مرقد سلمان فارسی
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | بهدستور شاه اسماعیل اول و توسط پدر آقاخان محلاتی |
| تأسیس | عمارت اولیه در دوره آلبویه • مرقد و مسجد به شکل امروزی، در سال ۱۹۵۰م |
| کاربری | حرم • زیارتگاه |
| مکان | مدائن |
| نامهای دیگر | سلمان پاک |
| وقایع مرتبط | انتقال اجساد حذیفة بن یمان و عبدالله انصاری به مرقد سلمان فارسی در سال ۱۳۵۰ق (۱۹۳۱م) |
| مشخصات | |
| ظرفیت | ۸۰۰ نفر |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | مسجد • غسالخانه • کتابخانه • مدرسه علوم دینی |
| معماری | |
| بازسازی | در دورههای مختلف |
مرقد و مسجد سلمان فارسی زیارتگاهی در عراق و محل دفن سلمان فارسی از اصحاب پیامبر(ص) است. این مرقد در شهر مدائن واقع در جنوب شرقی بغداد قرار دارد و با نام «سلمان پاک» شناخته میشود. این مکان تاریخی در نزدیکی طاق کسری و رود دجله قرار گرفته و شامل آرامگاه سلمان فارسی، حذیفه بن یمان، عبدالله بن جابر انصاری و طاهر بن محمد باقر(ع) است.
عمارت اولیه آرامگاه به دوران آل بویه بازمیگردد، اما بنای مرقد همراه با صحن بزرگ، بهدستور شاه اسماعیل اول ساخته شد. مسجد سلمان فارسی نیز که در سال ۱۹۵۰م احداث گردید، در دورهای متأخر به این مجموعه افزوده شده است. این مرقد دارای چهار گنبد، دو مناره، صحن، رواقها و امکانات رفاهی برای زائران است. مسجد سلمان فارسی در طول تاریخ چندین بار بازسازی شده و محل برگزاری نماز جمعه، مناسبتهای مذهبی و دورههای آموزشی دینی است. زیارتنامهای از شیخ طوسی برای این مرقد نقل شده و در منابع تاریخی و ادبی، قداست آن مورد ستایش قرار گرفته است.
قدمت و جایگاه مرقد
مرقد و مسجد سلمان فارسی یا آستانه سلمان پاک،[۱] در شهر مدائن، در جنوب شرقی بغداد، جای گرفته و ضریح این صحابی پیامبر اکرم(ص) در آن واقع است.[۲] این مکان یکی از زیارتگاههای اسلامی در عراق بهشمار رفته و با عنوان «سلمان پاک» شناخته میشود.[۳] بر اساس گزارشها، در دوران حکومت عثمانی، مردم منطقه سواد (واقع میان دجله و فرات)، از جمله ترکها و کردها، این آرامگاه را با واژهای عجمی به نام «سلمان پاک» میشناختند.[۴] مقبره سلمان از گذشته یکی از مراکز گردهمایی شیعیان، بهویژه در ایام نوروز بوده است.[۵]
روایتهای تاریخی و ادبی
خطیب بغدادی، مورخ مسلمان قرن پنجم قمری، مقبره سلمان را مکانی مشهور و شناختهشده در جوار ایوان کسری توصیف کرده که بنایی بر فراز آن ساخته شده و اشاره میکند که خود چندین بار از این مکان بازدید کرده است.[۶]
یاقوت حموی (درگذشت: ۶۲۶ق) جغرافیدان و تاریخنویس نیز در کتاب «معجم البلدان» مزار سلمان را دارای گنبد و بارگاهی توصیف میکند که محل زیارت مردم است.[۷] در کتاب «مراصد الاطلاع» هم آمده است که مردم هر سال، به قصد زیارت سلمان فارسی، در نیمه شعبان به این آستانه میآیند.[۸] محل دفن سلمان فارسی از جمله مکانهایی است که «پیترو دلا واله» جهانگرد ایتالیایی، در سفر سال ۱۶۲۵م به مدائن آن را مشاهده کرده است.[۹]
شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام برای زیارت این مرقد، زیارتنامهای را نقل کرده که با عبارت «السلام علیک یا ابا عبدالله سلمان» آغاز میشود.[۱۰] پس از زیارت مرقد سلمان، توصیه شده است که زائران دو رکعت نماز در کنار طاق کسری اقامه کنند؛ چرا که بنا بر روایتها، امام علی(ع) در آن مکان نماز گزارده است.[۱۱]
در برخی از سفرنامههای دوره قاجار، به زیارتگاه بودن این مکان اشاره شده و از آن بهعنوان محل زیارت سلمان فارسی یاد شده است.[۱۲] برخی شاعران نیز با زبان هنر، قداست این مکان را ستودهاند.[۱۳] در یکی از اشعار خاقانی شروانی (درگذشت؛ ۵۹۵ق) شاعر ایرانی قرن ششم قمری چنین آمده است:
