۳۲ و ۷۴؛ طائی، مقتل الحسین، ۱۴۳۱ق، ص۳۲۹ -۳۳۷؛ شمس الدین، انصار الحسین، ۱۴۲۹ق، ۲۰۵- ۲۰۹.) بلکه از نظر محتوایی نیز اشکالات زیادی بر این زیارت وارد است.(طائی، مقتل الحسین، ۱۴۳۱ق، ۳۳۲- ۳۳۸؛ صالحی حاجی آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸، ص۳۹۴- ۳۹۹.)
منابع
- ابن اثیر، علی، اللباب فی تهذیب الانساب، بغداد، مکتبة المثنی، بی‌تا.
- ابن اثیر، علی، الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر،۱۳۸۶ ق.
- ابن حاتم، یوسف، الدر النظیم، قم، موسسة النشر الاسلامی، بی تا.
- ابن جوزی، عبدالرحمن‌بن علی؛ المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک؛ تحقیق محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیّة،۱۴۱۲ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۵ق.
- ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفه لطباعه و النشر، بی تا.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
- ابن صباغ، علی، الفصول المهمة فی معرفة الأئمّة، تحقیق سامی الغریری، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
- ابن طاووس، علی، الاقبال بالأعمال الحسنة، تحقیق جواد قیومی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
- ابن طلحه شافعی، محمد، مطالب السوول فی مناقب آل الرسول، تحقیق ماجد بن احمد، بی جا، بی نا، بی تا.
- ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر،۱۴۱۵ق.
- ابن نما حلی، محمد، مثیرالاحزان، نجف اشرف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۶۹ق.
- ابو مخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، تحقیق محمد هادی یوسفی، قم، النّشر الاسلامی، ۱۳۶۷ش.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، تحقیق حسن غفاری، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- ابی الفداء، اسماعیل؛ المختصر فی اخبار البشر تاریخ ابی الفداء، بیروت: دار المعرفة، بی تا.
- اربلی، علی، کشف الغمة فی معرفة الأئمّة؛ تبریز: مکتبة بنی هاشم، ۱۳۸۱ق.
- اردبیلی، محمد، جامع الرواة، اردبیل، نشر نجفی، بی‌تا.
- بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق حمید الله، مصر، معهد المخطوطات، ۱۹۵۹م.
- تفرشی، مصطفی، نقد الرجال، تحقیق موسسة آل البیت، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۸ق.
- خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق مصطفی عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۷ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد السماوی، قم: انوارالهدی، ۱۴۱۸ق.
- دینوری، احمدبن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم، قاهرة، دار احیاء الکتب العربی، ۱۹۶۰م.
- ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، موسسة الرّسالة، چاپ دوم ۱۴۲۹ق.
- ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمرعبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- سمعانی، عبدالکریم، الانساب؛ بیروت، دار الجنان، ۱۴۰۸ق.
- شمس الدین، محمد مهدی، انصار الحسین، قم، دار الکتاب الاسلامی، چاپ سوم، ۱۴۲۹ق.
- شیخ طوسی، محمد، اختیار معرفة الرّجال (رجال الکشی)، تصحیح میرداماد، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۰۴ق.
- شیخ مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق موسسة آل البیت، قم، الموتمرالعالمی لالفیة الشّیخ المفید، ۱۴۱۴ق.
- صالحی حاجی آبادی، ابراهیم، طعنه رقیب یا خطای تاریخ(بازکاوی هویت مشهورین به شهادت در نینوا)، ۱۳۹۸ش، تهران، نگاه معاصر.
- صفدی، الوافی بالوفیات، تحقیق احمد ارناووط و ترکی مصطفی، بیروت: دار احیاء التراث،۱۴۲۰ق.
- طائی، نجاح، مقتل الحسین و انصاره، بیروت، دار الهدی، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ۱۳۸۵ق، قاهرة، الإستقامة.
- فتال نیشابوری، محمد، روضةالواعظین، قم: منشورات الرضی، بی‌تا.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مشهدی، محمدبن جعفر، المزار الکبیر، تحقیق جواد قیومی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.