سعادت‌خان
| بنیانگذار حکومت شیعی اوده | |
 تصویر منتسب به سعادت‌خان | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام | میرمحمدامین موسوی نیشابوری |
| لقب | سعادت‌خان. برهان الملک |
| پدر | میرزا محمد‌نصیر |
| دین | شیعه |
| حکومت | |
| سمت | اولین نواب اوده |
| سلسله | نوابان اوده |
| گستره حکمرانی | منطقه اوده در شمال هند |
| آغاز حکومت | ۱۷۲۲م |
| پایان حکومت | ۱۷۳۹م |
| همزمان با | امپراتوری مغولان گورکانی |
| اقدامات مهم | تاسیس حکومت شیعی اوده |
| پیش از | محمد مقیم صفدر جنگ |
سعادت‌خان یا برهان‌الملک (۱۶۸۰–۱۷۳۹م) سردار ایرانی‌تبار، از سادات موسوی و بنیانگذار سلسله حکومت نوابان اوده در شبه قاره هند بود. در دوران نفوذ سادات باره در دربار امپراتوری مغولانِ مسلمان به مقامات عالی رسید و در سرکوب شورش‌ها و درگیری‌های مختلف نقش مؤثری ایفا کرد و ابتدا حاکم آگرا و سپس در سال ۱۷۳۲م به حکومت سرزمین اوده منصوب شد.
این حکومت نیمه‌خودمختار حاکمان شیعه از تبار ایران برای مدت بیش از ۱۴۰ سال تا استیلای استعمار بریتانیا ادامه یافت. دوران حکومت سعادت‌خان و جانشینان او را یکی از درخشان‌ترین دوران حکومت شیعی در شبه‌قاره دانسته‌اند که باعث مهاجرت بسیاری از عالمان و فقیهان و فرهیختگان مسلمان و به خصوص اهل تشیع از سراسر هند و حتی ایران شده بود.
بنیان‌گذاری حکومت شیعی اوده
میرمحمدامین موسوی نیشابوری ملقب به سعادت‌خان فرزند سید نصیر موسوی از اهالی نیشابور بود و نسب او به امام موسی کاظم (ع) می‌رسد.[۱] پدر میرمحمدامین، میرزا نصیر، به همراه پسر بزرگش میر محمدباقر در سال ۱۱۱۸ق و دو سال بعد میرمحمدامین نیز از نیشابور به هند مهاجرت کردند.[۲] میرمحمدامین سلسله حکومت نوابان اوده را در سال ۱۷۲۲م در قرن هیجدهم میلادی در منطقه اوده در شمال هند تأسیس کرد.
سرداری لشکر امپراتوری مغولان
در سال ۱۷۱۳م میرمحمدامین موسوی نیشابوری به عنوان سردار لشکر فرخ سیر امپراتور مغول انتخاب شد. بعد از آن زمانی که محمدشاه مغول بر تخت نشست، او محمدامین را به عنوان یکی از دستیاران خود برگزید و مسئولیت‌های مهم نظامی را به وی واگذار کرد.[۳] او به شورش منطقه آگرا پایان داد به سال ۱۷۲۱م و به مقام سردار لشکر نائل آمد. همچنین، پس از شکست دادن راجای اله آباد، به سمت فرماندهی کل لشکر منصوب شد و با نابودی گروه شورشی سید برادران به لقب سعادت‌خان رسید.[۴]
تأسیس حکومت
محمدشاه مغول، سعادت‌خان را به منظور سرکوب شورش‌هایی که توسط شیخ‌زادگان در لکهنو شکل گرفته بود، به اوده فرستاد. او شیخ‌زادگان را شکست داد و قلعه‌های آنها را تصرف کرد. قبل از محمدشاه به خصوص از زمان اورنگ زیب، در اوده ناآرامی‌هایی به وجود آمده بود و فرمانداران شورش کرده بودند. به ویژه شیخ‌زادگان لکهنو بسیار قدرتمند شده و به هیچ قدرتی سر تسلیم فرود نمی‌آوردند.[۵] او در گوندا، پرتاب گره، رسول‌پور، بلرام‌پور، اناو و مناطق دیگر توانست شورشیان را به زیر سلطه خود درآورد و امنیت را در سرزمین اوده برقرار کند. او در منطقه ایودهیا بنیاد شهر فیض‌آباد را ایجاد کرد و آن را مرکز حکومت قرارداد.[۶]
گسترش حکومت
محمدشاه به اقدامات سعادت‌خان اطمینان داشت و در امور مالی و مدیریتی او دخالت نمی‌کرد. پیش از آمدن سعادت‌خان، سالانه ۱۷۰ هزار روپیه از اوده به خزانه دهلی می‌رسید، اما او پس از ورود به اوده، تا دو میلیون روپیه به دهلی فرستاد.[۷] این دستاوردها موجب افزایش اهمیت او در نزد محمدشاه شد و شاه لقب برهان الملک را به او اعطا کرد.[۸] به همین دلیل، سعادت‌خان به‌عنوان یک حکمران مستقل به حکومت پرداخت و اوده را به‌طور پیوسته گسترش داد. در سال ۱۷۲۸م، او در جنگ با مرتضی، فرماندار بنارس، سه منطقه جونپور، غازی‌پور و چنار را تصرف کرد.[۹] همچنین در سال ۱۷۳۷م پس از شکست خوردن ارتش دهلی در برابر حمله باجی راو، پیشوای حکومت مراتها، با شکست‌دادن مراتها، امنیت دهلی را بازگرداند.[۱۰] با این حال، در سال ۱۷۳۹م در حمله نادرشاه افشار به دهلی علی‌رغم اقدام سعادت‌خان به برقراری صلح به دلیل اختلافات داخلی و خیانت برخی افراد، دهلی مورد هجوم نادرشاه قرار گرفت.[۱۱]
استمرار قدرت در حاکمان شیعی
سعادت‌خان، ۱۵ سال قبل از وفاتش، محمد مقیم خواهرزاده خود را از ایران برای واگذاری مقام ولیعهدی فراخواند. پس از درگذشت سعادت‌خان. محمدشاه نیز با اعطای لقب صفدر جنگ به محمد مقیم، به رسمیت شناختن حکومت وی را اعلام کرد.[۱۲] سعادت‌خان و جانشینان در مجموع ۱۴۲ سال بر اوده حکمرانی کردند. این رویداد را نقطه عطفی در تاریخ اوده دانسته‌اند، زیرا برای اولین بار شیعیان شمال هند به حکومت مستقل دست یافتند.[۱۳] که باعث مهاجرت بسیاری از شیعیان و بازرگانان ایرانی به آنجا شد. حاکمان شیعه اوده نیز از این مهاجران حمایت کرده و مناصب مهمی به آنها دادند.[۱۴] همچنین در دوران حاکمان بعدی، با تاسیس یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های علمیه جهان تشیع به دست سید دلدار علی نقوی ملقب به غُفران مَآب، به قطب تشیع در هند تبدیل شد.[۱۵]
وفات
سعادت‌خان چند روز پس از ورود نادرشاه به دهلی، در ۱۰ ذی‌حجه ۱۱۵۱ فوت کرد. دربارهٔ علت مرگ او نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی مورخان بیان کرده‌اند که او به دلیل ناتوانی در پرداخت غرامت تعیین‌شده و به خاطر اهانتی که از نادرشاه دید، خودکشی کرد.[۱۶] البته در منابع دیگری آمده است که سعادت‌خان بر اثر زخم کهنه‌ای در پایش درگذشت. این روایت از مرگ او را متعتبرتر دانسته‌اند.[۱۷] طبق گزارشی سالها بعد استخوان‌های بدن او در کربلا دفن شده شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰.
