بلتستان
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | پاکستان |
| استان | گلگت بلتستان |
| مساحت | ۱۰۱۱۸ میل مربع |
| نام محلی | بلتی یول |
| زبان | «بلتی» و «شینا» |
| نژاد | تبتی |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه، نوربخشیه، اهل سنت و اسماعیلیه |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | تبت |
| پیشینه اسلام | اواخر قرن چهاردهم میلادی |
| پیشینه تشیع | قرن هشتم قمری |
| اماکن | |
| زیارتگاه | قتلگاه، مرقد سید علی طوسی، مرقد سید محمود ظوسی و شیخ علی نجفی |
| قبرستان‌ها | شبیه قتلگاه |
| حوزه علمیه | بیناد محمدیه و جامعه نجف |
| مساجد | مسجد امبورک و چقچن |
| مؤسسات | انجمن امامیه بلتستان، جامعه روحانیت بلتستان |
| مشاهیر | |
| مذهبی | میر سید علی همدانی، میر شمس‌الدین عراقی، سید محمد عباس موسوی، شیخ علی بوستانی و شیخ جواد ناصر الاسلام. |
| سیاسی | علی شیرخان انچن، شیخ غلام محمد پاری، سید عباس رضوی، شهید حسن ترابی و غلام حسین سلیم |
بَلْتِسْتان یکی از دو بخش ایالت گلگت بلتستان، بیشتر جمعیت آن شیعه است. در قرن هشتم قمری مذهب شیعه توسط مبلغین ایرانی به آنجا رسید. بلتستان از شش دره یعنی دره شگر، کهرمنگ، خپلو، روندو،سکردو و گلتری تشکیل شده است. شهر سکردو مرکز آن محسوب می‌شود. زبان بلتی و شینا گویش محلی هستند. در سال ۱۹۴۸م به پاکستان ملحق شد.
مذهب شیعه را میر شمس‌الدین عراقی در قرن هشتم هجری قمری به این منطقه آورده است. قریب به اتفاق ساکنان این منطقه، شیعیان هستند. در کنار شیعیان، تعداد کمی از نوربخشیه و اهل سنت نیز در بلتستان زندگی می‌کنند.
جایگاه
بلتستان، منطقه‌ای در شمال شرقی کشور پاکستان واقع شده است. گلگت و بلتستان دو منقطه مجزا هست که این دو نام در کنار هم قرار گرفته است و گلگت و بلتستان گفته می شود. در حال حاضر به عنوان پنجمین ایالت کشور پاکستان به حساب می آید. [۱]بلتستان در متون تاریخی به تبت خُرد معروف است و این نام در مقابل تبت کلان بوده است.[۲]. به بلتستان بام جهان هم گفته می شود. سکردو، شهر مهم و مرکز اداری - بازرگانی بلتستان است. [۳] شهر سکردو مرکز بلتستان است و به عنوان پل ارتباطی بین مناطق مختلف ارتباط برقرار می نماید.[۴]مطابق با سرشماری دولت گلگت بلتستان در ۱۵ مارس ۲۰۱۷م جمعیت بلتستان ۵۴۰ هزار نفر می‌باشد.[۵]
بلتستان در ۷۰۰ کلومتری اسلام آباد در دامن سلسله کوههای قراقرم و هیمالیا واقع شده است. مساحت آن ۱۰۱۱۸ میل مربع (۲۶۲۰۵ کیلومتر) برآورد شده است.[۶] بلتستان یک منطقه کوهستانی است که مرتفع ترین کوهای جهان بویژه دومین مرتفع ترین کوه جهان K2 (کا دو) در آنجا واقع شده‌اند.[۷]
تاریخ سیاسی
گفته شده است که در قرن ششم میلادی در این منطقه حکومتی تحت عنوان سلطنت پولولو بوده است. [۸] در سال ۷۲۰م این سلطنت توسط تِبَتِی‌ها از بین رفت و تا سال ۸۳۸م زمام امور دست تبتی‌ها بوده است. [۹] بعد از سقوط تبتی‌ها هر منطقه به صورت مجزا شناخت پیدا کرد و بلتستان نیز یک سلطنت جداگانه درآمد.[۱۰] فرمانروایان قدیمی بلتستان، به «راجا» یا «رگیلفو» ملقب بودند. علی شیر خان انچن در قرن دهم هجری شانزدهم میلادی، از مشهورترین آنهاست که علاوه بر بلتستان گِلگِت، چَترال، اَسْتُور و چِلاس را نیز تحت تصرف خود در آورد.[۱۱] در سال ۱۲۵۶م بلتستان سقوط می‌کند و تحت سلطه دوگرا[یادداشت ۱] در می‌آید و با کشمیر ملحق می‌شود. در ۱۲۶۳، به موجب قرارداد امرِتسِر تحت نظر وزارت لداخ قرار گرفت و بدین سان به سلطه انگلیس درآمد[۱۲]. در ۱۳۲۷ش /۱۹۴۸م، بلتستان از دوگراها آزاد می‌شود و به پاکستان ملحق می‌شود. در سال ۱۹۴۹م یک قرارداد توسط دولت پاکستان و برخی سیاسیون کشمیر به امضا می‌رسد که در آن منطقه گلگت بلتستان را به کشمیر ملحق می‌کنند. و این قرارداد «معاهده کراچی» مشهور است. [۱۳] در سال ۱۹۷۰م توسط دولت پاکستان، این منطقه تحت عنوان مناطق شمالی به رسمیت شناخته می‌شود. در سال ۲۰۰۹م با دستور ریاست جمهوری پاکستان آصف علی زرداری اسم منطقه به گلگت بلتستان تبدیل می‌شود و عنوان ایالت به آن داده می‌شود.[۱۴]
زبان و فرهنگ
در بلتستان اکثریت مردم به زبان بلتی صحبت می‌کنند. زبان بلتی ترکیبی از لدّاخی و تبتی است و از زمانی که اسلام در منطقه رسید، واژه‌های فارسی، عربی و اردو، به ویژه در حوزه دین، جایگزین کلمات تبتی شده است که از نفوذ اسلام حکایت می‌کند. بلتی‌ها تا پیش از ۸۰۲ق، بودایی بودند۔[۱۵] و تقریبا در همین زمان، مرشدان صوفی آنان را به دین اسلام درآوردند. بنا به روایات محلی، براثر سفرهای سید علی همدانی (۷۱۴ـ۸۷۶) بود که اسلام به بلتستان راه یافت. برخی از قدیمی‌ترین مساجد در بلتستان، خانقاه‌های چوبی است که از روی طرح مسجد معروف شاه همدان در سرینگر ساخته شده است.اولین مسجدی که در بلتستان ساخته شده بود، خانقاه گمبه سکردو کنونی است براساس منابعی تاریخی این خانگاه توسط سید علی همدانی ساخته شده است.حسین آبادی، محمد یوسف، تاریخ بلتستان، ۲۰۰۹م، ص۳۴.
تشیع
بلتستان یکی از مناطق شیعه‌نشین پاکستان بوده و از قرن هشتم قمری مسکن ثابت شیعیان بوده است. پس از حمله مغول کسانی از نقشبندیه برای رواج مذهب حنفی در آن تلاش می‌کردند ولی عمده جمعیت آن شیعه است. میرشمس الدین عراقی که در کشمیر در لفافه تعلیم نوربخشیه به تبلیغ شیعه می‌پرداخت، مذهب شیعه را از کشمیر به بلتستان آورد.[۱۶] بعد از سید علی همدانی میر شمس الدین عراقی (۹۰۶-۹۰۷ه) به آنجا سفر می‌کند و تمام بتخانه‌ها را خراب می‌کند.محمد نذیر، مطالعه بلتستان، ۱۹۹۶م، ص۲۰۹. برگزاری عید نوروز در این ناحیه از تأثیر فرهنگ ایرانی در بلتستان حکایت دارد[۱۷] شیعیان بلتستان در دوران صفوی به نام ۱۲ امام و شاهان صفوی خطبه می‌خواندند.[۱۸]
شخصیت‌های شیعی
برخی از شخصیت‌های شیعی بلتستان به شرح ذیل می‌باشند:
- بحرالعلوم، معروف به شیخ سلیمان: از کشور ایران به منطقه بلتستان برای تبلیغ آمده بود و در منطقه باشه شگر در محله تهورگو سکونت اختیار نموده بود و در همان منطقه از دنیا رفت. قبر او در منطقه تهورگو زیارتگاه شیعیان واقع شده است مردم منطقه برای او احترام زیادی قائل هستند او را صاحب کرامت دانسته و برای برآورده شدن حاجت خود به او متوسل می‌شوند و به نام او نذورات می‌دهند.[۱۹]
- علی تبتی: شاگرد و پسرخوانده ملا هادی سبزواری از اصحاب حکمت قرن سیزده قمری بوده است.[۲۰]
- جواد ناصر الاسلام نجفی: روحانی شیعه (۱۲۷۳ق/۱۳۵۵ق) اهل سکردو بلتستان و دانش‌آموخته حوزه علمیه نجف بود.[۲۱] او حدود سی سال در نجف ماند و در نجف نزد ضیاء‌الدین عراقی و محمدحسین نائینی شاگردی کرد سپس به تهران رفت و به تدریس مشغول شد.[۲۲] احمدشاه قاجار در سال ۱۳۳۱ق به دلیل مقام و شهرت علمی او را به ناصر الاسلام ملقب کرد.[۲۳] ناصرالاسلام، شاگردان زیادی تربیت کرد؛ سید قاسم شاه، حاجی علی‌نقی نجفی، سید حسین و شیخ محمد جو کواردو از جمله آنها بودند. او همچنین وکیل مطلق سید ابوالحسن اصفهانی بود.[۲۴] او آثاری به زبان فارسی تألیف کرده است از جمله آنها انیسته النسوان در فقه است.[۲۵]
- علی بوستانی: روحانی شیعه اهل منطقه سیسکو باشه شگر و دانش‌آموخته حوزه علمیه نجف و حوزه علمیه قم[۲۶] او به تدریس و تربیت طلاب علوم دینی مشغول بود.[۲۷] بوستانی مؤسس حسینیه بلتستانی‌ها و مجمع طلاب شگر مقیم هم بودند. او در قم درگذشت و در گلزار شهدای قم مدفون شد.[۲۸]
- علی نجفی: وی یکی از عرفا بلتستان بوده و در بلتستان و کارگیل هند مدارس و مساجد تاسیس نموده است.[۲۹]
- غلام‌محمد غروی:او شخصیت سیاسی مذهبی بوده و محاکم شرعیه را در بلتستان به راه انداخت.[۳۰]
- محمدحسن مهدی مهدی‌آبادی: (۱۹۰۷- ۱۹۸۵م) در مهدی آباد بلتستان به دنیا آمد. او مؤسس بنیاد محمدیه بلتستان است. او حدود ۲۶ مدارس خوابگاهی در بلتستان و برخی شهرهای دیگر پاکستان تأسیس نموده است.[۳۱] نیز برخی مساجد، مکاتب قرآن، خانه ایتام و مراکز فرهنگی را تأسیس نمود.[۳۲]
- محسن‌علی نجفی: او مترجم و مفسر قرآن و فعال در زمینه تبلیغ مکتب اهل‌بیت بود. او مدارس دینی و دانشگاهی و مؤسسات خیریه متعددی برای سرپرستی ایتام و فقرا در پاکستان تاسیس کرد.[۳۳]
- سید محمود شاه رضوی: او در بلتستان و کارگیل هند مذهب شیعه را ترویج داد.
- محمد یوسف حسین‌آبادی: او یکی از مؤلفین اهل بلتستان است ترجمه قرآن بزبان بلتی برترین اثر وی محسوب می‌شود.[۳۴]
- حسن فخرالدین: او در علم کلام و رجال آثار زیادی دارد المعجم الکبیر فی اسماء الرجال از آن آثار است.[۳۵]
- علی شیرخان انچن
- حسن ترابی: علامه حسن ترابی (۱۹۵۳-۲۰۰۶م)، روحانی شیعه اهل و از اعضای برجسته نهضت جعفری پاکستان بود. او در سال ۲۰۰۶م توسط لشکر جهنگوی به شهادت رسید.[۳۶] ترابی مدافع تقریب مذاهب اسلامی بود و پس از شهادتش بزرگان اهل‌سنت کشور پاکستان پیام تسلیت صادر کردند. او به امام خمینی علاقه زیادی داشت و حامی انقلاب اسلامی ایران بود.[۳۷] برخی از مسئولیت‌های او عبارتند از:
- دبیرکل هیئت ائمه مساجد امامیه پاکستان
- مؤسس و عضو ایالتی اتحاد ملی پاکستان سند، از سال ۱۹۹۴م، تا ۱۹۹۹م
- نائب رئیس ایالتی متحده مجلس عمل سند، ۲۰۰۱م، تا شهادت.
- رئیس اسلامی تحریک پاکستان سند، ۲۰۰۲، تا ۲۰۰۳م.
- مؤسس و عضو شیعه علماء کونسل پاکستان سند، ۲۰۰۳م، تا شهادت.[۳۸]
اماکن مذهبی
- مسجد اَمبُورِک شِگَر: این مسجد در ناحیه شگر واقع شده است و در یونیسکو بعنوان اثر فرهنگی به ثبت رسیده است.[۳۹]
- مسجد چَقچَن: در ناحیه خپلو واقع شده که ساخت آن به ۱۳۷۰م بر می‌گردد. [۴۰]
- دژ کهرپوچو (کَرپُوچُو):: در قرن چهارده میلادی علی شیرخان انچن این دژ را احداث کرد.[۴۱]
- قتلگاه: در شهر سکردو یادبودی برای شهدای کربلا تاسیس شده است که دسته‌های عزاداری به آنجا ختم می‌شوند. و شخصیت‌های زیادی در آن قبرستان دفن هستند.
مدارس علمیه
تعداد مدارس علمیه در بلتستان به ۴۷ مدرسه ذکر شده است که برخی از آنها فعال نیستند. مدارس قبازردیه، محمدیه، منصوریه، جامعه الزهرا و جامعه نجف برخی از مدارس بلتستان بحساب می‌آیند.[۴۲]
مراسم اسد عاشورا
اَسَدْ عاشورا، مراسم عزاداری امام حسین است که در ماه مرداد در برخی مناطق شیعه‌نشین شبه‌قاره هند از جمله بلتستان برگزار می‌گردد.[۴۳] باور به همزمانی عاشورای سال ۶۱ق با فصل تابستان، از جمله احتمالات چراییِ شکل‌گیری این مراسم ذکر شده است.[۴۴] این مراسم غیر از مراسم عزاداری‌ای است که بر اساس سال‌شمار قمری در دهه محرم برگزار می‌شود.
صوفیه
طریقت نوربخشیه که سید محمد نوربخش (متوفی ۸۶۹) مؤسس آن بود، از کشمیر به بلتستان آورده شد. صوفیان نوربخشیه هنوز در شرق بلتستان حضور دارند.[۴۵]
پانویس
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۱ش، ص ۳۹.
- ↑ حسین آبادی، محمد یوسف، تاریخ، ۲۰۰۴م، ص۴۴.
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۱ش، ص ۴۱.
- ↑ Gilgit Baltistan
- ↑ حسین آبادی، تاریخ بلتستان، ۲۰۰۹م، ص ۴۔
- ↑ د.اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه بلتستان
- ↑ تاریخ بلتستان، محمد یوسف حسین آبادی، فروری ۲۰۰۹م، ص ۳۰۔
- ↑ تاریخ بلتستان، محمد یوسف حسین آبادی، ۲۰۰۹م ، ص ۳۰۔
- ↑ تاریخ بلتستان، محمد یوسف حسین آبادی، ۲۰۰۹م، ص ۴۰۔
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم،
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه
- ↑ تاریخ بلتستان، محمد یوسف حسین آبادی، ۲۰۰۹م ، ص ۴۰۔
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۱ش، ص۲۰
- ↑ محمد یوسف حسین آبادی، تاریخ بلتستان، ۲۰۰۹م، ص۲۰۔
- ↑ پَت اِمرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۸۶ـ۸۸
- ↑ محمدی، سیمای پاکستان، ۱۳۶۸ش، ص۳۲ـ۳۳.
- ↑ بهرامیان، «تشیع کشمیر در منازعه بین هند و پاکستان»، ص۳۴.
- ↑ سعیدی شگری، تاریخ تشیع و عوامل گسترش آن در گلگت و بلتستان، ۱۴۰۰ش،ق،ص۱۳۶.
- ↑ ر.ک: آشتیانی، «شرح حال و آثار فیلسوف و متاله و عارف محقق حاح ملا هادی سبزواری»، ص۱۲۲-۱۲۴؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ۱۳۷۰ش، ص۵۲۱.
- ↑ حسین‌آبادی، تاریخ بلتستان، ۲۰۰۴م، ص۲۰۸.
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۰ش، ص۱۰۹.
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۰ش، ص۱۱۱۰.
- ↑ حسین‌آبادی، تاریخ بلتستان،۲۰۰۴م، ص۲۰۹.
- ↑ حسین‌آبادی، تاریخ بلتستان،۲۰۰۴م، ص۲۰۹.
- ↑ سعیدی، تاریخ تشیع، ۱۴۰۰ش، ص۱۲۵.
- ↑ گفتگو و مصاحبه با همسر آیت الله علی بوستانی،قم، ۱۱۳۹۵ش.
- ↑ سعیدی، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۵.
- ↑ نقوی، تذکره علمای امامیه، ص۱۸۴.
- ↑ تاریخ بلتستان کی ایک ناقابل فراموش شخصیت، علامه شیخ غلام محمد غروی اعلی الله مقامه حوزه نیوز.
- ↑ عارف حسین، شیخ حسن مهدی آبادی شخصیت و خدمات،۲۰۲۱م، ص۵۳-۵۴.
- ↑ عارف حسین، شیخ حسن مهدی آبادی شخصیت و خدمات،۲۰۲۱م، ص۴۰.
- ↑ از تاسیس ۷۰ مرکز آموزشی تا راه اندازی ماهواره در پاکستان، خبرگزاری رسمی حوزه۔
- ↑ اسلام ٹائم، تاریخ درج، ۲۴ جولائی ۲۰۱۶ء، تاریخ اخذ: ۳۰ جون ۲۰۱۹ء۔
- ↑ گروه تحریر مرکز تحفظ اقدار اسلامی پاکستان، علامه فخرالدین
- ↑ مرتضی حسن، شهید راه وحدت علامه حسن ترابی شهید، ص۴۰.
- ↑ توقیر علی، مجله المخزن، ملتان پاکستان، ص۵۷.
- ↑ توقیر علی، مجله المخزن، ملتان پاکستان، ص۵۷.
- ↑ بلتستان کا تعارف، یوسف حسین عابدی
- ↑ تاریخ بلتستان ،یوسف حسین آبادی
- ↑ اسلام تائمز۔
- ↑ یاسر خالد پاکستان، تشیع و مدارسی دینی، ص ۳۲-۳۳
- ↑ حسان کیان مقدم، تکرار داستان غم‌انگیز فلسطین، خطری بیخ گوش «ایرانِ کوچکِ پاکستان»، خبرگزاری آریا.
- ↑ «بلتستان میں ایام اسد کی مجالس کا آغاز، یکم اگست کو اسد عاشورا منایا جائیگا»، اسلام تایمز.
- ↑ پَت اِمرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۸۶ـ۸۸
یادداشت
- ↑ دوگراها خاندانی است در منطقه جامو و کشمیر از سال ۱۹۳۹م حکومتش را آغاز کرد و در سال ۱۸۴۶ بر کل جامو و کشمیر سلطه پیدا کرد و در سال ۱۹۵۲م کاملا ازبین رفت.
منابع
- آشتیانی، سید جلال الدین، «شرح حال و آثار فیلسوف و متاله و عارف محقق حاح ملا هادی سبزواری»، در رسائل حکیم سبزواری، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۰ش.
- «بلتستان میں ایام اسد کی مجالس کا آغاز، یکم اگست کو اسد عاشورا منایا جائیگا»، سایت اسلام تایمز، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۷ اسفند ۱۴۰۱ش.
- بهرامیان، مسعود، «تشیع کشمیر در منازعه بین هند و پاکستان»، مجله زمانه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شماره ۱۰۱، تیر ۱۳۹۰ش.
- حسام کیان مقدم، تکرار داستان غم‌انگیز فلسطین، خطری بیخ گوش «ایرانِ کوچکِ پاکستان»، خبرگزاری آریا، درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۶ش، بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- حسین‌آبادی، تاریخ بلتستان، سکردو، بلتستان بک‌دپو، چاپ دوم، ۲۰۰۹م.
- سبزاواری، توقیر علی،ایک شخص ساری شهر کو ویران کردیا،المخزن مجله، شماره ۴، ملتان پاکستان، ۲۰۰۶م.
- سبزواری، هادی بن مهدی، رسائل حکیم سبزواری، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۰ش.
- سعیدی شگری، فرمان‌علی، تاریخ تشیع و عوامل گسترش آن در گلگت و بلتستان، قم، دارالتهذیب ،چاپ اول،۱۴۰۱ ش،ق.
- سلیم منصور خالد، پاکستان، تشیع و مدارسی دینی، خانه فرهنگ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران- حیدرآباد.
- عارف حسین، شیخ حسن مهدی آبادی شخصیت و خدمات، تحقیق کارشناسی، جامعه النجف بلتستان، فقه و معارف اسلامی، ۲۰۲۱م.
- فرزین نیا، زیبا، پاکستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۶ش.
- گوبینو، ژوزف آرتور، مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی، ترجمه م. ف. بی جا ، بی تا.
- محمد نذیر، مطالعه بلتستان، سکردو شبیر پرنتینگ پریس، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
- محمدی، محمدکاظم، سیمای پاکستان (یادداشتهای سفر)، تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- مرتضی حسن، شهید راه وحدت علامه حسن ترابی، ناشر، ادارة تحفظ آثار شهدای اسلام، پاکستان۲۰۰۶م.
- نقوی، سید حسین عارف، تذکره علمای امامیه، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان اسلام آباد. ۱۳۶۳ش.