نزهة الزاهد (کتاب)
 کتابی به زبان فارسی درباره اعمال شبانه‌روز و ایام سال که در قرن ششم نوشته شده است | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان اصلی | نزهةالزاهد و نهزةالعابد |
| نویسنده | ناشناس |
| تاریخ نگارش | قرن ۶ قمری |
| موضوع | اعمال شبانه روز و ایام سال |
| زبان | فارسی |
| به کوشش | رسول جعفریان |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | اهل قلم |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶ ش |
نُزْهَةُ الْزَّاهِدِ کتابی درباره دعا، اعمال عبادی شبانه‌روز و ایام سال است که نویسنده‌ای ناشناس در قرن پنجم و ششم هجری قمری آن را به زبان فارسی تألیف کرده است.
این اثر از کهن‌ترین کتاب‌های دعایی شیعه به‌شمار رفته و مطالب آن در آثاری مانند مُعْتَقَدُالْإِمَامِیَة و زُبْدَةُالدَّعَوَات ذکر شده است. کتاب با نثری روان و فصیح نوشته شده و از نظر ادبی و محتوایی، برتر از زادالمعاد اثر علامه مجلسی شناخته شده است. همچنین نگارش آن به زبان فارسی، نشان‌دهنده گسترش تشیع و تولیدات دینی فارسی‌زبان در قرن ششم دانسته شده است.
مطالب کتاب در پنج قسمت تنظیم شده و اعمال شبانه‌روز، ایام هفته، آغاز ماه‌های قمری، مناسبت‌های سالانه و رویدادهای خاص را همراه با احادیث و توضیحات شامل می‌شود. این اثر در سال ۱۳۷۶ش به کوشش رسول جعفریان تصحیح و منتشر شده است.
معرفی و جایگاه
نزهة الزاهد کتابی درباره دعا و اعمال عبادی شبانه‌روز و ایام سال است.[۱] این کتاب به زبان فارسی[۲] در قرن پنجم و ششم هجری قمری توسط نویسنده‌ای نامعلوم تألیف شده است.[۳] برخی زمان نگارش آن را سال ۵۹۶ق ذکر کرده‌اند.[۴]
به‌گفته آقابزرگ تهرانی، نسخه‌شناس شیعه، برخی آثار شیعی مانند مُعْتَقَدُ الِْإمَامِیَة، نوشته‌شده در قرن هفتم قمری،[۵] زُبْدَةُ الْدَعَوَاتِ، تألیف عسکری بحرانی در قرن دهم قمری[۶] و سفینة اهل البیت(ع)[۷] و کفایة المهمات[۸] بعضی از مطالب نزهة الزاهد را نقل کرده‌اند.
محمدتقی دانش‌پژوه، کتاب‌شناس شیعه، نزهة الزاهد را اثری با نثری روان و فصیح دانسته و آن را از نظر ادبی و محتوایی برتر از زادالمعاد اثر علامه مجلسی، ارزیابی کرده است. به‌گفته او، فارسی‌بودن نزهة الزاهد نشان‌دهنده نفوذ گسترده تشیع در ایران در قرن ششم هجری قمری است، زیرا استفاده از زبان فارسی در آن زمان نمایانگر گسترش مذهب شیعه در جامعه و افزایش تولیدات علمی و مذهبی به زبان فارسی است.[۹]
رسول جعفریان، پژوهشگر شیعه، در مقدمه کتاب نزهة الزاهد بیان کرده که نویسنده علاوه بر ذکر اعمال عبادی، توضیحاتی نیز دربارۀ آنها ارائه کرده است.[۱۰] به نظر او، این اثر پس از مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی و ذخیرة الآخرة نوشته تمیمی سبزواری، از کهن‌ترین کتاب‌های دعایی شیعه به‌شمار می‌رود. همچنین جعفریان معتقد است که مؤلف نزهة الزاهد از مصباح المتهجد بهره برده، اما اثر خود را صرفاً بر پایه آن ننوشته، زیرا دعاهای متعددی در این کتاب آمده که در مصباح المتهجد وجود ندارد.[۱۱]
جعفریان اشاره کرده که مؤلف کتاب در بسیاری از موارد، دعاها را همراه با احادیث و توضیحات نقل کرده و از این‌رو، کتاب با وجود اختصار، از جامعیت برخوردار است. این اثر مهم‌ترین دعاها و اعمال عبادی روزانه، هفتگی، ماهانه، سالانه و مرتبط با مناسبت‌های خاص را در بر می‌گیرد.[۱۲]
نسخه‌های خطی و چاپ
به گفته علی صدرایی خویی، نسخه‌شناس شیعه، کتاب نزهة الزاهد دارای نسخه‌های خطی متعددی است که برخی از آنها در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، دانشگاه تهران، مدرسه علمیه فیضیه و دانشکده الهیات مشهد قرار دارند. این اثر دو بار در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۴۰۳ شمسی توسط انتشارات اهل قلم و میراث مکتوب با تحقیق رسول جعفریان منتشر شده است.[۱۳]
ساختار کتاب
نویسنده کتاب نزهة الزاهد در مقدمه خود بیان می‌کند که این اثر را «نُزْهَةُ الْزَّاهِدِ و نُهْزَةُ الْعَابِدِ» نامگذاری کرده تا زاهدان با خواندن آن به روشنایی دل و عابدان به شادمانی دست یابند.[۱۴] آقا بزرگ تهرانی نیز در الذریعه، کتاب را با همین نام معرفی کرده است.[۱۵] به‌گفته مؤلف، مطالب کتاب در پنج قسمت تنظیم شده است:[۱۶]
- قسمت اول: نمازهای شبانه‌روز: این قسمت شامل ۲۱ فصل است و به آداب وضو و غسل، نافله‌ها و تعقیبات مربوط به نمازهای روزانه و نماز شب و آداب آنها می‌پردازد.[۱۷]
- قسمت دوم: دعاهای هفتگی: در این قسمت، اعمال و آداب شب و روز جمعه و همچنین دعاها و نمازهای مستحبی از شنبه تا پنجشنبه ذکر شده است.[۱۸]
- قسمت سوم: اعمال آغاز ماه‌های قمری: این قسمت به دعاها و نمازهای مربوط به آغاز هر ماه قمری اختصاص دارد.[۱۹]
- قسمت چهارم: اعمال سالانه: این قسمت، به اعمال و آداب نوروز و ماه‌های قمری مانند رجب، شعبان و رمضان می‌پردازد.[۲۰]
- قسمت پنجم: اعمال حوادث خاص: نویسنده به نمازهایی همچون نماز آیات و نماز میت و همچنین تعدادی از زیارت‌های اهل‌بیت(ع) پرداخته است.[۲۱]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۱۱۷.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۴۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۱۱۷.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۲۹۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۱۱۷.
- ↑ معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، بخش ۲، ص۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۱۹۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۱۰۲.
- ↑ دانش پژوه، «مقدمه»، معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، بخش۲، ص۱۳.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۴۲.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۴۴.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۴۴-۴۵.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی(حدیث و علوم حدیث شیعه)، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۲۹۲.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۶۱.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج ۲۴، ص۱۱۷.
- ↑ جعفریان، «مقدمه»، نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۶۱.
- ↑ نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۶۳.
- ↑ نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۷.
- ↑ نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۳.
- ↑ نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۵.
- ↑ نزهة الزاهد، ۱۳۷۶ش، ص۳۵۵.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- دانش پژوه، محمدتقی، «مقدمه»، معتقد الإمامیة، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
- صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی(حدیث و علوم حدیث شیعه)، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- معتقد الإمامیة، تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه و محمد مشکوه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
- نزهة الزاهد، تحقیق رسول جعفریان، تهران، اهل قلم، ۱۳۷۶ش.