ابورافع

ابورافع، صحابی معروف، بزرگ خاندان آل ابی رافع، آزاد کرده و مولای پیامبر اسلام(ص) بود که نجاشی او را در زمره سلف صالح برشمرده است.

ابورافع در زمان حکومت امام علی(ع) در کوفه خزانه‌دار بیت المال بود.

زندگی نامه

ابورافع (د پس از ۴۰ق/۶۶۰م)، از قبطیان بود. درباره نام او اختلاف‌نظر است و در کتاب‌های گوناگون نام‌هایی چون اَسْلَم، ابراهیم، ثابت، هرمز، سِنان، قَرَمان، صالح، یزید، یسار و عبدالرّحمن را برای او یاد کرده‌اند، ولی بیشتر نام او را اسلم دانسته‌اند.

ابورافع در ابتدا برده عباس بن عبدالمطلب بود. عباس او را به پیامبر(ص) بخشید. چون ابورافع خبر مسلمان شدن عباس‌ بن‌ عبدالمطلب را به پیامبر داد، رسول اکرم(ص) او را به مژدگانی این پیام آزاد کرد. ابورافع در مکه پیش از هجرت مسلمان شد. او از جمله کسانی بود که برای فرار از ستم کفّار قریش، با جعفربن‌ابیطالب به حبشه مهاجرت کرد.

مشهور است که ابورافع با پیامبر به مدینه هجرت نکرد، بلکه تا جنگ بدر در مکه ماند و پس از آن در مدینه به پیامبر پیوست. اما روایتی دیگر ناقض این قول است. پس از ورود به مدینه، پیامبر مولاة خود سَلمی را به ازدواج او درآورد و عبیدالله از او زاده شد.

حضور در همه غزوه ها

ابورافع پس از مهاجرت به مدینه، در همه جنگ‌ها حضور داشت و از نزدیکان و یاران پیامبر اسلام(ص) به‌شمار می‌رفت، چنان‌که حضرت رسول درباره او فرمود: «هر پیامبری امینی دارد و امین من ابورافع است».

پس از رحلت پیامبر(ص)

ابورافع پس از درگذشت پیامبر، همراه امام علی(ع) بود تا خلافت به وی رسید. وقتی معاویه در شام و طلحه و زبیر در بصره با خلافت امام علی(ع) به مخالفت برخاستند، ابورافع گفت که پیامبر اسلام این واقعه را پیش از این به او خبر داده و فرموده بود که علی(ع) بر حق است و مخالفان او بر باطل‌اند.

هجرت به کوفه

او در ۸۵ سالگی زمین و خانه‌اش را در خیبر و مدینه فروخت و در رکاب امام علی(ع) به کوفه مهاجرت کرد. در همین اوقات بود که می‌گفت «سپاس خدای را که به منزلتی دست یافتم که هیچ‌کس به آن نرسید؛ زیرا دو بیعت کردم: عقبه و رضوان و به سوی دو قبله نماز گزاردم و سه‌بار هجرت کردم». او در کوفه از سوی امام علی(ع) به خزانه‌داری بیت‌المال منصوب شد و دو فرزندش عبیدالله و علی‌ نیز به دبیری امام پرداختند.

پس از شهادت امام علی(ع)

براساس روایتی، ابورافع تا روزگار امام حسن(ع) زنده بود و پس از شهادت امیرالمؤمنین(ع) همراه امام حسن(ع) به مدینه بازگشت. اگر این روایت درست باشد باید پنداشت که در آن هنگام سن او از ۹۰ در گذشته بود. پس از بازگشت به مدینه، چون ابورافع قبلاً زمین و خانه خود را فروخته بود، امام حسن(ع) نیمی از خانه امام علی(ع) و یک قطعه زمین در اطراف مدینه به اقطاع به او داد که پس از مرگ او، فرزندش عبیدالله آن را به ۰۰۰‘۱۷۰ (احتمالاً درهم) فروخت.

درگذشت

در مورد تاریخ درگذشت ابورافع اختلاف است:

• برخی مرگ او را در سال شهادت امام علی(ع) نوشته‌اند.
• واقدی می‌گوید: او کمی پیش از عثمان یا کمی بعد از او درگذشته است.
• برخی نیز تاریخ مرگ او را در روزگار خلافت امام علی(ع) دانسته‌اند.
• اما چنان‌که اشاره شد یکی از روایات نجاشی بر پیوند او با امام حسن(ع) تأکید دارد.

تألیف نخستین کتاب فقهی

ابورافع به جمع‌آوری و تدوین و تبویب احادیث همت گماشت و کتاب‌ السنن والاحکام والقضایا را گردآوری کرد. ظاهراً در تاریخ اسلام، او نخستین کسی است که کتاب فقهی نوشته است. این کتاب شامل باب‌های: نماز، روزه، حج، زکات و قضاء است و در آن از امام علی(ع) روایت شده است.

از ابورافع روایت‌های فراوانی به‌وسیله فرزندان و همسرش سَلْمی و دیگران نقل شده است. مسلمانان و به‌ویژه شیعیان او را در شمار راویان «ثقه» نهاده‌اند.

جستارهای وابسته

• آل ابی رافع
• علی بن ابی رافع
• عبیدالله بن ابی رافع

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• آقابزرگ، الذریعه، ج ۱۰.
• ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن‌علی‌، الأصابه‌ فی‌ تمییز الصحابه، بیروت،‌ دار احیاء التّراث‌ العربی، ۱۳۲۸ق.
• ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، بیروت، ۱۳۹۰ق.
• ابن‌سعد، محمد، الطبقات‌الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت،‌ دار صادر.
• ابن‌عبدالبر، محمد، الاستیعاب، به کوشش علی‌محمدالبجاوی، قاهره.
• امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
• حائری غروی، محمدبن‌علی، جامع‌الرواة، بیروت، دارالاضواء، ۱۹۸۳م.
• حسینی، هاشم معروف، تاریخ‌الفقه‌الجعفری، بیروت، ۱۹۷۳م.
• حلی، علی‌ بن‌داود، کتاب‌الرجال، به کوشش محدث اموی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
• خاقانی، علی، رجال، تهران، مرکز‌النشر، ۱۴۰۴ق.
• خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب.
• خویی، ابوالقاسم، معجم رجال‌الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• صدر، حسن، تأسیس‌ الشیعه، عراق، شرکة النشر والطباعة.
• طوسی، محمد ابن‌حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش.
• قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، مکتبه صدر، تهران، ۱۳۶۸ش.
• قهپایی، عنایه‌الله، مجمع‌الرجال، به کوشش علّامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق.
• مامقانی، محمدحسن، تنقیح‌ المقال، نجف، ۱۳۵۲ق.
• مفید، محمدبن‌نعمان، الاختصاص، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم.
• بحر العلوم، محمدمهدی، الفوائد الرجالیة، حققه وعلق علیه: محمد صادق بحر العلوم وحسین بحر العلوم، طهران - إیران، منشورات مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ ش.
• مدنی، علی خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، تحقیق: السید محمدصادق بحر العلوم، قم - إیران، منشورات مکتبة بصیرتی، ۱۳۹۷ ق.
• نجاشی، أحمد بن علی، رجال النجاشی، قم - إیران، مؤسسة النشر الإسلامی، ط ۶، ۱۴۱۸ ق.
• عدة من العلماء، الأصول الستة عشر، تحقیق وتصحیح: ضیاء الدین المحمودی - نعمة الله الجلیلی -، نعمة الله و مهدی غلامعلی، قم - إیران، مؤسسة‌ دار الحدیث الثقافیة، ط ۱، ۱۴۲۳ ق/۱۳۸۱ ش.
• ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، المحقق: علی محمد البجاوی، بیروت - لبنان،‌ دار الجیل، ط ۱، ۱۴۱۲ ق/۱۹۹۲ م.
• الحسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق وتصحیح: محمدباقر المحمودی، طهران - إیران، التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، ط ۱، ۱۴۱۱ ق.
• الحسنی، هاشم معروف، تاریخ الفقه الجعفری، بیروت - لبنان، د.ن، ۱۹۷۳ م.
• موحد ابطحی، محمد علی، تهذیب المقال، قم - إیران، الناشر: ابن المؤلف، ط ۲، ۱۴۱۷ ق.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی