حرم حضرت زینب (س) در جنوب دمشق در سوریه، مشهورترین مکانی که به‌عنوان مدفن حضرت زینب(س) دختر امام علی(ع)، مطرح شده است. مقام حضرت زینب در مصر و قبرستان بقیع در مدینه دو مکان دیگری است که به عنوان محل دفن حضرت زینب(س) احتمال داده شده است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | دمشق (منطقه زینبیه) |
| معماری | |
| سبک | اسلامی-ایرانی |
| بازسازی | سال ۷۶۸ق (نخستین بار توسط سید حسین بن موسی موسوی حسینی)، ۱۳۰۲ق، ۱۳۵۴ق و ۱۳۷۰ق |
این محل از زیارتگاههای شیعیان به شمار میرود. منطقهای که حرم حضرت زینب(س) در آن قرار دارد شهرک السیدة زینب گفته می‌شود و در نزد ایرانیان به "زینبیه" مشهور است. حرم حضرت زینب در طول تاریخ مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است. از سال ۱۳۹۱ش با تشدید بحران در سوریه و حضور گسترده تروریست‌های تکفیری در این کشور، این حرم چندین بار مورد حمله خمپاره‌ای و انتحاری قرار گرفت که به دنبال آن بخشی از قسمت‌های حرم آسیب دید. به دنبال این اقدامات، گروه‌های مختلفی برای دفاع از حرم‌های اهل بیت(ع) عازم سوریه شدند. این گروه‌ها که به مدافعان حرم مشهورند توانستند مانع از ورود گروه‌های تروریستی به منطقه زینبیه شوند.
اقوال در مورد مدفن حضرت زینب
در مورد محل دفن حضرت زینب سه دیدگاه وجود دارد. بر اساس نظریه مشهور مدفن ایشان در شام و در جنوب شهر دمشق است.[۱] برخی از مورخین مقبره وی را در مصر دانسته‌اند که اکنون این محل در منطقه سیدة الزینب قاهره با عنوان مقام السیدة زینب مشهور است.[۲] دیدگاه سومی نیز وجود دارد که قبرستان بقیع در مدینه را محل دفن حضرت زینب(س) می‌داند. سید محسن امین این دیدگاه را پذیرفته و دلائلی را در رد دو قول نخست ارائه کرده است.[۳]
تاریخچه حرم
بر اساس پژوهشهای انجام شده تا قرن پنجم هجری منبعی وجود ندارد که نشان دهد در محل دفن حضرت زینب(س) مقبره و گنبدی ایجاد شده باشد. تنها منبعی به وجود زیارتگاه در محل کنونی در قرن دوم هجری اشاره داشتهاند. بر اساس این گزارش یکی از زنان منسوب به خاندان علوی به نام سیده نفیسه بنت حسن الانور از نوادگان علی بن ابیطالب(ع) در سال ۱۹۳ق در منطقه راویه دمشق به زیارتگاه حضرت زینب رفته است.[۴][۵] پس از این تاریخ گزارشی مربوط به سال ۵۰۰ق وجود دارد که در آن آمده است فردی از اهالی حلب در سال ۵۰۰ق در محل زیارتگاه حرم حضرت زینب مسجدی بنا کرده است.[۶]
اما از قرن هفتم هجری قمری به بعد در این زیارتگاه، گنبد و بارگاه ساخته شده است. بر همین اساس ابن‌جبیر(متوفای ۶۱۴ق) جهانگرد معروف جهان اسلام زمانی‌که به دمشق سفر کرده از منطقه راویه موقعیت فعلی حرم نیز عبور کرده است. وی در گزارش خود نام صاحب مزار را ام‌کلثوم دختر امام علی(ع) دانسته است.البته این احتمال وجود دارد که منظور ابن جبیر دختر دوم امام علی(ع) یعنی زینب صُغری باشد نه حضرت زینب(س) که به زینب کُبری معروف است.[۷]
ابن جبیر در گزارش خود به وجود بارگاه حضرت زینب(س) در روستای راویه در یک فرسخی شهر دمشق اشاره کرده است و گفته: مسجد بزرگی بر آن بنا شده و خانه‌هایی بیرون آن است و دارای موقوفاتی است، مردم این مناطق آن را قبر ام‌کلثوم می‌شناسند. او در نهایت آورده است که در آنجا اقامت کرده و به زیارت حرم حضرت زینب(س) رفته است. ابوبکر هروی متوفای ۶۱۱ق نیز حرم حضرت زینب(س) را زیارت کرده و گزارشی در این زمینه داده است.[۸]
موقعیت حرم و مشخصات
حرم حضرت زینب(س) در جنوب دمشق و در منطقهای به نام السیده زینب واقع شده است. این منطقه جزء استان ریف دمشق محسوب می‌شود. بنای حرم شامل صحن وسیعی با پلان مربع است که حرم در میان آن قرار گرفته است و دارای گنبد و دو گلدسته مرتفع می‌باشد. گلدسته‌ها و دیوارهای صحن و رواق‌های آن توسط هنرمندان ایرانی کاشی‌کاری شده و سقف و دیوارهای حرم نیز از داخل آینه‌کاری و گنبد نیز از بیرون طلاکاری شده است.
در ضلع شرقی صحن، ساختمان مصلای زینبیه با صحن کوچکی،ساخته شده است و در آن نمازهای جماعت یومیه و نماز جمعه و مراسم ویژه مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود. صحن جدیدی نیز اخیراً در ضلع شمالی آستانه مقدسه ساخته شده است.
در محدوده حرم حضرت زینب(س) و قبرستان‌های اطراف آن، چند تن از علما و مشاهیر شیعه مدفونند. از جمله در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر سید محسن امین عاملی و نیز قبر سید حسین یوسف مکی عاملی، از علمای شیعه در شام قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم نیز قبر علی شریعتی و در قبرستان دیگری در جنوب حرم، مقبره سید مصطفی جمال‌الدین، شاعر معاصر عراقی قرار دارد.[۹]
اقدامات گروه‌های تروریستی تکفیری برای تخریب حرم
با شروع بحران در سوریه و افزایش اقدامات گروه‌های تروریستی تکفیری در این کشور پس از سال ۲۰۱۲م، حرم حضرت زینب(س) بارها توسط این گروه‌ها مورد حمله انتحاری و خمپاره‌ای قرار گرفته است. حملات تروریستی از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ش منجر به آسیب‌دیدگی بخش‌هایی از حرم از جمله گنبد، صحن و درهای اصلی حرم شده است. بخشی از این حملات نیز در مناطق اطراف حرم اتفاق افتاده که منجر به شهادت برخی از زائران و ساکنان اطراف حرم شده است.[۱۰][۱۱]
مدافعان حرم
پس از انتشار گسترده تروریست‌های تکفیری در سوریه و تصرف مناطق مختلف این کشور توسط آنان، اماکن زیارتی بسیاری در مناطق تحت سیطره گروه‌های تکفیری به دست عوامل آنان تخریب شد. در این میان حرم حضرت زینب(س) به صورت متعدد مورد حمله خمپاره‌ای و عملیات انتحاری تروریست‌های تکفیری قرار گرفت. تروریست‌های تکفیری بارها تا نزدیکی حرم حضرت زینب پیشروی کرده بودند اما با مقاومت شیعیان و ساکنین منطقه مواجه شدند.
به دنبال تهدید تروریست‌های تکفیری به تخریب حرم‌های اهل‌بیت(ع) به ویژه حرم حضرت زینب، گروه‌های زیادی از شیعیان سوریه و کشورهای دیگر به ویژه ایران، عراق، لبنان و افغانستان برای دفاع از حرم‌های اهل بیت(ع) و اماکن زیارتی در برابر گروه‌های تکفیری عازم سوریه شدند. گردان ابوالفضل العباس که بعدها به تیپ ارتقا یافت شامل رزمندگان عراقی و لبنانی بود. تیپ فاطمیون که بعدها به لشکر ارتقا یافت متشکل از شیعیان افغانستان است که با هدف دفاع از اماکن مقدس به سوریه اعزام شدند.[۱۲] گروه‌های مختلفی نیز از ایران برای دفاع از حرم به سوریه اعزام شدند که در میان آنان فرماندهان نظامی نیز حضور داشتند.[۱۳]
طرحهای توسعه و بازسازی حرم
بر اساس گزارش‌ها حرم حضرت زینب(س) نخستین بار در سال ۷۶۸ق توسعه و بازسازی شده است. این اقدام توسط سید حسین بن موسی موسوی حسینی، از سادات و اشراف دمشق و جدّ سادات آل مرتضی در شام، انجام گرفته است. در وقفنامه‌ای متعلق به همان سال ضمن تصریح به نام صاحب مزار یعنی زینب کبری دختر امام علی(ع)، آمده است. بر اساس این وقفنامه جد سادات آل مرتضی در شام بنای زیارتگاه را بازسازی و بسیاری از باغ‌ها و املاک خود را وقف آن کرده است. این وقفنامه توسط هفت تن از قضات شهر دمشق امضا شده است.[۱۴]
بازسازی و توسعه حرم در قرن چهاردم هجری
در سده ۱۴ق حرم حضرت زینب(س) سه بار بازسازی و توسعه یافت. بر این اساس حرم در سال ۱۳۰۲ق توسط سلطان عبدالعزیزخان عثمانی با کمک تجار، تجدید بنا شده و توسعه یافت. همچنین در سال ۱۳۵۴ق هجری سادات آل نظام، حرم حضرت زینب(س) را بازسازی و برای رفاه زائران آن را توسعه دادند. آخرین توسعه و بازسازی حرم در قرن چهاردم در سال ۱۳۷۰ق توسط سیدمحسن امین و با کمک تجار انجام گرفت که در این مرحله بنای قدیمی تخریب شده و ساخت بنای جدید حرم با هدف توسعه صحن و رواق‌ها انجام گرفت.[۱۵]
توسعه حرم در قرن پانزدهم
توسعه حرم حضرت زینب(س) در قرن ۱۵ هجری با ساخت بنای مصلی زینبیه ادامه یافت. این کار توسط سید احمد فهری زنجانی نماینده ولی فقیه در سوریه انجام گرفت. پس از ساخت مصلی در حرم، اقامه نماز جماعت، دعای کمیل و نماز جمعه در این مکان انجام می‌گیرد. صحن جدیدی نیز اخیراً در ضلع شمالی حرم حضرت زینب(س) ساخته شده است.[۱۶]
بازسازی حرم پس از حملات گروه‌های تروریستی تکفیری
به دنبال افزایش حملات انتحاری و خمپاره‌ای گروه‌های تکفیری به حرم حضرت زینب(س) بخش‌هایی از گنبد، صحن‌ها و درهای حرم آسیب دید. این مسأله موجب شد تا ستاد بازسازی عتبات عالیات طرح ترمیم و بازسازی گنبد و درهای حرم که آسیب بیشتری دیده بود را در دستور کار خود قرار داده و به اجرا گذارد.[۱۷] بر این اساس نقاط آسیب داده با طلاهایی که مردم خوزستان اهدا کرده بودند طلاکاری شده و ترمیم شد.[۱۸]
نصب ضریح جدید
ضریح جدید حرم حضرت زینب(س) که در کارگاه حرم حضرت عباس(ع) در کربلا ساخته شد و در آن ۱۴ قطعه زینتی هر کدام به وزن ۲ کیلوگرم و با طول ۱۲۸ سانتیمتر و عرض ۳۲ سانتیمتر به‌کار رفته، توسط خادمان حرم حضرت عباس(ع) از کربلا به دمشق منتقل و نصب شد و در روز ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش همزمان با میلاد پیامبر(ص) با حضور زائران رونمایی شد.[۱۹]
پانویس
- ↑ شریف القرشی، السیده زینب رائده الجهاد فی الاسلام عرض وتحلیل، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م، ص۲۹۸-۳۰۳؛السابقی، آرامگاه عقیله بنی هاشم؛ پژوهشی تحلیلی-تاریخی، مترجم حسین طه‌نیا، ۱۳۹۴ش.
- ↑ بررسی تحلیلی سیر مقتل نگاری عاشورا، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی فهیم.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۱۴۰-۱۴۱.
- ↑ احمد فهمی محمد، کریمة الدارین الشریفه الطاهره السیده نفیسه بنت الحسن الانور، ص۲۵.
- ↑ توفیق أبو عَلَم،السیدة نفیسة رضی الله عنها،تحقیق: شوقی محمّد، ص۱۱۴.
- ↑ تاریخچه مزار عقیله بنیهاشم، خبرگزاری فارس.
- ↑ اندلسی، رحلة ابن جبیر، ص۲۲۸.
- ↑ ابوبکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۲.
- ↑ گشایش نخستین نمایشگاه کتاب ایران در شهر کربلا، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- ↑ حمله خمپاره‌ای تروریست‌ها به حرم حضرت زینب(س)، خبرگزاری صداوسیما.
- ↑ حمله خمپاره‌ای به حرم حضرت زینب در عاشورای ۱۳۹۴، داعش‌نیوز.
- ↑ فاطمیون؛ لشکر سرداران بی‌ادعای مدافع حرم، مشرق‌نیوز.
- ↑ معرفی گردان بزرگ ابوالفضل العباس(ع)، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ سابقی، مرقد العقیلة زینب، ص۱۴۵-۱۵۰.
- ↑ حضرت زینب (سلام الله علیها)، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- ↑ گشایش نخستین نمایشگاه کتاب ایران در شهر کربلا، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- ↑ مرمت و بازسازی حرم حضرت زینب(س)، وبگاه ستاد بازسازی عتبات عالیات.
- ↑ ترمیم گنبد مطلای حرم حضرت زینب(س) با استفاده از فناوری نانو، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- ↑ ضریح جدید حرم حضرت زینب(س) رونمایی شد، خبرگزاری فارس.
منابع
- سابقی، محمد حسنین، مرقد العقیلة زینب، بیروت، دارالولاء لطباعة و النشر و التوزیع، ۲۰۱۱م.
- شریف القرشی، باقر، السیده زینب رائده الجهاد فی الاسلام عرض و تحلیل، بیروت، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
- فهمی محمد، احمد، کریمة الدارین الشریفه الطاهره السیده نفیسه بنت الحسن الانور، قاهره، مطبعه حجازی، ۱۹۲۵م.
- توفیق ابو عَلَم،السیده نفیسه رضی الله عنها، تحقیق: شوقی محمّد، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب، معاونت فرهنگی، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق/۲۰۰۸م.
- محمد بن احمد بن جبیر کنانی اندلسی، رحلة ابن حبیر، بیروت، داربیروت للطباعة والنشر.
- هروی، علی بن ابی بکر، الاشارات الی معرفة الزیارات، تحقیق: جانین سوردیل طومین، دمشق، ۱۹۵۳م.
- مرمت و بازسازی حرم حضرت زینب(س)، وبگاه ستاد بازسازی عتبات عالیات، تاریخ بازدید: ۵ خرداد ۱۴۰۰ش.
- بررسی تحلیلی سیر مقتل نگاری عاشورا، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی فهیم.
- تاریخچه مزار عقیله بنیهاشم، خبرگزاری فارس.
- گشایش نخستین نمایشگاه کتاب ایران در شهر کربلا، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- مرمت و بازسازی حرم حضرت زینب(س)، وبگاه ستاد بازسازی عتبات عالیات.
- ترمیم گنبد مطلای حرم حضرت زینب(س) با استفاده از فناوری نانو، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- حضرت زینب (سلام الله علیها)، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.
- حمله خمپاره‌ای تروریست‌ها به حرم حضرت زینب(س)، خبرگزاری صداوسیما.
- حمله خمپاره‌ای به حرم حضرت زینب در عاشورای ۱۳۹۴، داعش‌نیوز.
- فاطمیون؛ لشکر سرداران بی‌ادعای مدافع حرم، مشرق‌نیوز.
- معرفی گردان بزرگ ابوالفضل العباس(ع)، خبرگزاری تسنیم.
- ضریح جدید حرم حضرت زینب(س) رونمایی شد، خبرگزاری فارس.
پیوند به بیرون