حضرت‌بال
 | کتاب‌شناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۰۰۵ق |
| کاربری | زیارتگاه: محل نگهداری تار مویی منسوب به پیامبر اسلام(ص) |
| مکان | کشمیر هند |
| وقایع مرتبط | اغتشاش و ناآرامی‌ها در سراسر کشمیر و برخی شهرهای هند در پی‌گم شدن ۹ روزه تار مو |
| معماری | |
| سبک | مغولی و کشمیری |
| بازسازی | ۱۳۴۷ش. |
حضرتْ بال مهم‌ترین مرکز عبادی و زیارتگاه مسلمانان در کشمیر و محل نگهداری تار مویی منسوب به حضرت محمد(ص) است. بنابر نقلی، در اوایل قرن یازدهم هجری قمری، این تار مو توسط یکی از خادمان حرم حضرت رسول(ص)، به هند انتقال یافته است. این تار مو هر ساله در سالروز میلاد پیامبر(ص) و معراج وی و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهی قرار می‌گیرد. درگاه حضرت بال در کرانه غربی دریاچه دل در سرینگر واقع است.
حضرت بال از منظر مسلمانان کشمیری، حلقه اتصال حیات روحانی پیامبر با پیروان اوست. مفقود شدن ۹ روزهٔ تار مو، اغتشاش‌ها و ناآرامی‌هایی را در سراسر کشمیر و برخی شهرهای هند ایجاد کرد که نشان دهنده اهمیت و تقدس تار موی پیامبر در حیات سیاسی و اجتماعی مسلمانان کشمیر است.
علت نامگذاری
بال در زبان کشمیری به معنای «کنار آب» است و چون این مکان بر کرانه دریاچه دل قرار گرفته است،[۱] شاید وجه تسمیه آن ازاین رو باشد. از طرفی، بال در این زبان به معنای مو نیز هست.[۲]
تاریخچه انتقال مو و ساخت بنا
اولین نقل دربارهٔ انتقال تار موی منسوب به پیامبر از مدینه به هند به اوایل قرن یازدهم می‌رسد، گفته شده است[۳] در ۱۰۰۵ق در دوره ابراهیم عادلشاه دوم، میرمحمد صالح همدانی چند رشته موی پیامبر(ص) را از مدینه به بیجاپور آورد که بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت.
در دوران شاه جهان (حکومت: ۱۰۳۷–۱۰۶۸ق) نیز یکی از خادمان حرم پیامبر(ص)، به نام سید عبداللّه بیجاپوری، تار مویی منسوب به آن حضرت را از عربستان به شهر بیجاپور هند بُرد. دربارهٔ صحت انتساب این تار مو به پیامبر(ص) و تاریخ دقیق ورود آن به بیجاپور، اطلاعات متناقضی در دست است.
در ۱۱۱۱ق، در زمان حکومت اورنگ زیب، بازرگانی کشمیری به نام خواجه نورالدین ایشباری این تار مو (معروف به موی مقدّس) را خرید، اما هنگام بازگشت به زادگاهش درگذشت و موی مقدّس به همراه جسد وی به سرینگر برده شد.[۴]
ساختمان حضرت بال
تار مو ابتدا در خانقاه نقشبندیه در سرینگر به نمایش عموم گذاشته شد، اما چون خانقاه گنجایش جمعیت زیادِ بازدیدکننده را نداشت به دستور حاکم مغول کشمیر، فاضل خان، و به توصیه اعیان شهر، تار مو را به باغ صادق‌آباد منتقل کردند و عمارت این باغ برای زیارت «موی شریف» وقف شد و حضرت بال نام گرفت.