- ↑ حیدر حسنی،سوانحات سلاطین اوده، ۲۰۰۹م، ص۵۱؛ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰
- ↑ گولدن، تاریخ هند، ص ۴۵۱، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۴.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۵
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۵
- ↑ حیدر حسنی،سوانحات سلاطین اوده، ۲۰۰۹م، ص۶۵؛ نجم الغنی خان، تاریخ اوده، ۱۹۱۹م، ص۳۶
- ↑ حیدر حسنی، تاریخ اوده، ۱۹۰۷م، ص۳۹؛ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۵؛ اندیا کا باغ، ص۶۸، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۵
- ↑ ایروین، اوده کا پهلا نواب، ص۴۲، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۵.
- ↑ دهلی مین اردو شاعری فکری و تهذیبی پس منظر، ۱۹۶۴م، ص ۳۰، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۵.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۶
- ↑ نجم الغنی خان، تاریخ اوده، ۱۹۱۹م، ص۷۰؛ شری واستاو، سعادت‌خان، ۱۹۵۰م، ص ۳۱، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۶
- ↑ نارائن، صوبه داران اوده، ۱۹۶۰م، ص ۲۲، به نقل از: رضوی، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، ۱۳۸۸ش، ص۶۷ .
- ↑ کریمخانی، «زمینه‌های دینی بر گرایش هندوها به تشیع در قلمرو سلاطین اَوده»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۳.
- ↑ Rizvi, A Socio -Intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India,1986, p. 49، به نقل از: ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ۱۳۸۴ش، ص۹۸.
- ↑ شمس، هندوستان مین شیعیت کی تاریخ، ص ۷۶؛ لکهنوی، خانواده اجتهاد کی مرثیه گو، ص ۶۶، به نقل از: ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۲.
- ↑ پرساد، بوستان اوده، ۱۸۸۱م، ص۷؛ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۱۱۲۰
- ↑ فهیمی، «برهان الملک»، ۱۳۹۳ش، ج۳ ص۱۱۲۰.
- ↑ حیدر حسنی، تاریخ اوده، ۱۹۰۷م، ص۴۳
منابع
- اندیا کا باغ، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- ایروین، اوده کا پهلا نواب، لکهنو، ۱۹۷۳م، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- پرساد، راجا دورگا، بوستان اوده، مطبع ثمر هند، لکهنو، ۱۸۸۱م
- حیدر حسنی الحسینی المشهدی، کمال‌الدین، تاریخ اوده، منشی نوال کیشور، کانپور، ۱۹۰۷م
- حیدر حسنی الحسینی المشهدی، کمال‌الدین، سوانحات سلاطین اوده (قیصر التواریخ)، عباس بک ایجنسی، لکهنو، ۲۰۰۹
- دهلی مین اردو شاعری فکری و تهذیبی پس منظر، علیگره، ۱۹۶۴م، به نقل از: رضوی، سید منظرعباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- شری واستاو، سعادت‌خان، لکهنو یونیورسیتی، ۱۹۵۰م، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- شمس، محمّدباقر، هندوستان مین شیعیت کی تاریخ، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، در مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.
- فهیمی، مهین، «برهان الملک»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱
- کریمخانی، منا و دیگران، «زمینه‌های دینی بر گرایش هندوها به تشیع در قلمرو سلاطین اَوده»، در مجله شیعه‌شناسی، شماره ۷۸، ۱۴۰۱ش.
- گولدن، تاریخ هند، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- لکهنوی، ساحر، خانواده اجتهاد کی مرثیه گو، ص ۶۶، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، در مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.
- نارائن، برج، صوبه داران اوده، فیض آباد، ۱۹۶۰م، به نقل از: رضوی، منظر عباس، «تاریخ سیاسی اوده در هند»، در مجله سخن تاریخ، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸ش.
- نجم الغنی خان، محمد، تاریخ اوده، جلد ۱، منشی نوال کیشور، لکهنو، ۱۹۱۹م
- Rizvi, Saiyid Athar Abbas: A Socio -Intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India, New Delhi, 1986, vol. II، به نقل از: ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، در مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.