بهره

این نوشتار دربارهٔ گروهی از اسماعیلیان هند است. برای بَهْرِه به معنای سود پول، ربا را ببینید.

بُهره

اطلاعات کلی
گستره جغرافیایی	یمن ،‌ هند
اطلاعات دینی
از فرقه‌های	اسماعیلیه
از شاخه‌های	مستعلویه
داعیان	یوسف بن سلیمان، جلال بن حسن، داود بن عجب شاه، داود برهان‌الدین بن قطب شاه
باورها	پایبند به شریعت،
شاخه‌ها	داوودی، سلیمانی
رهبر/امام کنونی	مفضل سیف الدین
وضعیت کنونی
تعداد پیروان	حدود ۵۰۰ هزار نفر

بُهره یا بُهره‌ها، نام گروهی از اسماعیلیان هند است. بیشتر آنان به شاخه طیبی مستعلوی فرقه اسماعیلیه متعلق‌اند و اصل و نسبی هندو دارند. هم‌اکنون این گروه اجتماعی در گجرات، بمبئی و هند مرکزی و نیز پاکستان ساکن‌اند و در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور دارند. طبق برخی سرشماری‌ها اکنون حدود پانصد هزار نفر بهره (عمدتاً داودی) در جهان وجود دارند. بُهره‌ها در بازسازی برخی زیارتگاه‌های شیعه و نصب ضریح بر آنان در کشورهای عراق، سوریه، اردن مصر و فلسطین اهتمام ویژه‌ای دارند.

معنای بهره

بنابر توضیحات ریشه شناختی معمول، نام «بُهره» (بُهرا) مشتق از اصطلاح گجراتی «وُهُروو» (وَیه وَهار) به معنای «تجارت کردن» یا «دادوستد کردن» است.

بر‌این اساس، جماعتِ اسماعیلیان گجرات را به‌این دلیل «بُهره» نامیده‌اند که در اصل جامعه‌ای تجارت پیشه بوده‌اند. بنابر وجه تسمیه دیگری، بهره‌ها چون از طبقه (کاست) «وُهَرة» هندوها بودند به‌این نام خوانده شدند.

به نوشته وبگاه دین آنلاین، لقب «داعی» به پیشوای حاکم بر فرقه بهره اختصاص دارد و نماینده دنیوی و نائب دینیِ امام (اسماعیلیه) به حساب می‌آید. داعی در لغت به معنای دعاگو و دعوت کننده به دین یا مذهب است.

انشعاب‌های اسماعیلیان

ریشه تاریخی این جماعت، با نظر به انشعاب‌های رخ داده در تاریخ اسماعیلیه، قابل تبیین است.

"اسماعیلی‌های مُستَعلیه داوودی" بزرگترین فرقه شیعیان در هندوستان هستند که به "بُهره‌ها" شهرت یافته‌اند. هر چند که بُهره‌ها خود ترجیح می‌دهند از آنان با نام جامعه "شیعیان اسماعیلی طیبی" یاد شود ولی خود همواره نام "طایفه" را در گفتگوهای محاوره‌ای به کار می‌برند. پیروان این فرقه تا امام صادق(علیه‌السلام) را قبول داشته و پس از آن به اسماعیل فرزند ارشد امام صادق(علیه‌السلام) اقتدا کردند. شیعیان اسماعیلیه، اسماعیل را امام هفتم خود میدانند. اسماعیل پنج سال پیش از شهادت امام صادق‌(علیه‌السلام) فوت کرد و اکنون مزارش در بقیع میباشد. اینان نوعی زبان گجراتی دارند که آمیزه‌ای از واژه‌های عربی و اردو است. اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی یا همان بُهره‌ها، با روی کار آمدن حکومت فاطمیان مصر، از قدرت بسزایی برخوردار گردیدند و مبلغانی از سوی خود به سراسر پهنه اسلامی اعزام کردند. اسماعیلیان فاطمی پس از بروز درگیری‌هایی بر سر جانشینی مستنصر بالله (حکومت: ۴۲۷-۴۸۷) به دو گروه تقسیم شدند: یعنی پس از مرگ «المستنصر» هشتمین خلیفه فاطمیون اختلافاتی میان آنان پیش آمد. گروهی «نزار» فرزند بزرگ وی، را رهبر اسماعیلیه بشمار آورده و گروهی دیگر «مستعلی» فرزند کوچک، را پذیرفتند.

• مستعلویه
• نزاریه

اسماعیلیان مستعلوی بار دیگر پس از قتل خلیفه آمر در ۵۲۴ق، به صورت دو دسته درآمدند:

• حافظیه
• طیبیه: قائلان به امامت طیب، امامتِ جانشینانِ وی را که در غیبت به سر می‌برند، پذیرفته‌اند.

بنیان‌گذاری طیبیه-مستعلویه در یمن

در دوره خلافت و امامت مستنصر بالله فاطمی‌، داعیانی که از یمن به گجرات، در غرب هند، فرستاده می‌شدند، در آن‌جا جامعه جدیدی از اسماعیلیان به وجود آوردند. به موجب روایات سنتی که درباره ریشه‌های‌این جامعه اسماعیلی در دست است، در ۴۶۰هجری قمری، عبدالله، داعی اسماعیلی، از یمن صُلیحی (صلیحیان) به خامبایت (خامبهات) یا کامبای کنونی فرستاده شد و در آن‌جا در اندک مدتی عده زیادی از هندوها، از جمله بعضی از حکمرانان محلی، را به مذهب اسماعیلی درآورد. در اصل، مستنصر بالله ملکه سیده، همسر احمد مکرّم صلیحی، را رسماً مسئول امور دعوت در هند کرده بود و در واقع ملکه سیده، حاکم دولت صلیحی در یمن بود. اندکی پس از ۵۲۴ق، با کوشش‌های وی، دعوت مستقل طیبی در یمن بنیانگذاری شد و داعیانی که‌ایشان به هند گسیل کردند، این دعوت را در هند گسترش دادند.

طیبیه مستعلویه در هند

به هر ترتیب، دعوت اسماعیلی در هند پیوند خود را با مرکز دعوت طیبی در یمن حفظ کرد و جامعه اسماعیلی جدیدی که در نیمه دوم قرن پنجم در گجرات به وجود آمده بود، با گذشت زمان، به جامعه طیبی مستعلوی بُهره فعلی تبدیل شد. پس از فروپاشی دولت صلیحی و حتی پشو از آن، اسماعیلیان طیبی هند یا همان بُهره‌ها، تحت رهبری مرکزی داعیان مطلق در یمن قرار داشتند؛و آن داعیان، رؤسای محلی جماعت بُهره را با عنوان «والی» برمی‌گزیدند. در‌این احوال، جامعه بهره اسماعیلی در گجرات توسعه بیشتری پیدا کرد و عده زیادی از هندوها، بخصوص در کامبای، پاتن، سیدپور، و بعدها احمدآباد که پایگاه دعوت در هند شد، مذهب اسماعیلی (از شاخه طیبی مستعلوی) را پذیرفتند.

از آن‌جا که حاکمان هندو از ناحیه بهره‌های اسماعیلی احساس خطر نمی‌کردند، جامعه بهره بدون هیچ مانعِ جدی تا زمان استیلای مسلمانان بر گجرات در ۶۹۷، همچنان گسترش یافت؛ ولی از آن پس، فعالیت‌های دعوت طیبی در گجرات و امور بهره‌ها تا حدودی زیر نظر حکمرانان مسلمان محلی که از سلاطین دهلی اطاعت می‌کردند، قرار گرفت.

تفاوت بهره‌های اسماعیلی از بهره‌های سنی

با یورش ظفرخان مظفر به گجرات، در ۷۹۳، به فرمان محمدشاه سوم، سلطان تغلقی (تُغْلَقیه)، اوضاع جماعت بهره وخیم‌تر شد. ظفرخان به اشاعه مذهب اهل سنت پرداخت و نخستین حکمران گُجَرات بود که به سرکوبی شیعیان قلمرو حکومت خود برخاست. سپس در زمان پسر و جانشین ظفرخان، احمد اول (۸۱۴-۸۴۶)، بهره‌های اسماعیلی به شدت مورد تعقیب و آزار قرار گرفتند.

در‌این دوره، بهره‌ها به تقیه پرداختند و در ظاهر به بسیاری از تکالیف مذهبی اهل سنت گردن نهادند. در همین حال، انشقاق مهمی در جامعه بهره‌های اسماعیلی پدیدار گشت و سبب گرویدن عده‌ای از جماعت بهره‌ها به مذهب اهل سنت شد. از آن زمان، بهره‌های اسماعیلی و بهره‌های سنی از هم متمایز شدند.

داعی‌های مطلق طیبیه تا پیش از انشقاق

پیش از جدایی طیبیه به دو گروه داودی و سلیمانی، این داعیان رهبری فرقه را بر عهده داشتند:

• یوسف بن سلیمان: وی یکی از بهره‌هایی بود که از جانب «والی دعوت» در گجرات برای تکمیل آموزش‌های مذهبی به یمن فرستاده شد. معلومات او به زودی نظر بیست و سومین داعی مطلق را به خود جلب کرد، به طوری که وی را به جانشینی خود برگزید. یوسف بن سلیمان اولین فرد از بهره‌ها بود که به عنوان بیست و چهارمین داعی مطلق رهبری دعوت طیبیه را در ۹۴۶ عهده‌دار شد.
• جلال بن حسن: جانشین یوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴ق.) یک بهره دیگر به نام جلال بن حسن بود که پایگاه دعوت طیبی اسماعیلیه را از یمن به گجرات منتقل کرد. وی در احمدآباد مستقر شد و در آن‌جا از سیاست مذهبی آزاد مغولان هند برخوردار بود. تا آن زمان، بهره‌های اسماعیلی، به رغم تمام مشکلات، به اندازه‌ای افزایش یافته بودند که جامعه اصلی طیبی در یمن را تحت الشعاع قرار داده بودند. بدین سان، سهم عمده عایدات مذهبی داعی مطلق را بهره‌های اسماعیلی در هند تأمین می‌کردند. در هر صورت، انتقال دستگاه مرکزی دعوت طیبیه به هندوستان، نشانه پایان یافتن قطعی مرحله یمنی دعوت طیبی بود. جلال بن حسن، اندکی پس از آن‌که به عنوان بیست و پنجمین داعی مطلق به رهبری اسماعیلیان طیبی رسید، در ۹۷۵ق. درگذشت. پسر او، امین جی بن جلال (متوفی ۱۰۱۰ق.) از فقهای مشهور بهره‌های اسماعیلی بود و بهره‌ها هنوز او را بعد از قاضی نعمان (متوفی ۳۶۳ق.) مرجعی بسیار مهم در امور فقهی می‌شمارند. کتاب دعائم الاسلام قاضی نعمان، از آغاز مستندترین مرجع فقهی اسماعیلیان مستعلوی و بهره‌های طیبی بوده است.
• داود بن عَجَب شاه: پس از جلال بن حسن، منصب داعی مطلق به داود بن عجب شاه (متوفی۹۹۹ ق.) رسید. در زمان او، اکبرشاه گجرات را به قلمرو مغول ضمیمه کرد. داود بن عجب شاه شخصاً به آگره رفت تا شکایات جامعه بهره‌های اسماعیلی را به گوش اکبر، که به نرمش مذهبی نامبردار شده بود، برساند. اکبر داعی را به حضور پذیرفت و به عمال خود در گجرات دستور داد که آزادی مذهب را درباره بهره‌های اسماعیلی رعایت کنند. داود بن عجب شاه برای تجدید حیات مذهبی بهره‌های اسماعیلی و از سرگیری مراسم عبادی آنان، که مدتها در گجرات متروک مانده بود، اقدامات جامعی کرد.
• داود برهان الدین بن قطب شاه: با مرگ داود، بیست و ششمین داعی مطلق، در ۹۹۷ق، مسئله جانشینی او مجادلات و جدایی مهمی در جامعه اسماعیلیان طیبی پدید آورد. در هند، داود برهان الدین بن قطب شاه، به عنوان بیست و هفتمین داعی مطلق، جانشین داود بن عجب شاه شد؛ و‌این امر به طیبی‌های یمن اطلاع داده شد.

جدایی سلسله داعیان داودی و سلیمانی

اما چهار سال بعد، سلیمان بن حسن هندی، نایب داود بن عجب شاه در یمن، مدعی جانشینی داود شد. اکثریت بهره‌های اسماعیلی که شامل اغلب اسماعیلیان طیبی می‌شدند، داود برهان الدین را به عنوان بیست و هفتمین داعی خود شناختند و از آن پس به نام داودی مشهور شدند. گروه کوچکی از طیبی‌های یمن نیز از داود حمایت کردند.

از سوی دیگر، اقلیتی، شامل گروه کوچکی از بهره‌های طیبی و قسمت عمده طیبی‌های یمن، سلیمان بن حسن را داعی خود دانستند و از آن پس سلیمانی خوانده شدند. از آن تاریخ، سلسله داعیان داودی و سلیمانی از هم جدا گشتند. داعیِ مطلقِ داودیان، همچنان در هند مستقر بوده است و حال آن‌که پایگاه داعی مطلق و دعوتِ سلیمانی در یمن قرار داشته است.

تاریخچه بهره‌های داودی

تشکیل فرقه عَلیه

در دوره‌های بعد، بهره‌های طیبی داودی دچار ناسازگاری بسیار شدند که عمدتاً از رهبری جامعه و منصب داعی مطلق سرچشمه می‌گرفت؛ در ۱۰۳۴ق، علی بن ابراهیم مرجعیت بیست و نهمین داعی، یعنی عبدالطیب زکی الدین (۱۰۳۰-۱۰۴۱ق.)، را مردود شناخت و جانشینی را حق خود اعلام کرد. وی با پیروان خود، از بهره‌های طیبی داودی فرقه‌ای فرعی تشکیل داد که به نام خودش به عَلیه مشهور شد. پایگاه داعیان بهره‌های عَلیّه در بارودا (بروده) در گجرات باقی‌مانده است. علیه با بهره‌های داودی ازدواج نمی‌کنند و ادبیات مذهبی خاصی پدید نیاورده‌اند.

در حال حاضر، طیب ضیاءالدین بن یوسف نورالدین، به عنوان چهل و چهارمین داعی مطلق، رهبری بهره‌های علیه را به عهده دارد.

فرقه فرعی ناگوشیه

گروه کوچکی از بهره‌ها در ۱۲۰۴، از فرقه علیه جدا شدند و به پایان رسیدن دور اسلام را اعلام کردند. آنان همچنین معتقد به برخی از باورهای هندوها بودند، از جمله حرام بودن گوشتخواری، و از‌این جهت به ناگوشیه معروف شدند. ناگوشیان گیاهخوار، مانند اعضای فرقه اصلی علیه، در حاشیه جامعه بهره‌های داودی می‌زیستند و در حال حاضر تعداد کمی‌از آنان باقی‌مانده است.

آزار اسماعیلیان هند

در زمان اورنگ زیب مغول، وی موج بزرگی برای آزار اسماعیلیان هند به راه‌انداخت. بهره‌های اسماعیلی، به الحاد متهم شدند و مساجد آن‌ها به دست گردانندگان سنی مذهب افتاد. مراسم مذهبی و اعمال عبادی آنها، از جمله مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ماه محرم و دیدار آن‌ها از زیارتگاه‌های متعددشان، تعطیل شد. مراسم عادی عبادی بهره‌های داودی و سلیمانی، مانند نمازهای روزانه، زیر نظر مأموران سنی که مساجد فرقه را نیز در اختیار گرفته بودند قرار گرفت.

محمد برهان الدین رهبر پیشین بهره‌های داوودی

تشییع محمد برهان الدین رهبر پیشین بهره‌های داوودی

داعیان داودیان از این پس

• اسماعیل بدرالدین: در چنین شرایطی بود که سی و چهارمین داعی مطلق داودیان، یعنی اسماعیل بدرالدین (۱۰۶۵ ۱۰۸۵)، پایگاه دعوت بهره‌های طیبی داودی را از احمدآباد به جام نگر منتقل کرد. تنها پس از مرگ اورنگ زیب در ۱۱۱۸ و زوال فرمانروایی مغولان هند بود که بهره‌های اسماعیلی اجازه یافتند تا آزادانه به مراسم مذهبی و کار و فعالیت بپردازند.

• هبة الله المؤید فی الدین: در دوره داعی‌گری هبة الله المؤید فی الدین (۱۱۶۸-۱۱۹۳) که همزمان با آغاز استیلای انگلیس بر هند بود، نهضت جدایی طلبانه‌ای دیگر در جامعه بهره‌های داودی رخ داد. رهبران این نهضتِ ضد داعی اسماعیل بن عبدالرسول المجدوع، مؤلف کتابشناسی معروف اسماعیلی موسوم به فهرسة الکتب و الرسائل (چاپ علینقی منزوی، تهران ۱۳۴۴ ش) و پسرش هبة الله بودند که نهضت آنان به هبتیه مشهور شد. امروزه، گروه کوچکی از‌این فرقه بهره هنوز در اوجین باقی‌اند.

• یوسف نجم الدین: چهل و دومین داعی مطلق بهره‌های داودی، یوسف نجم الدین (۱۲۰۰-۱۲۱۳)، مرکز دعوت را به سورات منتقل کرد که در آن زمان زیر استیلای بریتانیا بود و از‌این لحاظ برای اسماعیلیان محل امنی به شمار می‌رفت. برادر و جانشین یوسف نجم الدین، عبدعلی سیف الدین (۱۲۱۳-۱۲۳۲)، مدرسه معروف به «سیفی درس» (جامعة السیفیة) را در سورات برای تعلیم و تربیت علمای داودی و نیز برای ارائه تعلیمات عالی مذهبی به اعضای جامعه بهره‌های داودی تأسیس کرد. این مدرسه، با شعبه‌اش که چندی بعد در شهر بمبئی افتتاح شد، همچنان مرکز تعلیمات دینی به روش‌های سنتی برای بهره‌های داودی است.

• عبدعلی سیف الدین: در زمان عبدعلی سیف الدین، چهل و سومین داعی مطلق داودیان، که بریتانیا بر هندوستان استیلای کامل یافت، اذیت و آزار بهره‌های اسماعیلی پایان گرفت، اما کشمکش‌های داخلی و تحزّب که اغلب بر سر جانشینی داعی و مسائل مالی پش می‌آمد، و نیز درگیری با دیگر گروه‌های مسلمان هند و با هندوها همچنان از ویژگی‌های تاریخ بعدی بهره‌های داودی است.

• محمد بدرالدین: چهل و ششمین داعی مطلق داودیان، محمد بدرالدین، که آخرین داعی از راجپوتهای گجرات نیز بود، قبل از آن‌که به نص جلی، یعنی در خطابی عمومی‌، جانشین خود را طبق روال معمول معین کند در ۱۲۵۶ درگذشت. این امر موجب پیدایی مناقشه‌های تند بر سر مسئله جانشینی در جامعه بهره‌های داودی شد که تا امروز ادامه داشته است.
• محمد برهان‌الدین: او رهبر پیشین بهره‌های داوودی بود که در سال ۱۳۹۲ هجری شمسی در سن ۱۰۲ سالگی پس از پنجاه سال رهبری این فرقه درگذشت. مراسم تشییع پیکر این چهره برجسته هندی در بمبئی برگزار شد که بر اثر ازدحام جمعیت ۱۸ نفر از مسلمانان این کشور جان خود را از دست دادند. پیکر برهان الدین در نزدیکی «صیفی محل» به خاک سپرده شد.
• مفضل سیف‌الدین: فرزند محمد برهان‌الدین و رهبری کنونی و پنجاه و سومین داعی مطلقِ بهره‌های داوودی است.

سلسله مراتب دعوت بهره‌های داودی

مفضل سیف الدین داعی مطلق بهره‌های داوودی

1. داعی مطلق: داعی مطلق بهره‌های داودی در صدر تشکیلات دعوت این فرقه قرار دارد. وی، که در واقع جانشین امامِ مستور اسماعیلیان طیبی مستعلوی محسوب می‌شود، با نصّ داعی قبلی منصوب می‌شود و او را معصوم می‌دانند. داعی مطلق، با کمک دستیارانی که خود برمی‌گزیند، با خودمختاری مطلق بر تمام وجوه زندگی جامعه داودیان ریاست و نظارت دارد. داعی مطلق را معمولاً «مُلاجی صاحب» یا «سیّدنا صاحب» خطاب می‌کنند. مقر داعی مطلق در بمبئی است و موسوم به بَدْری مَحَل. هر چند پایگاه مرکزی دعوت داودی در سورات قرار دارد، در هر دو مکان، خاصه در سورات، مجموعه‌های جامع و نفیسی از کتب خطی اسماعیلی هست که زیر نظر مستقیم داعی قرار دارد.
2. دستیاران داعی مطلق: در سلسله مراتب دعوت داودی، پس از داعی مطلق، به ترتیب «مأذون» و «مُکاسر» قرار دارند. مأذون دستیار اصلی داعی و جانشین وی است و معمولاً از میان بستگان نزدیک او انتخاب، و پس از داعی جانشین او می‌شود. داعی همچنین از خویشاوندان خود کسی را برمی‌گزیند که با عنوان مُکاسر به مأذون کمک می‌کند.
3. عامل: مرتبه بعدی در سلسله مراتب دعوت، مقام «عامل» است که پیشوای محلی داودیان است و از طرف داعی به هر جماعت بهره داودی که تعدادش از پنجاه خانوار بش‌تر باشد فرستاده می‌شود. وظیفه اصلی عامل رهبری داودیان در مراسم مذهبی و عبادی از قبیل مراسم ازدواج، خاکسپاری و غیره است. او همچنین دیون مختلف مذهبی و هدایا را برای داعی جمع آوری می‌کند.
4. ملا: آخرین مرتبه در سلسله مراتب دعوت داودی، مرتبه «مُلا» است که شخص داعی ملاها را انتخاب می‌کند. ملاها به عنوان معلم مذهبی برای کودکان بهره نیز خدمت می‌کنند. هر کودک داودی پس از رسیدن به سن پانزده سالگی، میثاق وفاداری نسبت به بیست و یک تن از امامان اسماعیلی طیبی مستعلوی و داعیان داودی می‌بندد و از آن زمان به زمره مؤمنان در‌می‌آید. این عهد را بزرگسالان داودی نیز هر سال در ۱۸ ذی‌الحجه (روز عیدغدیر) تجدید می‌کنند. متن میثاق، که در دهه‌های اخیر تنظیم شده، متضمن وعده اطاعت مطلق از داعی است.

بهره‌های سلیمانی

در میان سلیمانی­‌ها از سال ۱۰۵۰ق عنوانِ داعی مطلق، در یمن در خاندان مَکرَمی حفظ شده که در اصل نجرانی (جنوب عربستان) بوده­‌اند. داعی مطلق فعلی سلیمانی‌ها، که در ۱۳۵۵ش به عنوان چهل و نهمین داعی به مقام رهبری اسماعیلیان سلیمانی رسید، شرفی حسین بن حسن مَکرَمی نام دارد. داعیان مطلق سلیمانی‌ها مقر خود را در نجران در شمال شرقی یمن حفظ کردند. این قسمت از جنوب عربستان در دهه ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۳۰، جزو خاک کشور عربستان سعودی شد. در نجران و حراز جماعت‌هایی از سلیمانی وجود دارد و در هند اقلیتی کوچک که به سرعت رو به کاهش می­‌رود در بمبی و حیدر آباد به چشم می­‌خورد. بروده (در شرق کمبی) مقر نماینده داعی یمنی در هند است.

عقاید و آداب و رسوم بهره‌ها

طیبیان اعم از داوودی و سلیمانی بر خلاف نزاریان به شریعت و فقه پایبند بوده و اعمال عبادی آنها بوسیله بزرگان دینی انجام می­‌گیرد. جوانان آنها در سن پانزده سالگی با داعی مطلق بیعت کرده که آن را بیعت با امام تلقی می­‌کنند. آنان به نماز، زکات، روزه، حج و ولایت اهمیت بسزایی داده و مثل دیگر مسلمانان مقید به انجام آن هستند. اذان آنها مثل شیعیان اثنی‌عشری است، اما مانند سنیان وضو می­‌گیرند. مکان‌های عبادت آنها به «جماعت‌خانه» معروف است. نماز جمعه را برگزار نمی­‌کنند. آنها از طرق متفاوتی مقداری از مال خود را در راه مذهب خویش صرف می­‌کنند. ماه رمضان در نزد آنها همواره سی روز بوده و شب ۲۷ رمضان شب قدر است، اما برای شب‌های ۱۷، ۱۹ و ۲۱ نیز احترام خاصی قائلند. سفر به مکه، مدینه، نجف، کربلا، قاهره و اماکنی که امامانشان مدفونند از مراسم‌ عبادی- زیارتی آنهاست. عزاداری محرم و جشن عید غدیر نیز از مهم‌ترین مراسم‌ آنان است.

بهره‌های داوودی در حال زیارت ضریح راس الحسین در قاهره.

بُهره‌ها یگانگی خداوند، الهی بودن قرآن، پیامبری حضرت محمد(ص) و وصی پیامبر(ص) بودن حضرت علی(ع) را همچون شیعیان اثنی عشری قبول دارند. آنان معتقدند که امامان، مکمل حرکت پیامبران هستند؛ فقط با این تفاوت که پیامبران مبلغان شرایع ظاهری و امامان مبلغان شرایع باطنی اسلام هستند. نکته مهم در اعتقادات بُهره‌ها این است که حضرت علی(ع) را والاتر از امام بشمار آورده و "اساس" می‌دانند. آنان بعد از امام صادق(ع) دارای شانزده امام هستند و پس از آن، "داعی منطق بُهره‌های داوودی" در صدر تشکیلات دعوت این طایفه قرار دارد. فریضه نماز آنان به استثنای مواردی جزئی همچون شیعیان اثنی‌عشری است.

خصوصیات بهره‌های داودی

بهره‌های داودی یک نوع زبان گجراتی خاص که پر از واژه‌های عربی است و به خط عربی نوشته می‌شود، به کار می‌برند. آنان بسیاری از آداب هندوها را در مراسم ازدواج و دیگر‌آیین‌های خود حفظ کرده‌اند. منازعات بهره‌های داودی را به عاملان حَلّ و فصل، یا به شخص داعی در بمبئی ارجاع می‌کنند. بهره‌های داودی بسیار انزواگرا هستند؛ آنها با افراد خارج از جامعه خود ازدواج نمی‌کنند و آثار خود را مخفی نگه می‌دارند.

قسمت عمده‌ای از آثار اسماعیلی دوره فاطمیان که نزد اسماعیلیان طیّبی مُستَعلوی محفوظ مانده بود، به همت بهره‌های داودی حفظ شد و هنوز در کتابخانه‌های شخصی آن‌ها و کتابخانه‌های جماعت داودی در سورات و بمبئی نگهداری می‌شود. این گنجینه‌ها معمولاً در دسترس محققان قرار داده نمی‌شود. داودیان خود نیز بدون اجازه داعی مطلق، نمی‌توانند به کار تحقیق در متون اسماعیلی بپردازند.

خصوصیات بهره‌های سلیمانی

طیبیان سلیمانی سازمان دعوت ساده‌ای دارند، داعی مطلق با کمک چند دستیار، سه­ جزیره یا منطقه (یمن، هند و پاکستان) را تحت نظارت دارد. داعی در هند دارای نماینده‌ای است که وی را «منصوب» خطاب می‌کنند. منصوب همچنین بر جامعۀ کوچکی از بهره‌های سلیمانی در پاکستان نیز نظارت می‌کند. در هند و پاکستان زبان رسمی دعوت سلیمانی اردوست ولی در مکاتبات بین بهره‌های سلیمانی و داعی مطلق آنها در یمن و عربستان سعودی عربی به کار می‌رود.

بهره‌های سلیمانی برخلاف داوودیان، از هرگونه نفاق و انشعاب دوری جسته‌اند. آنها در حال حاضر گروه مترقی کوچکی را تشکیل می‌دهند که برخلاف داوودی­‌ها، با تغییرات اجتماعی و آموزش و پرورش مدنی موافقت داشته و هماهنگی بیشتری با دیگر مسلمانان از جهت زبان، لباس و آداب اجتماعی پیدا کرده‌اند.

جمعیت بهره‌ها

جمعیت بهره‌های داودی

ضریح رووس الشهداء در قبرستان باب‌الصغیر که توسط بهره های داوودی ساخته شده است.

بیش از چهار پنجم آن‌ها در هند زندگی می‌کنند. بهره‌ها از دو گروه اجتماعی تشکیل شده‌اند که اعضای گروه بزرگتر به طبقه بازرگانان تعلق دارند و اسماعیلی مذهب‌اند، و افراد اقلیت عمدتاً کشاورز و پیرو مذهب اهل سنت‌اند. بشز از نیمی از بهره‌های داودی هند در گجرات زندگی می‌کنند و بقیه اغلب در شهر بمبئی (حدود ۰۰۰، ۶۰ تن) و هند مرکزی سکونت دارند.

خارج از هند، بشتر ین تعداد بهره‌های داودی در پاکستان به سر می‌برند. آنها حدود ۰۰۰، ۳۰ تن‌اند که عمدتاً در شهر کراچی زندگی می‌کنند. گروه‌های تجارت پیشه کوچکی از بهره‌های داودی نیز در سریلانکا، و سواحل جنوبی خلیج فارس اقامت دارند. در دهه‌های اخیر، شمار اندکی از بهره‌های اسماعیلی به اروپا و امریکا مهاجرت کرده‌اند. بزرگترین اجتماع بهره‌های اسماعیلی، بعد از هند و پاکستان، در کشورهای شرق افریقا، تانزانیا، کنیا، و اوگاندا (حدود ۰۰۰، ۲۰ تن) زندگی می‌کنند. بهره‌های اسماعیلی و خوجه‌های نزاری اسماعیلی از جمله نخستین گروه‌های آسیایی بودند که در قرن سیزدهم قمری (نوزدهم میلادی) و اوایل قرن چهاردهم (بیستم) به شرق آفریقا مهاجرت کردند. بهره‌های مقیم شهرهای افریقای شرقی از آغاز در محله‌های جداگانه می‌زیسته‌اند و آداب و رسوم و مراسم مذهبی خاص خود را داشته‌اند.

جمعیت بهره‌های سلیمانی

کل جمعیت سلیمانی‌ها در حال حاضر از ۰۰۰، ۷۰ تن تجاوز نمی‌کند، که عمدتاً در یمن اقامت دارند. بهره‌های سلیمانی هند چند هزار نفرند که عمدتاً در بمبئی، بارودا، احمدآباد و حیدرآباد دکن سکنا دارند؛ گروه کوچکی از سلیمانی‌ها نیز مقیم پاکستاناند. داعیان سلیمانی، بر خلاف داعیان داودی، القاب و تشریفاتی ندارند و در‌این تشکیلات ساده، داعی مطلق سلیمانی بر پیروان خود در سه منطقه هند، سند (پاکستان) و یمن نظارت می‌کند.

بهره‌ها و بازسازی ضریح و زیارتگاه‌های شیعه

بهره‌ها، توجه و اهتمام ویژه‌ای به زیارت، زیارتگاه‌ها و مکان‌های مقدس خود در عراق، مصر و شام دارند و این توجه و اهتمام، در اقدامات عمرانی رهبران دینی آنان در حوزه عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه تبلور یافته است. آنان به بازسازی برخی زیارتگاه‌ها و نصب و تعویض ضریح بر قبور برخی ائمه شیعه (ع) در عراق به طور ویژه در کربلا، نجف و کوفه، و کشورهای سوریه، اردن، فلسطین و مصر پرداخته‌اند. بهره‌ها در آثار خود، از تزئینات و عناصر مرتبط با هنر و معماری اسلامی سبک هندی و دوره فاطمی مصر استفاده کرده‌اند؛ مانند بازسازی مسجد الحسین در قاهره در سال ۱۴۴۳ق که توسط وزارت اوقاف مصر به عنوان مسجد نمونه از نظر توسعه و فعالیت انتخاب شد.

پیوند به بیرون

• منبع: دانشنامه جهان اسلام
• دایرة المعارف بزرگ اسلامی
• بُهره‌ها، شیعیانی که شناخته‌شده نیستند