امامزاده حسین یا شاهزاده حسین یکی از قدیمی‌ترین زیارتگاه‌های شهر قزوین است. این امامزاده در بین مردم قزوین با نام شازده‌حسین نیز شناخته می‌شود. امامزاده حسین به حسب اختلاف نقل‌ها فرزند امام رضا(ع)، امام موسی کاظم(ع) و از نوادگان جعفر طیار دانسته شده است؛ اما مردم قزوین او را فرزند بلافصل امام رضا(ع) می‌دانند. اهالی این شهر ارادت فراوانی به این امامزاده دارند و اجساد بستگان خود را در این امامزاده به خاک می‌سپردند.
 بقعه امامزاده حسین قزوین | |
| نام | حسین بن علی بن موسی الرضا(ع) |
|---|---|
| درگذشت | ۲۰۱ق |
| مدفن | قزوین |
| پدر | امام رضا(ع) |
| طول عمر | ۲سال |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
در صحن امامزاده جمعی از شاهان و شاهزادگان و هنرمندان دوره صفوی دفن شده‌اند. اجساد افرادی مثل شاه طهماسب اول و شاه اسماعیل دوم برای مدتی در این امامزاده قرار گرفته و سپس به جای دیگری منتقل شده است.
بقعه امامزاده در وسط حیاطی بزرگ است که از شمال و جنوب با دو درگاه با بیرون ارتباط می‌یابد و روبروی در ورودی شمالی در داخل حیاط سقاخانه قرار دارد. دور تا دور صحن ایوان‌هایی است که با کاشی‌کاری تزیین شده است.
اهمیت و جایگاه
چنانچه در کتاب برگی از تاریخ قزوین آمده، آرامگاه شاهزاده حسین، بزرگترین و باشکوه‌ترین مکان زیارتی قزوین و مورد توجه و ارادت کامل مردمان آنجا و از قدیمی‌ترین زیارتگاه‌های ایران است[۱] که در محله دَبّاغان، انتهای خیابان سلامگاه قزوین واقع شده‌است.[۲]
این امامزاده در بین مردم قزوین با نام شاهزاده حسین یا شازده‌حسین نیز شناخته می‌شود.[۳] به نقل عبدالجلیل قزوینی رازی، از علمای قرن پنجم قمری، اهالی قزوین چه شیعه و چه سنی با قصد قربت به زیارت این امامزاده می‌رفتند.[۴]
به گفته فووریه، خاطره‌نگار و پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه، مؤمنینی که توان مالی خاک‌سپاری اجساد اقوام خود در مشهد و کربلا را نداشتند، با دفن خویشان خود در آرامگاه حسین بن علی امید ثواب اخروی داشتند.[۵]
ابن‌ماجه از محدثان اهل‌سنت، شیخ احمد غزالی از بزرگان صوفیه و امام‌الدین رافعی از علمای شافعی[۶] و بعضی از شاهان و شاهزادگان و خوش‌نویسان صفوی در این امامزاده مدفونند.[۷] همچنین برخی از جنازه‌های بزرگان، مدتی در حجره‌های امامزاده قرار داده می‌شد تا در زمان مناسب به جای دیگری فرستاده شود؛ مانند جنازه شاه طهماسب اول، شاه اسماعیل دوم، شاه محمد و همسرش مهدعلیا.[۸]
بنابر آنچه سید حسین مدرسی طباطبایی (متولد ۱۳۲۰ش) نویسنده کتاب برگی از تاریخ قزوین از کتاب خُلد برین نقل کرده است، مقبره مُعین الدین فَغفور نقیب قزوین که فرزند شمس‌الدین محمد جد اعلای خاندان سادات مرعشی قزوین است از اواسط قرن هشتم بخشی از ضمایم مزار شاهزاده حسین بوده است.[۹]
نام و نسب
در برخی منابع، نام صاحب این آرامگاه حسین بن علی ذکر شده که در سال ۲۰۱ قمری در همین شهر از دنیا رفته‌است.[۱۰]
مستوفی، مورخ قرن هشتم قمری، در نُزهَه القلوب او را فرزند امام علی بن موسی الرضا(ع) دانسته است؛[۱۱] اما کِیاء گیلانی نسب‌شناس در سِراج الاَنساب، نسب او را به جعفر طَیار می‌رساند.[۱۲] چنانچه مدرسی طباطبایی، نقل کرده است، در برخی از مآخذ دوره قاجاریه او را برادر امام رضا(ع) و فرزند امام موسی کاظم(ع) خوانده‌اند؛[۱۳] اما اهالی قزوین بنا بر متون تاریخی قدیمی او را فرزند بلافصل امام رضا(ع) می‌دانند.[۱۴] به نقل کتاب تاریخ گزیده وفات او در دو سالگی بوده است.[۱۵]
| نام امامزاده | بقعه | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|---|
| هلال بن علی | امامزاده هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| هاشم بن حسن بن یحیی | امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی | حرم حضرت عبدالعظیم | امام حسن(ع) | ری |
| شرف‌الدین داود الحسنی | امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز | |
| جلال الدین اشرف | امامزاده جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| محسن بن علی بن حسین (الاثرم) | امامزاده محسن یا امامزاده کوه | امام حسن(ع) | همدان |
| علی‌اکبر بن ابراهیم بن حسین | امامزاده علی‌اکبر چیذر | امام سجاد(ع) | محله چیذر تهران |
| محمد بن محمد بن زید | امامزاده محروق | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| عبدالله بن حسین بن علی اصغر بن زین‌العابدین | امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی | امامزاده محمد بن زید | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| حسن، حسین، ابراهیم و جعفر | بقعه چهار امامزاده قم | امام سجاد(ع) | قم |
| اظهر بن علی | امامزاده اظهر بن علی | امام سجاد(ع) | روستای درگزین، شهر رزن، همدان |
| احمد بن علی | امامزاده احمد | امام باقر(ع) | اصفهان - حسن آباد |
| علی بن محمد باقر(ع) | مشهد اردهال | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | سه بقعه منسوب در عُریض (مدینه)، قم و سمنان | امام صادق(ع) | مدینه/قم/ سمنان |
| علی زین العابدین | درب امام | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی | امامزاده جعفر | امام صادق(ع) | یزد |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام صادق(ع) | قم |
| حمزه بن موسی(ع) | در جوار آستانه حضرت عبدالعظیم | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) | علاءالدین حسین | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) | سید میرمحمد | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم(ع) | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران | |
| اسحاق بن موسی(ع) | مشهدِ نور گرگان | امام کاظم(ع) | شهر گرگان |
| اسحاق بن موسی(ع) | امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه) | امام کاظم(ع) | |
| جعفر بن موسی کاظم | امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| زینب بنت موسی بن جعفر | زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امامزاده آقا علی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| صالح بن موسی کاظم | امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | کوفه/ شیراز/ خراسان جنوبی - طبس | |
| محمد بن موسی کاظم | امامزاده سبز قبا | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امامزاده سید بهاء الدین محمد (شیخ شبان) | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری |
| علی بن حمزه | امامزاده شاه میر علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن | آقامشهید | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| یحیی بن موسی کاظم | امامزاده یحیی بن موسی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی | کوسه هجیج | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان‌محمد | امامزاده سید سلطان‌محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| عبدالله بن احمد الشعرانی | امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| حسن بن عبدالله | امامزاده امام حسن | امام کاظم(ع) | شهرستان دیلم، استان بوشهر |
| حبیب بن موسی بن جعفر | زیارتگاه حبیب بن موسی | امام کاظم(ع) | کاشان |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام کاظم(ع) | قم |
| حسین بن علی | امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| جعفر بن علی بن موسی الرضا | امامزاده جعفر بن رضا معروف به امامزاده شاه‌کرم | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد | امامزاده موسی مبرقع - چهل‌اختران | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع | امامزاده سلطان میراحمد یا احمد بن موسی مبرقع | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا | |
| حسین بن علی النقی | شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
تاریخچه و بنا
بنای بقعه امامزاده حسین از آثار قرن دهم قمری است. این بقعه در گذشته در قبرستان بزرگ شهر قرار داشته است که اکنون در شمال آن میدانی سرسبز و در جنوبش درختستانی واقع شده است.[۱۶] به گفته مدرسی طباطبایی، درباره بنای قبلی آرامگاه و سرگذشت آن تا ابتدای دوره صفوی اطلاعات دقیقی موجود نیست.[۱۷]
در قرن‌های هشتم و نهم بنای این مزار منحصر به گنبد روی قبر امامزاده نبوده و دارای آبریزگاه‌ها و ملحقاتی بوده است.[۱۸]
مجموعه بنای امامزاده از ضریح، بقعه، رواق‌ها، صحن و سقاخانه و دو در ورودی به صحن تشکیل شده است.[۱۹]
ضریح نقره‌ای مرقد در میان بقعه قرار گرفته و صندوق منبت مرقد، در مرکز آن است.[۲۰] بدنه خارجی بقعه در شرق و غرب با کاشی‌کاری و نام‌های الله، محمد و علی به خط بنایی، و مشبک‌های کاشی‌کاری آراسته بوده که در تعمیرات اخیر به همان سبک قبل تجدید شده است.[۲۱] در ورودی بقعه از ایوان شمالی یکی از منبّت‌کاری‌های نفیس دوره صفوی است.[۲۲]
بقعه در وسط حیاطی بزرگ است که از شمال و جنوب با دو درگاه با بیرون ارتباط می‌یابد. روبروی در ورودی شمالی در داخل حیاط سقاخانه قرار دارد. دور تا دور صحن، ایوان‌هایی است که با کاشی‌کاری تزیین شده است.[۲۳]
روبروی بقعه دو ایوان در شمال و جنوب وجود دارد که ایوان شمالی متعلق به بنای اصلی بقعه است که سقفش با مقرنس‌کاری ولچکی‌های پیشانی با کاشی‌های دوره صفوی تزیین شده و در عهد ناصرالدین شاه تالاری جلوی آن ساخته شده است.[۲۴]
در طرف شرق و غرب بقعه، رواق بالاسر و پایین‌پا واقع شده است که آستان شرقی و غربی حرم به آن دو رواق باز می‌شود که هر دو متعلق به بنای اصلی بقعه است.[۲۵] رواق پایین پا ساده و بدون تزیین بوده اما سقف رواق بالاسر با نقش‌ونگار گچ‌بری، رنگ‌آمیزی شده و کمربند بنای آن با کتیبه‌ای نو مزین است. این کتیبه با ابیاتی چند در دهه‌های اخیر نوشته شده است.[۲۶]
نگارخانه
-
معماری داخلی
-
گنبد و گلدسته
-
بقعه
-
صحن
پانویس
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۹.
- ↑ بهرامی، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ «معروف‌ترین و کهن‌ترین امامزاده قزوین؛ امامزاده حسین(ع)»، سایت امامزادگان و بقاع متبرکه.
- ↑ قزوینی رازی، نقض، چاپ انجمن آثار ملی، ص۵۸۹.
- ↑ فووریه، سه سال در دربار ایران، ۱۳۸۵ش، ص۹۲.
- ↑ بهرامی، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بهرامی، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بهرامی، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۷.
- ↑ «معروف‌ترین و کهن‌ترین امامزاده قزوین؛ امامزاده حسین(ع)»، سایت امامزادگان و بقاع متبرکه.
- ↑ مستوفی، نزهه القلوب، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۰.
- ↑ کیا گیلانی، سراج الانساب، ۱۴۰۹ق، ص۱۷۹.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۲.
- ↑ بهرامی، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده، چاپ سنگی، ص۴۵۰.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷و۳۸.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۸.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۸.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۳۸.
منابع
- بهرامی، فرشته، «شاهزاده حسین، زیارتگاه»، سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی، آخرین ویرایش: ۱۴ فروردین ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- فووریه، ژوآنس، سه سال در دربار ایران، به ترجمه و تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، نشر علم، ۱۳۸۵ش.
- قزوینی رازی، عبدالجلیل بن ابو الحسن، نقض، گردآورنده: جلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی، بی‌تا.
- کیاگیلانی، احمد بن محمد، سراج الانساب، به تصحیح مهدی رجایی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- مدرسی طباطبایی، حسین، برگی از تاریخ قزوین، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۶۱ش.
- مستوفی، حمد الله بن ابی بکر، تاریخ گزیده (چاپ سنگی)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- مستوفی، حمد الله بن ابی بکر، نزهه القلوب، به تحقیق محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- «معروف‌ترین و کهن‌ترین امامزاده قزوین؛ امامزاده حسین(ع)»، سایت امامزادگان و بقاع متبرکه، تاریخ درج: ۵ فروردین ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.