ثبت رسمی در قوانین عراق
در سال ۱۹۵۰م، دولت عراق، قانونی با شماره ۴۲ بهمنظور اصلاح نحوه اداره عتبات عالیات تصویب کرد. سپس در سال ۱۹۵۳م، این قانون با مصوبه شماره ۳۲ مورد بازنگری قرار گرفت و بر اساس آن، مسجد و مرقد سلمان فارسی در ناحیه «سلمان پاک» نیز تحت پوشش مقررات عتبات قرار گرفت.[۱۵]
موقعیت و پیشینه ساخت
محمد حرزالدین (درگذشت: ۱۳۶۵ق) از عالمان شیعه، در توصیف آرامگاه سلمان، آن را در شهرکی به نام «سلمان پاک» در چهل کیلومتری بغداد و در نزدیکی رود دجله و بنای تاریخی طاق کسری معرفی کرده است.[۱۶] گفته شده که عمارت اولیه به آل بویه تعلق داشته،[۱۷] اما بنای آرامگاه بههمراه صحن وسیع آن، در عصر صفویه، بهدستور شاه اسماعیل اول و بهدست پدر آقاخان محلاتی احداث شده است.[۱۸] در مجاورت این مرقد، مسجد جامع مدائن واقع شده که به امام حسن عسکری(ع) منسوب است و گفته میشود یا به امر آن امام بنا شده یا او در آن نماز گزارده است.[۱۹]
مجموعه قبور و ساختار معماری
در کتاب مراقد المعارف نوشته محمد حرزالدین (درگذشت: ۱۳۶۵ق) مرقد سلمان فارسی، دارای یک گنبد قدیمی، رواقی مجلل با ستونهای ضخیم، صحن وسیع برای زائران، اتاقهایی در اطراف و چند خانه مجاور توصیف شده است.[۲۰] ساختمان مسجد و مرقد از سه بخش تشکیل شده است:
- بخش اصلی: محل دفن سلمان فارسی
- بخش دوم: محل دفن حذیفة بن یمان
- بخش سوم: شامل قبور عبدالله بن جابر انصاری و طاهر بن محمد باقر(ع)
گفته شده است بر کرانه رود دجله، دو قبر از صحابه پیامبر، عبدالله انصاری و حذیفه بن یمان، وجود داشت، اما بهدلیل فرسایش ناشی از سیلابها در ساحل غربی، دولت عراق در سال ۱۳۵۰ق (۱۹۳۱م) تصمیم گرفت اجساد این دو صحابی را به زیارتگاه سلمان فارسی منتقل و برای هر یک، قبری جدید بنا کند.[۲۱] این مجموعه پس از دفن حذیفه و عبدالله دارای چهار گنبد و ضریح جداگانه شد که بر فراز مسجد و هر یک از قبور قرار گرفتهاند.[۲۲]
گنبدها با تزئینات هندسی ساده و دو مناره استوانهای با پایههای آجری و کاشیکاری آراسته شدهاند. ساختمان از همه جهات با صحن وسیعی احاطه شده و در سه سمت آن اتاقهایی با راهروهای طاقدار نوکتیز دیده میشود. در صحن، نمازخانه تابستانی، محل وضو و امکانات رفاهی تعبیه شده و سه ورودی در سه ضلع آن قرار دارد.[۲۳]
ویژگیهای مسجد و بازسازی آن
مسجد سلمان فارسی که در سالهای بعد به مجموعه اضافه شد، در سال ۱۹۵۰م احداث گردید و با ظرفیت حدود ۸۰۰ نفر، محل اقامه نماز جمعه و جماعت است. این مسجد محل اقامت امام جماعت، بخش ویژه بانوان، غسالخانه، کتابخانه، مدرسه علوم دینی و اتاقهای متعدد است. در این مکان دورههای حفظ قرآن کریم، آموزشهای شرعی، مناسبتهای مذهبی و مراسم گوناگون برگزار میشود.[۲۴]
شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۱۴ق، پس از فتح بغداد، با زیارت مرقد سلمان، دستور بازسازی خرابیهای بهجایمانده از حمله سید علی مشعشعی (در ۸۶۰ق) و فرسودگیهای طبیعی را صادر کرد.[۲۵] در منابع تاریخی آمده است که سلطان مراد چهارم، هفدهمین پادشاه عثمانی، در سال ۱۰۴۸ق (۱۶۳۸–۱۶۳۹م) محل دفن سلمان فارسی را تعمیر کرد.[۲۶]
در دوره قاجار، بهویژه زمان فتحعلیشاه و ناصرالدینشاه، تعمیراتی در مرقد انجام شد و تاریخ آن با کاشیکاری ثبت گردید؛ اما به مرور زمان از بین رفتهاند.[۲۷] همچنین، این مکان در سال ۱۳۲۲ق (۱۹۰۴-۱۹۰۵م) بار دیگر بازسازی شد.[۲۸] در سال ۲۰۰۶م، این مسجد مورد حمله قرار گرفت و دچار خساراتی شد که منجر به تعطیلی موقت آن گردید؛ اما پس از بازسازی، مجدداً بازگشایی شد.[۲۹]
پانویس
- ↑ آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع.
- ↑ مسجد و مرقد «سلمان فارسی» در بغداد، خبرگزاری شبستان.
- ↑ مقدس، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ۱۳۸۸ش، ص۳۳۳.
- ↑ حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۳.
- ↑ آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۷۵.
- ↑ حموی، معجم البلدان، دار احیاء التراث، ج۵، ص۷۵.
- ↑ ابن عبدالحق، مراصد الاطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۲۴۳و۱۲۴۴.
- ↑ اسبر، سلمان منا اهل البیت، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۷.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۱۱۸.
- ↑ ابومعاش، ابواب الجنان، ج۲، ص۸۳.
- ↑ جعفریان، سفرنامههای حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۸۷.
- ↑ طاهری، زیارت از دیدگاه علما و عرفای فریقین، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۲.
- ↑ سبحانی، وهابیت، ۱۳۸۸ش، ص۱۹.
- ↑ طعمه، کربلا و حرمهای مطهر، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۰.
- ↑ حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۳.
- ↑ آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع.
- ↑ رجاییپور، روحانی همراه در عتبات عالیات، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۱و۱۲۲.
- ↑ حائری، هفت شهر دیار ولایت، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۰و۱۶۱.
- ↑ حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۳.
- ↑ حسینی جلالی، مزارات اهل البیت(ع) وتاریخها، ۱۳۷۴ش، ص۱۳۴.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زیارتگاههای عراق، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۵۷و۴۵۸.
- ↑ الملك غازي ينقل جثمان حذيفة بن اليمان بجوار سيدنا سلمان، سایت الگاردنیا.
- ↑ مسجد و مرقد «سلمان فارسی» در بغداد، خبرگزاری شبستان.
- ↑ آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع.
- ↑ اسبر، سلمان منا اهل البیت، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۷.
- ↑ آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع.
- ↑ اسبر، سلمان منا اهل البیت، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۷.
- ↑ مسجد و مرقد «سلمان فارسی» در بغداد، خبرگزاری شبستان.
منابع
- آستانۀ سلمان پاک، سایت راسخون بهنقل از دائرةالمعارف تشیع، تاریخ انتشار مطلب: ۷ مرداد ۱۳۹۶ش.
- ابن عبدالحق، عبدالمؤمن، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابومعاش، سعید، ابواب الجنان.
- اسبر، محمد علی، سلمان منا اهل البیت، بیروت، الدار الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- «الملك غازي ينقل جثمان حذيفة بن اليمان بجوار سيدنا سلمان»، سایت الگاردنیا، تاریخ انتشار مطلب: ۱۹ آوریل ۲۰۱۳م.
- جعفریان، رسول، سفرنامههای حج قاجاری، تهران، علم، ۱۳۸۹ش.
- حائری، ایوب، هفت شهر دیار ولایت؛ راهنمای اماکن زیارتی عتبات عالیات عراق، قم، زائر، ۱۳۹۲ش.
- حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، سعید بن جبیر، ۱۳۷۱ش.
- حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت(ع) وتاریخها، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۷۴ش.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیة.
- رجاییپور، مهدی، روحانی همراه در عتبات عالیات، مشهد، کتابدار توس؛ ابومسلم، ۱۳۹۳ش.
- سبحانی، جعفر، وهابیت، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۸ش.
- طاهری، محمود، زیارت از دیدگاه علما و عرفای فریقین، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۴ش.
- طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرمهای مطهر، مترجم: حسین صابری، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاههای عراق، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.
- «مسجد و مرقد سلمان فارسی در بغداد»، خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار مطلب: ۶ آبان ۱۳۹۶ش.
- مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش.