سعادتخان
| بنیانگذار حکومت شیعی اوده | |
 تصویر منتسب به سعادتخان | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام | میرمحمدامین موسوی نیشابوری |
| لقب | سعادتخان. برهان الملک |
| پدر | میرزا محمدنصیر |
| دین | شیعه |
| حکومت | |
| سمت | اولین نواب اوده |
| سلسله | نوابان اوده |
| گستره حکمرانی | منطقه اوده در شمال هند |
| آغاز حکومت | ۱۷۲۲م |
| پایان حکومت | ۱۷۳۹م |
| همزمان با | امپراتوری مغولان گورکانی |
| اقدامات مهم | تاسیس حکومت شیعی نوابان اوده |
| پیش از | محمد مقیم صفدر جنگ |
میرمحمدامین موسوی نیشابوری ملقب به سعادتخان و برهانالملک (۱۶۸۰–۱۷۳۹م) سردار ایرانیتبار، از سادات موسوی و بنیانگذار حکومت نوابان شیعهمذهب اَوَده در هند بود.
او در دوران نفوذ سادات باره در دربار مغولانِ هند به مناصب عالی رسید و با سرکوب شورشهای متعدد، ابتدا حاکم آگرا شد و سپس در سال ۱۷۳۲م به فرمانروایی اَوَده منصوب گردید.
حکومت نیمهخودمختار سعادتخان و جانشینانش بیش از ۱۴۰ سال ادامه یافت و به عنوان یکی از درخشانترین دوران حکومت شیعی در هند شناخته میشود. این دوران با مهاجرت شیعیان از نقاط مختلف هند و ایران به اوده همراه بود.
بنیانگذاری حکومت شیعی اوده
میرمحمدامین موسوی نیشابوری ملقب به سعادتخان از نوادگان امام موسی کاظم(ع)[۱] و اهالی نیشابور بود. او در سال ۱۱۲۰م (دو سال پس از مهاجرت پدرش به هند) به هند رفت[۲] و حکومت نوابان اوده را در سال ۱۷۲۲م تأسیس نمود.
سرداری لشکر امپراتوری مغولان
سعادتخان در سال ۱۷۱۳م بهعنوان سردار لشکر فرخسیر، امپراتور مغول، منصوب شد. پس از به قدرترسیدن محمدشاه مغول، به یکی از نزدیکان او تبدیل شد و مسئولیتهای نظامی مهمی را بر عهده گرفت.[۳] او شورش منطقه آگرا را سرکوب کرد و در سال ۱۷۲۱م به مقام سردار لشکر رسید. با شکست راجای الهآباد و سرکوب شورش سید برادران، به فرماندهی کل لشکر منصوب شد و لقب سعادتخان را دریافت کرد.[۴]
تأسیس حکومت
محمدشاه مغول، سعادتخان را مأمور سرکوب شورش شیخزادگان در لکهنو کرد. او شورشیان را شکست داد و قلعههایشان را تصرف کرد.[۵] همچنین در مناطق گوندا، پرتاب گره، رسولپور و دیگر نقاط، شورشها را سرکوب و امنیت اوده را برقرار نمود. وی شهر فیضآباد را در ایودهیا بنا نهاد و آن را مرکز حکومت خود قرار داد.[۶]
گسترش حکومت
محمدشاه به سعادتخان اعتماد داشت و در امور او دخالت نمیکرد. سعادتخان درآمد اوده را از ۱۷۰ هزار به ۲ میلیون روپیه افزایش داد و لقب برهانالملک را دریافت کرد.[۷] او به عنوان حاکمی مستقل، قلمرو خود را گسترش داد و در سال ۱۷۲۸م مناطق جونپور، غازیپور و چنار را تصرف کرد.[۸] در سال ۱۷۳۷م نیز با شکست مراتها، امنیت دهلی را پس از حمله باجیرائو احیا کرد.[۹] با این حال، در سال ۱۷۳۹م تلاش او برای جلوگیری از حمله نادرشاه به دلیل اختلافات داخلی و خیانت برخی افراد ناکام ماند و دهلی به تصرف نادرشاه درآمد.[۱۰]
استمرار قدرت در حاکمان شیعی
پانزده سال پیش از وفات سعادتخان، وی محمد مقیم (خواهرزاده خود) را از ایران فراخواند و او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد. پس از مرگ سعادتخان، محمدشاه با اعطای لقب صفدر جنگ به محمد مقیم، حکومت او را به رسمیت شناخت.[۱۱] سعادتخان و جانشینانش به مدت ۱۴۲ سال بر اوده حکومت کردند، که این دوره به عنوان نقطه عطفی در تاریخ منطقه محسوب میشود چرا که برای نخستین بار شیعیان شمال هند به حکومتی مستقل دست یافتند.[۱۲] این حکومت موجب مهاجرت شیعیان و بازرگانان ایرانی به اوده شد و حاکمان شیعه از این مهاجران حمایت کرده و مناصب مهمی به آنان سپردند.[۱۳] در ادامه، با تأسیس یکی از بزرگترین حوزههای علمیه شیعه توسط سید دلدارعلی نقوی (غفرانمآب)، اوده به مهمترین مرکز تشیع در شبه قاره هند تبدیل شد.[۱۴]
وفات
سعادتخان چند روز پس از ورود نادرشاه به دهلی در ۱۰ ذیحجه ۱۱۵۱ق درگذشت. درباره علت مرگ او روایتهای متفاوتی وجود دارد؛ برخی منابع اشاره کردهاند که او به دلیل ناتوانی در پرداخت غرامت و تحمل اهانتهای نادرشاه، خودکشی کرد،[۱۵] اما روایت دیگری که آن را معتبرتر دانستهاند حاکی از آن است که مرگ او ناشی از زخم کهنهای در پایش بوده است.[۱۶] همچنین گزارش شده است که سالها بعد استخوانهای او در کربلا دفن شد.[۱۷]
پانویس
- ↑ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰.
- ↑ حیدر حسنی،سوانحات سلاطین اودھ، ۲۰۰۹م، ص۵۱؛ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰.
- ↑ گولدن، تاریخ هند، ص۴۵۱، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۴.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۵
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۵.
- ↑ حیدر حسنی،سوانحات سلاطین اودھ، ۲۰۰۹م، ص۶۵؛ نجم الغنی خان، تاریخ اودھ، ۱۹۱۹م، ص۳۶.
- ↑ ایروین، اودھ کا پہلا نواب، ص۴۲، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۵.
- ↑ دهلی مین اردو شاعری فکری و تهذیبی پس منظر، ۱۹۶۴م، ص۳۰، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۵.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۶.
- ↑ نجم الغنی خان، تاریخ اودھ، ۱۹۱۹م، ص۷۰؛ شری واستاو، سعادتخان، ۱۹۵۰م، ص۳۱، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۶
- ↑ نارائن، صوبه داران اوده، ۱۹۶۰م، ص۲۲، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۷.
- ↑ کریمخانی، «زمینههای دینی بر گرایش هندوها به تشیع در قلمرو سلاطین اَوده»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۳.
- ↑ Rizvi, A Socio -Intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India,1986, p. 49، به نقل از: ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ۱۳۸۴ش، ص۹۸.
- ↑ شمس، هندوستان مین شیعیت کی تاریخ، ص۷۶؛ لکهنوی، خانواده اجتهاد کی مرثیه گو، ص۶۶، به نقل از: ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۲.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۷؛ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰.
- ↑ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳ ص۱۱۲۰.
- ↑ حیدر حسنی، تاریخ اودھ، ۱۹۰۷م، ص۴۳.
منابع
- انڈیا کا باغ، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- ایروین، اودھ کا پہلا نواب، لکهنو، ۱۹۷۳م، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- پرساد، راجا دورگا، بوستان اوده، مطبع ثمر هند، لکهنو، ۱۸۸۱م
- حیدر حسنی الحسینی المشہدی، کمالالدین، تاریخ اودھ، منشی نوال کیشور، کانپور، ۱۹۰۷م
- حیدر حسنی الحسینی المشہدی، کمالالدین، سوانحات سلاطین اودھ (قیصر التواریخ)، جدید طرز تحریر علامہ فروغ کاظمی، عباس بک ایجنسی، لکھنو، ۲۰۰۹م.
- دہلی مین اردو شاعری فکری و تہذیبی پس منظر، علیگرہ، ۱۹۶۴م، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- شری واستاو، سعادتخان، لکهنو یونیورسیتی، ۱۹۵۰م، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- شمس، محمّدباقر، ہندوستان میں شیعیت کی تاریخ، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، در مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.
- فهیمی، مهین، «برهان الملک»، دانشنامه جهان اسلام (ج۱)، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- کریمخانی، منا و دیگران، «زمینههای دینی بر گرایش هندوها به تشیع در قلمرو سلاطین اَوده»، مجله شیعهشناسی، شماره ۷۸، ۱۴۰۱ش.
- گولدن، تاریخ هند، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- لکهنوی، ساحر، خانواده اجتهاد کی مرثیه گو، ص۶۶، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.
- نارائن، برج، صوبه داران اوده، فیض آباد، ۱۹۶۰م، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- نجم الغنی خان، محمد، تاریخ اودھ، جلد ۱، منشی نوال کیشور، لکھنو، ۱۹۱۹م
- Rizvi, Saiyid Athar Abbas: A Socio -Intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India, New Delhi, 1986, vol. II، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.