معماری اولیه عمارت صادق‌خان معروف به صادق آباد ــ که به گفته کهویهامی[۵] در ۱۰۳۳ق ساخته شده است ــ ترکیبی از معماری مغولی و کشمیری بود[۶] که با آوردن موی مقدّس به این مکان، وسعت پیدا کرد و در مغرب آن مسجد و در مشرق آن خانقاه بزرگی ساخته شد.[۷] حضرت بال از ۱۳۲۲ش/۱۹۴۳ تحت نظارت اوقاف اسلامیه قرار دارد.[۸] بنای کنونی تماماً از سنگ مرمر سفید ساخته شده و طرحی از مسجد النبی در مدینه است.[۹] به دستور شیخ عبداللّه، نخست‌وزیر وقت، در ۱۳۴۷ش/۱۹۶۸ اوقاف اسلامیه ساخت این بنا را در مکان ساختمان پیشین آغاز کرد.[۱۰]
گم‌شدن نه روزه
موی مقدّس در ۶ دی سال ۱۳۴۲ ش/ ۲۶ دسامبر ۱۹۶۳م مفقود گردید و نُه روز بعد ادعا شد که تار مو به حضرت بال بازگردانده شده است. به گفته اسحاق‌خان[۱۱] کسی از اسرار این حادثه به درستی آگاهی ندارد. اغتشاش‌ها و ناآرامی‌هایی که در آن چند روز، همه کشمیر و برخی شهرهای هند را فراگرفت، نشان دهنده اهمیت موی مقدّس در حیات سیاسی و اجتماعی مسلمانان کشمیر است.[۱۲]
جایگاه معنوی
حضرت بال از منظر مسلمانان در کشمیر حلقه اتصال حیات روحانی پیامبر با پیروان اوست.[۱۳] ارج و اهمیت این یادگار در میان مسلمانان کشمیر در اشعار و ترانه‌های محلی آنها هویداست و زیارت حضرت بال با زیارت مسجدالنبی در مدینه قابل قیاس دانسته شده است. این درگاه را مدینه ثانی نیز خوانده‌اند.[۱۴]
نمایش عمومی در مناسبت‌های مهم
موی منسوب به رسول اکرم(ص) در صندوقی شیشه‌ای نگهداری می‌شود و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر(ص) و معراج وی و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهی قرار می‌گیرد که از سراسر کشمیر با این هدف به سرینگر می‌آیند.[۱۵] شخصی با منصب «نشان ده» مسئولیت به نمایش گذاشتن موی مقدّس را برعهده دارد.[۱۶]
تبرک‌جویی
زیارت‌کنندگان حضرت بال و موی مقدّس، رفع حوائج گوناگون خویش (چون درمان بیماری‌ها، بچه‌دار شدن، طول عمر، و محافظت در برابر سیل و قحطی و بلایای دیگر) را خواستارند و نذرها و هدایایی نیز برای تحقق خواسته‌هایشان به این درگاه تقدیم می‌کنند.[۱۷] امروزه مردم برای تبرک، به دست و بدن و حتی لباس کسانی که موی مقدّس را به نمایش می‌گذارند دست می‌کشند.[۱۸]
تعاملات اجتماعی در سایه بال
مراسم نشان‌دادن مو، که باشکوه تمام برپا می‌شود، مناسبات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای میان روستانشینان و شهرنشینان مسلمان کشمیری و نیز مردم شهرها با یکدیگر ایجاد کرده است. به هنگام برپایی این مراسم و در بیرون حضرت بال، بازارهای دوره‌ای تشکیل می‌شود و برای بازرگانان و صنعت‌گران فرصتی فراهم می‌گردد تا کالاهای خویش را عرضه کنند.[۱۹]
پانویس
- ↑ اسحاق خان، ص۱۷۲، ۱۷۴.
- ↑ رجوع کنید به کهویهامی، حصه ۱، ص۳۰۲–۳۰۳ و پانویس ۹۷۵؛ اسحاق خان، همان‌جا؛ گوهر، ص۲۴، ۲۷، ۳۵؛ اسکوفیلد، ص۲۲؛ برای دیگر معانی بال رجوع کنید به گوهر، ص۱۵.
- ↑ فرشته، ج ۲، ص۸۹–۹۰.
- ↑ کهویهامی، حصه ۱، ص۳۰۲؛ اسحاق خان، ص۱۷۴.
- ↑ حصه ۱، ص۳۰۳ و پانویس ۹۷۷.
- ↑ گوهر، ص۲۲۹.
- ↑ کهویهامی، حصه ۱، ص۳۰۱–۳۰۲.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۸۱ و پانویس ۳۳؛ گوهر، ص۲۵۵.
- ↑ گوهر، ص۲۳۰.
- ↑ گوهر، ص۲۳۰.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۸۴–۱۸۵.
- ↑ برای آگاهی بیشتر دربارهٔ جزئیات این حادثه و پیامدهای آن رجوع کنید به اسحاق خان، ص۱۸۴–۱۸۵؛ اکبر، ص۱۵۷، ۱۶۳–۱۶۴؛ نیز رجوع کنید به کشمیر.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۷۵.
- ↑ رجوع کنید به دیدمری، ص۴۲۳؛ اسحاق خان، ص۱۷۵، ۱۷۷؛ گوهر، ص۲۷–۳۱، ۲۳۷–۲۴۶.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۷۲–۱۷۳؛ گوهر، ص۵۳.
- ↑ رجوع کنید به گوهر، ص۲۷.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۷۸.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۷۹.
- ↑ اسحاق خان، ص۱۸۰.
منابع
- دیدمری، محمداعظم بن خیرالدین، واقعات کشمیر، ترجمه ظهور شهداد اظهر، سرینگر، ۲۰۰۳م.
- فرشته، محمدقاسم بن غلامعلی، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، لکهنو: مطبع منشی نولکشور، بی‌تا.
- کهویهامی، غلامحسن، تاریخ حسن، حصه ۱، سرینگر، ۱۹۵۴م.
- M.J. Akbar, Kashmir: behind the vale, New Delhi 2002.
- G.N. Gauhar, Hazratbal: the central stage of Kashmir politics, New Delhi 1998.
- Muhammad Ishaq Khan, " The significance of the dargah of Hazratbal in the socio- religious and political life of Kashmiri Muslims", in Muslim shrines in India: their character, history and significance, ed. Christian W. Troll, New Delhi: Oxford University Press, 2004; Victoria Schofield, Kashmir in the crossfire, London 1996.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام
- زیارتگاه و مسجد بال کشمیر
