بنگلادش

بنگلادش

اطلاعات عمومی
جمعیت کل	۱۶۵,۱۰۰,۰۰۰ نفر
مساحت	۱۴۷.۵۷۰ کیلومتر
حکومت	جمهوری
پایتخت	داکا ۲۳° شمالی ۹۰° شرقی
ادیان(درصد)	اسلام (۸۸ درصد)، هندو (۱۰ درصد)، سایر ادیان (۲ درصد)
اسلام
پیشینه اسلام	توسط بازرگانان مسلمان
جمعیت مسلمانان	۱۳۷ میلیون نفر
اطلاعات شیعی
درصد به جمعیت کشور	کمتر از ۱ درصد (بر اساس آمار PEW در سال 2009)
مراکز علمی	حوزه علمیه کولنا،
مساجد	محمدپور
حسینیه‌ها	حسینی‌دالان
مؤسسات فرهنگی	انجمن پانجاتانی (پنج تن)
مؤسسات اجتماعی	سازمان خیرین نورالثقلین
مناطق شیعه‌نشین	داکا، کولنا

بنگلادش کشوری در جنوب شرق آسیا است که طبق آمارها ۸۸/۳ درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. بیشتر مسلمانان این کشور اهل‌سنتِ حنفی‌مذهب هستند. براساس آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی (PEW) جمعیت شیعیان این کشور کمتر از یک درصد است. جمعیت بنگلادش بیش از ۱۶۰ میلیون نفر است.

اطلاعات کلی

بنگلادش با مساحت ۱۴۷.۵۷۰ در جنوب شرق آسیا قرار دارد. جمعیت بنگلادش ۱۶۵,۱۰۰,۰۰۰ نفر است. ۸۸.۳ درصد بنگلادشی‌ها مسلمان و ۱۰.۵ درصد آنان هندو هستند.

در ۲۲ آوریل ۱۹۸۸ عبارت بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدای قانون اساسی این کشور قرار گرفت و در ژوئن ۱۹۸۸ میلادی در اصلاحیه قانون اساسی، اسلام دین رسمی کشور معرفی شد.قانون اساسی این کشور فعالیت‌های فرهنگی را برای اقلیت‌ها مجاز می‌داند. در این کشور در مقایسه با دیگر کشورهای شبه‌قاره پیروان ادیان با مسلمانان همزیستی مسالمت‌آمیز دارند.

گفته شده از ابتدای قرن سیزده میلادی زبان فارسی برای مدت شش قرن به عنوان زبان رسمی بنگلادش رواج داشته است.

تاریخ ورود اسلام و تشیع به بنگلادش

اولین مسلمانانی که با مردم بنگلادش ـ جزیی از هند ـ ارتباط گرفتند، بازرگانان، مبلّغان مذهبی و سپس صوفیان بودند. برخی معتقدند اسلام از بندر چیتاگنگ و از طریق اقیانوس هند وارد این منطقه شده است. عده‌ای کشور هند و شهر کلکته را مسیر حرکت اسلام و تشیع می‌دانند و گروهی هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازه ورود اسلام و تشیع به شبه قاره هند و این کشور دانسته‌اند. برخی زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی مانند نظام طبقاتی هندوها سبب گرایش مردم این سرزمین به اسلام شد. پس از فتح بنگال توسط مسلمانان در پایان قرن دوازدهم میلادی و در زمان حکومت سلاطین مغول (گورکانیان هند)، مسلمانان در این سرزمین جایگاه مهمی را به دست آوردند. گفته شده صوفیانی که در این سرزمین تبلیغ اسلام می‌کردند از محبان اهل‌بیت(ع) بودند. گفته می‌شود صوفیان دارای ۲۶ مرکز و مقرّ تبلیغی و ارشادی در بنگلادش هستند.

گروه‌های شیعی

شیعیان از نظر تیره و نژادی، خود را به دو گروه بیهاری و بنگالی تقسیم می‌نمایند. بیهاری به شیعیان مهاجر پاکستانی و هندی و اردوزبان گفته می‌شود. گروه بنگالی، بومیان بنگلادش و بنگالی‌زبان هستند.

همچنین شیعیان به دو گروه شیعیان قدیمی و تازه‌شیعیان (مستبصر) تقسیم می‌شوند. شیعیان قدیمی شامل سادات، غیرسادات و خوجه‌های اثناعشری می‌شوند. سادات بیشتر در مرکز کشور بنگلادش(داکا) ساکن هستند و تعدادی از آنها هم در شهرهای رنگپور، سیدپور، سیلهت، چیتاگنگ و کولنا پراکنده‌اند. شیعیان غیرسادات هم در نقاط مختلف کشور پراکنده هستند. خوجه‌های اثناعشری هم همانند سایر شیعیان پیش از استقلال بنگلادش (۱۹۷۲ م) از هند و پاکستان غربی آمده‌اند. بیشتر شیعیان قدیمی اردوزبان هستند و مراسمات مذهبی خود را به زبان اردو برگزار می‌کنند.

اکثر قریب به اتفاق مستبصرین پس از انقلاب اسلامی ایران روی به تشیع آوردند. آنان حدود نیمی از کل جمعیت شیعیان بنگلادش را تشکیل می‌دهند. در بین مستبصرین افراد تحصیلکرده دانشگاهی و باسواد بیشتر دیده می‌شود و برخی از آنها به دلیل مشکلات خانوادگی و به خاطر حفظ مشاغل اداری در ابراز شیعه بودن تقیه می‌کنند.

جایگاه اهل‌بیت نزد مردم بنگلاش

خطبه‌های نماز جمعه مساجد اهل‌سنت در کشور بنگلادش با سلام و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندانش شروع می‌شود. ائمه جمعه در خلال خطبه‌ها، از اهل‌بیت سخن گفته و مردم را به پیروی از اهل‌بیت دعوت می‌کنند. آنان در ایام عاشورا خطبه‌های خود را به واقعه کربلا معطوف می‌دارند.

سنی‌مذهب‌های بنگلادش اغلب از اسامی ائمه(ع)، پیشوندهای میر، میرزا، سید، بی‌بی و بیگم برای نام‌گذاری فرزندانشان استفاده می‌کنند. اسامی و القابی نظیر کنیز فاطمه، کنیز بتول، و اسامی ائمه(ع) نیز یافت می‌شود. خیابان‌ها و محله‌هایی به‌نام میرپور، سیدپور و کربلا عنوان دارند.مسلمانان بنگلادش شب نیمه شعبان را به عنوان شب برات می‌نامند و در این شب به راز و نیاز مشغولند. روز نیمه شعبان نیز در کشور بنگلادش تعطیلی رسمی می‌باشد.

در مورد جنگ‌های حضرت علی(ع) نیز داستان‌های عامیانه و اشعار فراوانی وجود دارد که بیشتر آنها ساختگی است. مثلاً، گفته‌اند: آن حضرت با کالی، یکی از خدایان هندو که زن است جنگید و او را شکست داد.

عزاداری امام حسین در بنگلادش

داستان‌های منظوم واقعه کربلا

داستان‌هایی به صورت منظوم که به زبان بنگالی پونتی نامیده می‌شود، بین مردم مسلمان، رایج بوده است. مهم‌ترین عنوان پونتی‌ها را واقعه کربلا تشکیل می‌داد و پونتی‌ها با آهنگ و وزن خاصی در مراکز اسلامی، مساجد و منازل شخصیت‌های مهم خوانده می‌شد.

میر شرف حسن (درگذشت: اواخر قرن ۱۹م)، نخستین کسی بود که در ادبیات نو بنگلادش به واقعه کربلا چهره ادبی داد. او واقعه کربلا را به صورت داستانی به رشته تحریر در آورده است.همچنین تا دهه شصت قرن بیستم، در جلسات مذهبی، کتاب بیشاد شیندو (دریای غم) خوانده می‌شود. فردی کتاب را می‌خواند و دیگران گوش می‌دادند و اشک می‌ریختند.

شبیه‌خوانی و نمایشنامه

در فرهنگ بنگالی تعزیه‌ای به نام زاتر (عزیمت) مشهور است که اجرای آن تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم رایج بوده است. همچنین طلاب مدارس دینی در مراسم‌های مختلف سرود رازی را بدون استفاده از موزیک می‌خواندند. زاری جزو سرودهای بومی منطقه و درباره واقعه کربلا است.

مرثیه‌خوانی

سوگواری برای امام حسین در زمان حکومت گورکانیان هند (۹۳۲ ـ ۱۲۷۴ق) وارد بنگلادش شد و به تدریج جزو فرهنگ مردم منطقه درآمد و سنی‌ها نیز تحت تأثیر شیعیان نیز در گرامیداشت این مراسم سهیم شدند. در دوره معاصر نیز نذر الاسلام، شاعر ملی بنگلادش، در زمینه محرم، عاشورا و شهید کربلا شعرهایی سروده است.

مراسم عاشورای حسینی در بنگلادش

بنگلادشی‌ها اعم از سنی‌مذهب، هندومسلک و شیعیان، در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می‌کنند؛ آنان علامت‌ها، سیاه‌کوبی‌ها و نشانه‌های عزاداری امام حسین(ع) را به قصد تبرک می‌بوسند. روز عاشورا در بنگلادش تعطیل عمومی است و عزاداری این روز در شهر داکا در مکانی به نام سرزمین کربل برگزار می‌شود. در این کشور هیأت رؤیت هلال به منظور تعیین زمان دقیق روز شهادت امام حسین حساسیت زیادی به خرج می‌دهد.

شیعیان در کشور بنگلادش در نقاط مختلف پراکنده هستند. سه تا پنج هزار نفر از این جمعیت در داکا (پایتخت) زندگی می‌کنند آنها در قالب چند حسینیه، امام‌باره و هیئت عزاداری، فعالیت مذهبی خویش را انجام می‌دهند.

در روز عاشورا تلویزیون رسمی بنگلادش و سایر کانال‌های تلویزیون‌های خصوصی، برنامه‌هایی ویژه عاشورا پخش می‌کنند و از پخش برنامه‌های شاد خودداری می‌نمایند. روزنامه‌ها هم مقالات ویژه‌ای در بیان اهمیت این روز منتشر می‌نمایند. خبرگزاری بنگلادش از قول خالده ضیاء نخست‌وزیر وقت بنگلادش خبری مبنی بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعی مدارس و دانشگاه‌ها نقل کرده بود.

منطقه‌ای به نام مانیک گنج در ۶۵ کیلومتری داکا، روز عاشورا میزبان چندهزار نفر عزادار است. حسینیه غارپور، یکی از حسینیه‌های کشور بنگلادش که زیر نظر صوفیان اداره می‌شود و از قدمتی زیاد برخوردار است. مراسم دهه اول محرم در این حسینیه برگزار می‌گردد. در این مراسم، سخنرانی و نوحه‌خوانی و عزاداری به سبک و روش خاص بومیان و با فریاد وای حسین، وای امام ادامه می‌یابد.

پراکندگی شیعیان

حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد شیعیان در داکا زندگی می‌کنند. آنها اکثراً در منطقه داکای قدیمی و در محله حسینی‌دالان زندگی می‌کنند و مناطق محمدپور و میرپور داکا در رتبه‌های بعدی قرار دارند. پس از داکا، شیعیان در غرب و جنوب غربی این کشور و در اطراف شهر کولنا، مرز هند و در مسیر کلکته زندگی می‌کنند. بیشتر تازه‌شیعیان در مناطق جیسور، سات خیرا، شارشا، کولنا، نورائیل، غازی پور، بوگرا، راجشاهی، داکا (مناطق میرپور، محمدپور و تنگی) ساکن‌اند و شیعیان قدیمی در مناطق کولنا، رنگپور، سیدپور، راجشاهی، چیتاگنگ، داکا (مناطق داکای قدیم، میرپور، محمدپور، پلتن، مگ بازار) سکونت دارند.

استان کولنا در جنوب غربی کشور بنگلادش واقع و دارای مرزی طولانی با کشور هندوستان می‌باشد. این استان از نظر تراکم حضور شیعیان، پس از داکا مقام دوم را داراست، به طوری که گفته می‌شود حدود یک سوم از کل شیعیان در این استان زندگی می‌کنند.

مراکز تبلیغی شیعیان

مهم‌ترین مراکز تبلیغی و مذهبی شیعیان در بنگلادش را حسینیه‌ها تشکیل می‌دهند. نهضت تأسیس حسینیه‌هایی که مرکز فعالیت شیعیان قرار گرفته و در تمام ایام سال و بخصوص از ابتدای محرم تا هشتم ربیع الاول، مراسم مختلفی در آنها برگزار می‌گردد را از خدمات علمای مهاجر ایرانی به شبه قاره هند می‌دانند.

در کشور بنگلادش عموماً حسینیه‌ها نقش مساجد را هم ایفا می‌کنند. برگزاری مراسم سینه‌زنی و عزاداری در مساجد نزد علما و مردم غیرشیعی این کشور وجهه خوبی نداشته و آن را جایز نمی‌دانند، از این‌رو از حسینه به عنوان مسجد نیز استفاده می‌شود.

حسینیه دالان

مقالهٔ اصلی: حسینی‌دالان

بنای فعلی حسینی‌دالان در بنگلادش

حسینیه دالان، بزرگ‌ترین حسینیه بنگلادش است که به عنوان بنایی توریستی شناخته می‌شود. این حسینیه در حکومت مسلمانان در شبه قاره و توسط یکی از مشایخ شیعه که حاکم داکا بوده، ساخته شده است. در قسمتی از این مسجد ضریحی قرار دارد که دو برجستگی به عنوان قبور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن قرار دارد. ساختمان دو طبقه دیگری در این مجموعه واقع است که طبقه اول آن کتاب فروشی و طبقه دوم آن کتابخانه، سالن مطالعه و کلاس درس است. در بخشی از فضای بیرونی حسینیه، مزار شیعیان واقع است که سنگ‌قبرهایی به سبک گورستان‌های ایران در آن به چشم می‌خورد.

حسینیه و مسجد محمدپور

در منطقه محمدپور بنای مسجد و حسینیه محمدپور در یک مجموعه ساختمانی واقع است که به شیعه مسجد (مسجد شیعیان) موسوم است. قسمت مسجد بنایی مدور با گنبدی زیباست که در سال‌های اخیر از کاشیکاری زیبا و لوستری بزرگ برخوردار شده است. ساختمان حسینیه هم در مجاورت مسجد واقع است. در این مجموعه ساختمان، قریب ده خانواده از شیعیان زندگی می‌کنند. شیعه مسجد برای تمامی ساکنان داکا شناخته شده است.

مسجد و حسینیه میرپور (کربلا میرپور)

این مجموعه از مراکز مشهور شیعیان در شهر داکا می‌باشد که توسط هیأت امنا اداره می‌شود. دو حسینیه «عاشق حسین مرحوم» و «منظور حسین مرحوم» نیز در مجاورت این حسینیه واقع هستند.

مراکز آموزشی و تبلیغی شیعیان

۱. حوزه علمیه کولنا: تنها حوزه علمیه ویژه برادران شیعه در بنگلادش در مرکز استان کولنا (شهرستان کولنا در ۳۱۰ کیلومتری جنوب داکا) واقع است. این حوزه با حمایت مالی مسلمانان متمول و برخی از ارگان‌های رسمی و غیررسمی شیعی در داخل و خارج از کشور اداره می‌گردد. برخی از فارغ التحصیلان این حوزه در شهر قم مشغول کسب علم هستند. این حوزه دارای هفته‌نامه‌ای به نام فجر منتشرر می‌کند و تاکنون چندین جلد کتاب در موضوعات مختلف اسلامی ترجمه و منتشر نموده است.

۲. مدرسه صاحب الزمان خالص‌پور: این مدرسه دینی در هفت کیلومتری شهرستان کولنا و در منطقه خالص‌پور واقع است.

۳. حوزه علمیه خواهران شیعه در داکا: این حوزه علمیه مختص بانوان است و در سال ۱۳۸۳ به همت جامعةالمصطفی تأسیس شده است.

۴. بخش آموزش حسینیه دالان، طبق اساسنامه این حسینیه برگزاری کلاس‌های آموزشی عقیدتی و قرآن از برنامه‌های آن است.

انجمن‌ها و گروهای شیعی

۱. انجمن پانجاتانی (پنج تن) در شهرستان کولنا: هدف این انجمن تبلیغ شیعه می‌باشد. این انجمن فعالیت‌های مطبوعاتی و انتشاراتی دارد.

۲. سازمان خیرین نورالثقلین: این سازمان در سال ۱۹۷۷م در داکا تأسیس شد.

۳. فدراسیون جوانان جعفری دباتا در ساتخیرا؛

۴. فونداسیون روح‌الله در ساتخیرا؛

۵. مؤسسه البلاغ در ساتخیرا؛

۶. محمدیه تراست، در منطقه محمد پور داکا؛

۷. انجمن عباسیه در شهرستان سید پور؛

۸. فونداسیون ایده آل در شهرستان داکا؛

۹. آکادمی امام مهدی(عج) در برهان‌الدین — بهولا: در سال ۱۹۷۹م در شهرستان برهان‌الدین بهولا برای تبلیغ و تبیین تشیع تأسیس شد که عمده‌ترین کارهای آن، تدریس قرآن، تحصیلات علوم اسلامی و علوم عقاید مذهب شیعه و اداره کتابخانه است. بهولا، بزرگ‌ترین جزیره بنگلادش محسوب می‌شود که چهار میلیون نفر جمعیت دارد.

۱۰. مؤسسه محمدیه در شهرستان راجشاهی؛

۱۱. سازمان تبلیغی دعوت در داکا؛

۱۲. سازمان اقرا در شهرستان ساتخیرا؛

۱۳. حلقه مطالعاتی امامیه در منطقه بوگرا؛

۱۴. مجلس خواهران در شهرستان داکا؛

۱۵. آکادمی شهید تیتومیر داکا: این تشکیلات را جمعی از جوانان شیعه بنگلادش در سال ۱۹۹۹م (۱۳۷۸ش) تأسیس کردند. این تشکیلات تاکنون حدود ۳۰ جلد کتاب به زبان بنگالی ترجمه، چاپ و توزیع نموده است. همچنین فصلنامه النور (جوتی) را در تیراژ هزار نسخه منتشر می‌کنند. در این فصلنامه بیشتر مسائل عقیدتی و فکری مربوط به اسلام و تشیع مطرح می‌گردد. در این موسسه هم اکنون دوره‌های آموزشی دینی کوتاه و بلندمدت ویژه اعضا و شیعیان برگزار می‌گردد. برگزاری دعای کمیل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاری احیا در ماه رمضان و عزاداری در ماه‌های محرم و صفر، از دیگر برنامه‌های این تشکیلات است. میر نثارعلی تیتومیر از مبارزان و مجاهدان بنگال غربی و یکی از فرماندهان مبارز علیه استعمار انگلیسی بوده که در سال ۱۲۴۷ق/۱۸۳۱م کشته شد.

منابع

• منبع اصلی: ماهنامه اخبار شیعیان، سال چهارم، شماره ۴۰، اسفند ۱۳۸۷ شمسی.
• «محمد اشرف‌الدین خان»، سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۱۵ اسفند ۱۴۰۰ش.

پیوند به بیرون

• دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• دانشنامه جهان اسلام