ابورافع

ابورافع، صحابی معروف، بزرگ خاندان آل ابی رافع، آزاد کرده و مولای پیامبر اسلام(ص) بود که نجاشی او را در زمره سلف صالح برشمرده است.

ابورافع در زمان حکومت امام علی (ع) در کوفه خزانه‌دار بیت المال بود.

زندگی نامه

ابورافع (د پس از ۴۰ق/۶۶۰م)، از قبطیان بود. درباره نام او اختلاف‌نظر است و در کتاب‌های گوناگون نام‌هایی چون اَسْلَم، ابراهیم، ثابت، هرمز، سِنان، قَرَمان، صالح، یزید، یسار و عبدالرّحمن را برای او یاد کرده‌اند، ولی بیشتر نام او را اسلم دانسته‌اند.

ابورافع نخست برده عباس بن عبدالمطلب بود. عباس او را به پیامبر (ص) بخشید. چون ابورافع خبر مسلمان شدن عباس‌ بن‌ عبدالمطلب را به پیامبر داد، رسول اکرم (ص) او را به مژدگانی این پیام آزاد کرد. ابورافع در مکه پیش از هجرت مسلمان شد. او از جمله کسانی بود که برای فرار از ستم کفّار قریش، با جعفربن‌ابیطالب به حبشه مهاجرت کرد.

مشهور است که ابورافع با پیامبر به مدینه هجرت نکرد، بلکه تا جنگ بدر در مکه ماند و پس از آن در مدینه به پیامبر پیوست. اما روایتی دیگر ناقض این قول است. پس از ورود به مدینه، پیامبر مولاة خود سَلمی را به ازدواج او درآورد و عبیدالله از او زاده شد.

حضور در همه غزوه ها

ابورافع پس از مهاجرت به مدینه، در همه جنگ ها حضور داشت و از نزدیکان و یاران پیامبر اسلام (ص) به شمار می‌رفت، چنانکه حضرت رسول درباره او فرمود: «هر پیامبری امینی دارد و امین من ابورافع است».

پس از رحلت پیامبر (ص)

ابورافع پس از درگذشت پیامبر، ملازمت امام علی (ع) را اختیار کرد و همراهش بود تا خلافت به وی رسید. وقتی معاویه در شام و طلحه و زبیر در بصره با خلافت امام علی (ع) به مخالفت برخاستند، ابورافع گفت که پیامبر اسلام این واقعه را پیش از این به او خبر داده و فرموده بود که علی (ع) بر حق است و مخالفان او بر باطلند.

هجرت به کوفه

او در ۸۵ سالگی زمین و خانه‌اش را در خیبر و مدینه فروخت و در رکاب امام علی (ع) به کوفه مهاجرت کرد. در همین اوقات بود که می‌گفت «سپاس خدای را که به منزلتی دست یافتم که هیچ کس به آن نرسید، زیرا دو بیعت کردم: عقبه و رضوان؛ و به سوی دو قبله نماز گزاردم و سه‌بار هجرت کردم ». او در کوفه از سوی امام علی (ع) به خزانه داری بیت‌المال منصوب شد و دو فرزندش عبیدالله و علی‌ نیز به دبیری امام پرداختند.

پس از شهادت امام علی (ع)

براساس روایتی، ابورافع تا روزگار امام حسن (ع) زنده بود و پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع) همراه امام حسن (ع) به مدینه بازگشت. اگر این روایت درست باشد باید پنداشت که در آن هنگام سن او از ۹۰ در گذشته بود. پس از بازگشت به مدینه، چون ابورافع قبلاً زمین و خانه خود را فروخته بود، امام حسن (ع) نیمی از خانه امام علی (ع) و یک قطعه زمین در اطراف مدینه به اقطاع به او داد که پس از مرگ او، فرزندش عبیدالله آن را به ۰۰۰‘۱۷۰ (احتمالاً درهم) فروخت.

درگذشت

در مورد تاریخ درگذشت ابورافع اختلاف است:

• برخی مرگ او را در سال شهادت امام علی (ع) نوشته‌اند.
• واقدی می‌گوید: او کمی پیش از عثمان یا کمی بعد از او درگذشته است.
• برخی نیز تاریخ مرگ او را در روزگار خلافت امام علی (ع) دانسته‌اند.
• اما چنانکه اشاره شد یکی از روایات نجاشی بر پیوند او با امام حسن (ع) تأکید دارد.

تألیف نخستین کتاب فقهی

ابورافع به جمع آوری و تدوین و تبویب احادیث همت گماشت و کتاب‌ السنن والاحکام والقضایا را گردآوری کرد ظاهراً در تاریخ اسلام، او نخستین کسی است که کتاب فقهی نوشته است. این کتاب شامل بابهای: نماز، روزه، حج، زکات و قضاء است و در آن از امام علی (ع) روایت شده است.

از ابورافع روایت های فراوانی به وسیله فرزندان و همسرش سَلْمی و دیگران نقل شده است. مسلمانان و به‌ویژه شیعیان او را در شمار راویان «ثقه» نهاده‌اند.

جستارهای وابسته

• آل ابی رافع
• علی بن ابی رافع
• عبیدالله بن ابی رافع

منابع

• آقابزرگ، الذریعه، ج ۱۰، ص۸۴، ج ۱۲، ص۲۳۸-۲۳۹.
• ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن‌علی‌، الأصابه‌ فی‌ تمییز الصحابه، بیروت، داراحیاءالتّراث‌العربی، ۱۳۲۸ق.
• ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، بیروت، ۱۳۹۰ق، ج ۵، ص۲۲۴، ج ۷، ص۲۹۷.
• ابن‌سعد، محمد، الطبقات‌الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر، ج ۱، ص۴۹۷-۴۹۸، ج ۴، ص۷۳-۷۵.
• ابن‌عبدالبر، محمد، الاستیعاب، به کوشش علی‌محمدالبجاوی، قاهره، ج ۱، ص۸۳-۸۵.
• امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ج ۲، ص۸۸.
• حائری غروی، محمدبن‌علی، جامع‌الرواه، بیروت، دارالاضواء، ۱۹۸۳م، ج ۱، ص۵۲۷، ۵۵۱، ج ۲، ص۱۴۷.
• حسینی، هاشم معروف، تاریخ‌الفقه‌الجعفری، بیروت، ۱۹۷۳م، ج ۲، ص۲۸۳.
• حلی، علی‌ بن‌داود، کتاب‌الرجال، به کوشش محدث اموی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش، ص۲۳۶.
• خاقانی، علی، رجال، تهران، مرکز‌النشر، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۵-۱۲۰.
• خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب، ج ۱۰، ص۳۰۴-۳۰۵.
• خویی، ابوالقاسم، معجم رجال‌الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج، ص۴۵-۴۸، ج ۱۱، ص۶۲-۶۳.
• صدر، حسن، تأسیس‌الشیعه، عراق، شرکه‌النشر والطباعه، ص۲۸۱-۲۸۲، ۲۹۸.
• طوسی، محمد ابن‌حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش، ص۲۰۲-۲۰۳.
• قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، مکتبه صدر، تهران، ۱۳۶۸ش.
• قهپایی، عنایه‌الله، مجمع‌الرجال، به کوشش علّامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق، ج ۴، ص۱۱۸، ج ۵، ص۲۵۷.
• مامقانی، محمدحسن، تنقیح‌المقال، نجف، ۱۳۵۲ق، ج ۱، ص۹-۱۰، ج ۲، ص۱۶۲-۱۶۳، ج ۳، ص۱۴۴.
• مفید، محمدبن‌نعمان، الاختصاص، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم.
• نجاشی، احمدبن‌علی، رجال، قم، مکتبه‌الداوری، ۱۳۹۷ق، ص۲-۶، ۶۱-۶۲، ۲۵۰.
• بحر العلوم، محمد مهدي، الفوائد الرجالية، حققه وعلق عليه: محمد صادق بحر العلوم وحسين بحر العلوم، طهران - إيران، منشورات مكتبة الصادق، 1363 ش.
• ابن معصوم، علي خان، الدرجات الرفيعة في طبقات الشيعة، تحقيق: السيد محمد صادق بحر العلوم، قم - إيران، منشورات مكتبة بصيرتي، 1397 هـ.
• نجاشي، أحمد بن علي، رجال النجاشي، قم - إيران، مؤسسة النشر الإسلامي، ط 6، 1418 هـ.
• عدة من العلماء، الأصول الستة عشر، تحقيق وتصحيح: ضياء الدين المحمودي - نعمة الله الجليلي - ، نعمة الله و مهدي غلام علي، قم - إيران، مؤسسة دار الحديث الثقافية، ط 1، 1423 هـ - 1381 ش‏.
• ابن عبد البر، يوسف بن عبد الله، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، المحقق: علي محمد البجاوي، بيروت - لبنان، دار الجيل، ط 1، 1412 هـ - 1992 م
• الحسكاني، عبيد الله بن عبد الله‏، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل‏، تحقيق وتصحيح: ، محمد باقر المحمودي، طهران - إيران، التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، ط 1، 1411 هـ.
• الحسني، هاشم معروف، تاريخ الفقه الجعفري، بيروت - لبنان، د.ن، 1973 م.
• الأبطحي، محمد علي، تهذيب المقال، قم - إيران، الناشر: ابن المؤلف، ط 2، 1417 هـ.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی