چِهِل‌اَختَران زیارتگاهی در شهر قم است که موسی مُبَرقَع فرزند امام جواد(ع) و بستگان او و نیز یکی از نوادگان امام سجاد(ع) در آن مدفون هستند. بنای این زیارتگاه متعلق به قرون نهم و دهم قمری است و از آن به عنوان دومین زیارتگاه مهم شهر قم یاد شده است. شیعیان کشورهای مختلف امامزادگان این زیارتگاه را زیارت می‌کنند. به محله‌ای که این زیارتگاه در آن قرار گرفته است نیز چهل‌اختران گفته می‌شود.
 بقعه امامزاده موسی مبرقع | |
| نام | حرم چهل‌اختران |
|---|---|
| استان | قم |
| شهرستان | قم |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | چهل‌دختران |
| نام‌های قدیمی | موسویان |
| سال‌های مرمت | ۹۵۰ق، ۱۳۳۲ق |
| کاربری کنونی | زیارتی |
| دیرینگی | قرن نهم |
| بانی اثر | میرزا عباس قلی، بهاءالدین هبه الله قمی، شاه طهماسب صفوی |
| اطلاعات ثبتی | |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۳۵۲ش |
مجموعه زیارتگاهی چهل‌اختران
چهل‌اختران، متشکل از سه زیارتگاه به نام‌های موسی مبرقع، چهل‌اختران و امامزاده زید است.[۱]
مجموعه چهل‌اختران علاوه بر شیعیان ایرانی مورد توجه و زیارت شیعیان سایر کشورها نیز هست به گونه‌ای که شیعیان هند و پاکستان در سفر به قم زیارت این مکان را بر خود لازم می دانند. [۲] زیارتگاه چهل‌اختران بعد از حرم حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران به‌عنوان دومین زیارتگاه مهم شهر قم و سومین قطب مذهبی و گردشگری آن معرفی شده است.[۳]
بناهای موجود در چهل‌اختران از آثار پیش از صفویه هستند که در دوره‌های بعد مورد بازسازی و تکمیل قرار گرفته‌اند.[۴]
عنوان «چهل‌اختران» که امروزه برای اشاره به کل این مجموعه به کار می‌رود، نام بخشی از این مجموعه بوده است.[۵] بنای مذکور در گذشته مرکب از سه بقعه با نام‌های موسی مبرقع، چهل‌اختران و امامزاده زید بوده که در دو صحن مستقل وجود داشته‌اند؛ اما در قرن سیزده شمسی در قالب یک بنای واحد تجمیع شده‌اند.[۶]
به محله پیرامون این زیارتگاه نیز چهل‌اختران گفته می‌شود.[۷]
بقعه موسی مبرقع
در ضلع شرقی مجموعه چهل‌اختران، مزار موسی مبرقع، فرزند بلا‌فصل امام جواد(ع) و از از راویان حدیث شیعه[۸] قرار دارد.[۹]
موسی مبرقع در سال ۲۵۶ق به قم هجرت کرده و در سال ۲۹۶ق همان‌جا درگذشت. او را در منزل خویش که به خانه محمد بن حسن بن ابی خالد اشعری معروف بوده دفن کردند.[۱۰]
در بقعه موسی مبرقع، یکی از نوادگانش به نام احمد بن محمد بن احمد بن موسی مبرقع نیز مدفون است.[۱۱]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: موسی مبرقع
تاریخچه و ویژگی‌های بنا
گفته می‌شود بنای زیارتگاه موسی مبرقع از آثار قرن ۹ هجری قمری است.[۱۲] برخی نیز این احتمال را نیز مطرح کرده‌اند که تاریخ ساخت آن به قرن هفتم باز می‌گردد.[۱۳]
بالای بقعه کتیبه‌ای وجود دارد که در آن ابیاتی به خط نستعلیق سفید بر کاشی خشتی نوشته شده که نگارنده آن، میرزا عباس‌قلی متولی مقبره مستوفی الممالک معرفی شده است.[۱۴]
بقعه مذکور در اواخر عهد قاجار (سال ۱۳۳۵ق) مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است.[۱۵]
گنبدِ واقع بر مقبره موسی مبرقع از آثار قبل از دوره صفویه است و بعد از انقلاب اسلامی ایران، گنبد جدیدی به شکل عرقچین و با ارتفاع ۹ متر بر گنبد اولیه که به مرور دچار فرسودگی شده بود احداث شده است.[۱۶]
بقعه چهل‌اختران
بقعه چهل‌اختران در جوار بقعه موسی مبرقع واقع شده و فرزند او محمد بن موسی نخستین کسی است که در این مکان دفن شده است.[۱۷] پس از محمد بن موسی مبرقع، بیش از ۱۰۰ نفر از بستگانش[۱۸] در کنار او به خاک سپرده شده‌اند که البته نام و نشان همه آنها مشخص نیست.[۱۹] در حال حاضر در این بقعه، غیر از مقبره محمد بن موسی، ۱۸ قبر دیگر وجود دارد[۲۰] که غالبا متعلق به بانوان این خاندان هستند.[۲۱]
مدفونان در بقعه چهل‌اختران
اسامی مدفونان در بقعه چهل‌اختران از قرار زیر است[۲۲]:
- محمد بن موسی مبرقع به همراه همسرش بُرَیهه که دختر جعفر بن علی النقی(ع) و دختر عموی امام زمان(عج) بوده است.
- زینب، دختر موسی مبرقع.
- احمد، پسر موسی مبرقع به همراه دو دخترش به نام‌های ام‌حبیب و ام‌محمد و پسرش محمد بن احمد.
- ام‌ولد، همسر محمد بن احمد و چهار دخترش به نام‌های فاطمه، بریهه، ام‌کلثوم، ام‌سلمه.
- یحیی، پسر احمد بن محمد بن احمد بن موسی.
- محمد و عبدالله، پسران موسی بن احمد بن محمد بن احمد بن موسی.
- ابوجعفر و فخرالدین، پسران یحیی صوفی بن جعفر کذاب(تواب) بن علی النقی(ع).
تاریخچه و ویژگی‌های بنای بقعه
بنای اولیه بقعه چهل‌اختران در سال ۸۵۱ق ساخته شده است و در عصر شاه طهماسب صفوی و به دستور او مورد مرمت قرار گرفته است.[۲۳] گنبدِ با جدار آجری مقبره نیز در همان دوره احداث شده است.[۲۴]
بقعه امامزاده زید
مزار امامزاده زید در ضلع غربی مجموعه قرار گرفته و مدفن یکی از نوادگان امام سجاد(ع) به نام زید بن علی است.[۲۵] گفته شده که از تاریخ میلاد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی برخی با استدلال به اینکه در کتاب تاریخ قم، اثر حسن بن محمد بن حسن قمی ذکری از او نیامده نتیجه گرفته‌اند که این امامزاده بعد از سال ۳۷۸ق که سال تألیف کتاب مذکور است متولد شده باشد.[۲۶]
این بقعه در سال ۸۴۷ق و توسط فردی به نام بَهاء‌الدین هِبهُ الله قمی بنا گردیده است.[۲۷]
نگارخانه
-
ورودی آستانه امامزاده موسی مبرقع
-
نمایی از ضریح و آینه‌کاری زیر گنبد امامزاده موسی مبرقع
-
بخشی از آینه‌کاری امامزاده موسی مبرقع
-
آیتالله صافی گلپایگانی در حال نماز خواندن کنار ضریح امامزاده موسی مبرقع
-
آیتالله نوری همدانی در مراسم غبارروبی ضریح امامزاده موسی مبرقع
.jpg)
.jpg)
پانویس
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ «وضعیت بارگاه امامزاده موسی مبرقع(ع) قم در شان ایشان و زائران نیست»؛ خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری ۴۰۰ ساله تکیه چهل اختران قم»؛ خبرگزاری ایرنا؛«چهل اختران سومین قطب مذهبی قم»؛خبرگزاری مهر؛«چهل اختران؛ قطب سوم گردشگری و چهل چراغ همیشه روشن قم»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۱۲.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ چهل اختران سومین قطب مذهبی قم؛ خبرگزاری مهر.
- ↑ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۹۱.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ خامه‌یار، قم دیروز و امروز: راهنمای جامع استان قم، ۱۳۸۴ش، ص۱۵۱.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۱۲.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ جغرافیای تاریخی قم، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۱.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ بابائی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۴ش. ص۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۱۲.
- ↑ قم| «چهل اختران؛ قطب سوم گردشگری و چهل چراغ همیشه روشن قم»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ ناصر الشریعه، تاریخ قم: یا حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه(ع)، ۱۳۸۳ش. ص۲۰۱- ۲۱۰
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ ناصر الشریعه، تاریخ قم: یا حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه(ع)، ۱۳۸۳ش. ص۲۰۱- ۲۱۰
منابع
- افضل الممالک، میرزا حسین خان، سفرنامه قم، تصحیح زهرا اردستانی، قم، زائر، ۱۳۸۴ش.
- بابائی، رضا، و سید حسن قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، قم، زائر، ۱۳۸۴ش.
- بی‌نام، جغرافیای تاریخی قم، به کوشش ابوالفضل عرب‌زاده، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- خامه‌یار، رسول، قم دیروز و امروز، راهنمای جامع استان قم، قم، رهپویان، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- «راز ماندگاری ۴۰۰ ساله تکیه چهل اختران قم»؛ خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۱.
- فقیه بحرالعلوم، محمد مهدی، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- «چهل اختران؛ قطب سوم گردشگری و چهل چراغ همیشه روشن قم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۱ش.
- «چهل اختران سومین قطب مذهبی قم»؛ خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ فروردین ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تحقیق ناصرباقری بیدهندی، قم، انتشارات دلیل، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل،۱۴۱۳ق.
- ناصر الشریعه، محمدحسین، تاریخ قم: یا حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه(ع)، تهران، رهنمون، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- «وضعیت بارگاه امامزاده موسی مبرقع(ع) قم در شان ایشان و زائران نیست»؛ خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۴ آذر ۱۴۰۱ش.