پرش به محتوا

سلطان المدارس

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
سلطان المدارس
اطلاعات اوليه
بنيانگذارسید حسین نقوی
تأسیس۱۲۵۹ق
کاربریحوزه علمیه
مکانلکهنو هند
نام‌های دیگرجامعه سلطانیه
وقایع مرتبطبازدید آیت‌الله صافی گلپایگانی از مدرسه و کتابخانه سلطان المدارس
مشخصات
وضعیتفعال
امکاناتکتابخانه


سُلطانُ المَدارس یا جامعه سلطانیه از مدارس قدیمی و تاریخی در شهر لکهنو هند است[۱] که به‌عنوان اولین مدرسه دولتی و مذهبی شیعه در دوره استعمار بریتانیا در هند شناخته می‌شود.[۲] این مدرسه در سال ۱۲۵۹ق توسط سید حسین نقوی (مشهور به سیدُالعُلَماء و متوفای ۱۲۷۳ق) فرزند سید دلدارعلی نقوی تأسیس شد.[۳]

درباره انگیزه و چگونگی بنیان‌گذاری سلطان المدارس آمده است که چون در اوائل قرن ۱۹ میلادی در شهر لکهنو، حوزه علمیه‌ای وجود نداشت و طلاب علوم دینی در خانه‌های عالمان و حسینیه‌های شیعیان به تحصیل می‌پرداختند، سید حسین نقوی با استفاده از روابط خوب خود با امجدعلی شاه، حاکم شیعه‌مذهب حکومت اَوَدْه[یادداشت ۱] موفق شد در مقبره سادات‌علی‌خان، مدرسه‌ای تأسیس کند که به «مدرسه سلطانی» شهرت یافت.[۴]

در تأسیس جامعه سلطانیه، از فردی به‌نام آغا ابوصاحب (متوفای ۱۳۳۶ق) فرزند والاجاه هم نام برده می‌شود که نقش کلیدی در تأسیس آن داشت تا آنجا که او را بنیان‌گذار مدرسه دانسته‌اند. او که فردی مقتدر و صاحب‌نفوذ در میان انگلیسی‌ها بود، برای تقویت پایه‌های مالی و علمی مدرسه، موقوفات و کتابخانه شخصی خودش را در اختیار مدرسه گذارد.[۵] امروزه کتابخانه مدرسه سلطانیه که حاوی نسخه‌های خطی نفیسی است، به‌نام کتابخانه ابوصاحب شناخته می‌شود.[۶]

بازدید آیت الله صافی گلپایگانی از کتابخانه سلطان المدارس

پس از تأسیس، سید حسین نقوی‌ سرپرستی‌ مدرسه‌ را به‌‌دست‌ گرفت‌ و برای‌ طلاب‌ و استادان، حقوق‌ ماهانه‌ تعیین کرد.[۷] سلطان المدارس، وضع مالی خوبی به‌نسبت دیگر مدارس داشت و هزینه‌های مالی مدرسه عمدتاً از وقف حسین‌آباد مبارک که بزرگ‌ترین وقف شیعه در هند است، تأمین می‌شد و تحت نظارت حکومت بریتانیا اداره می‌شد.[۸]

عالی‌ترین مدرک تحصیلی این مدرسه، «صَدرُ الاَفاضِل» نام دارد و به کسانی اعطا می‌شود که سطوح عالی ادبی، فقهی، اصولی و فلسفی را بگذرانند.[۹] بسیاری از دانشمندان‌ و عالمان‌ دینی، در این مرکز علمی درس خوانده و پرورش‌ یافته‌اند.[۱۰]

در جامعه سلطانیه لکهنو، طلاب بسیاری از شهرهای مختلف هند و از کشمیر و برخی کشورهای آفریقایی مثل سنگال و زنگبار به تحصیل اشتغال دارند و درس‌هایی مانند ریاض المسائل و رسائل و مکاسب شیخ انصاری را می‌آموزند.[۱۱]

تصویر روی جلد کتاب «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه سلطان المدارس»

کتاب «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه سلطان المدارس و جامعه سلطانیه (مرحوم جناب نواب آغا ابوصاحب)» به‌ کوشش سید محمدجعفر بن محمدحسین رضوی و تصحیح سید محمدجواد حسینی اشکوری در سال ۱۳۹۴ش از سوی انتشارات مجمع ذخائر اسلامی منتشر شده است.[۱۲]

آیت‌الله صافی گلپایگانی (درگذشت: ۱۴۰۰ش) در سفری که به هند داشت، از کتابخانه جامعه سلطانیه بازدید کرده بود.[۱۳]

پانویس

  1. «سلطان المدارس»، سایت علمای هند.
  2. جعفر علی، «مراکز علمی آموزشی شیعیان در اوده؛ از اقتدار یافتن انگلیس تا استقلال هند»، ص۲۲۲.
  3. ابوالحسنی (منذر)، «موقوفه اود: ریشه و روند تاریخی»، ص۲۸.
  4. رضایی، حضور علمی شیعیان در جهان، ۱۳۹۷ش، ص۱۳۱؛ جعفری محمدی، نقش شیعه در گسترش علوم اسلامی در شبه قاره هند، ۱۳۹۷ش، ص۴۱۶و۴۱۷.
  5. صدر الافاضل، مطلع الانوار، ۱۳۷۴ش، ص۳۹و۴۰.
  6. «انتشار فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه جامعه سلطانيه لكهنؤ»، سایت مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب.
  7. ابوالحسنی (منذر)، «موقوفه اود: ریشه و روند تاریخی»، ص۲۸.
  8. فیضان، «مراکز علمی آموزشی شیعیان در اوده؛ از اقتدار یافتن انگلیس تا استقلال هند»، ص۲۲۱و۲۲۲.
  9. رضایی، حضور علمی شیعیان در جهان، ۱۳۹۷ش، ص۱۳۱.
  10. ابوالحسنی (منذر)، «موقوفه اود: ریشه و روند تاریخی»، ص۲۸.
  11. سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۶۹۵.
  12. فهرست نسخ خطی کتابخانه سلطان المدارس و جامعه سلطانیه، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  13. «آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی در کتابخانه سلطان المدارس هندوستان»، سایت خبرگزاری رسمی حوزه.

یادداشت

  1. اَوَد یا اَوَدْه از مناطق شیعه‌نشین شمال هند است که در قرن‌های ۱۲ و ۱۳ هجری قمری، سلسله‌ای از سادات ایرانی‌تبار و شیعه بر آن حکومت داشتند.

منابع

  • آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی در کتابخانه سلطان المدارس هندوستان، سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲ش.
  • ابوالحسنی (منذر)، علی، «موقوفه اَوَد: ریشه و روند تاریخی»، نشریه زمانه، شماره ۲۰، سال سوم، اردیبهشت ۱۳۸۳ش.
  • «انتشار فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه جامعه سلطانيه لكهنؤ»، سایت مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲ش.
  • جعفر علی، فیضان، «مراکز علمی ـ آموزشی شیعیان در اوده؛ از اقتدار یافتن انگلیس تا استقلال هند (۱۸۵۷م تا ۱۹۴۷م)»، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره ۸۱، بهار ۱۳۹۹ش.
  • جعفری محمدی، غلام‌جابر، نقش شیعه در گسترش علوم اسلامی در شبه قاره هند، قم، امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۷ش.
  • رضایی، حسن، حضور علمی شیعیان در جهان، قم، امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۷ش.
  • «سلطان المدارس»، سایت علمای هند، تاریخ بازدید: ۲۱ آذر ۱۴۰۲ش.
  • سید کباری، علیرضا، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸ش.
  • صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار، ترجمهٔ محمد هاشم، مشهد، آستان قدس رضوی. بنياد پژوهش‌های اسلامى، ۱۳۷۴ش.
  • «فهرست نسخ خطی کتابخانه سلطان المدارس و جامعه سلطانیه»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲ش.