عاشورخانه پادشاهی یا بادشاہی عاشورخانہ از بناهای تاریخی شیعیان در حیدرآباد هند است که برای اقامه عزای امام حسین(ع) تأسیس شد. این بنا در سال ۱۰۰۵ هجری قمری به دستور حاکم شیعی حیدرآباد، محمدقلی قطب‌شاه و طراحی میر محمد مؤمن استرآبادی احداث شد. در مراسم‌های این عاشورخانه به‌ویژه در دهه اول محرم، شخص حاکم به همراه وزرا و امرا حضور فعال داشتند و حتی خود محمدقلی قطب‌شاه به مرثیه‌سرایی می‌پرداخت.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | سلطان محمدقلی قطب‌شاه |
| تأسیس | ۱۰۰۵ هجری قمری |
| کاربری | عزاداری امام حسین(ع) و مراسم‌های دیگر مذهبی |
| مکان | حیدرآباد هند |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | سالن‌های اندرونی و صحن و نقارخانه و آبدارخانه و ... |
| معماری | |
| معمار | میر محمد مؤمن استرآبادی |
| بازسازی | ۱۱۷۸ق آصف‌جاه دوم |
عاشورخانه پادشاهی به علت انقراض سلسله قطب‌شاهیان و استیلای امپراتوری گورکانی بر حیدرآباد، چند ده سال از فعالیت باز ایستاد تا اینکه در زمان سلسله آصف‌جاهیان، دوباره احیا شد. در این دوران بخش‌هایی نیز بر ساختمان عمارت افزوده شد. این عاشورخانه مانند حسینیه‌ها و امامبارههای دیگر شبه‌قاره‌هند تا حال حاضر (سال ۱۴۰۳ش) پایگاه عزاداری شیعیان و مسلمانان و حتی غیرمسلمانان است.
در عاشورخانه پادشاهی هنوز کاشی‌کاری‌های دوره تأسیس آن همراه با کتیبه‌هایی مزین به اشعار فارسی و اسامی امامان شیعه و عَلَم‌های عزاداری موجود است. این عاشورخانه تحت نظارت اداره میراث تاریخی ایالتی و اداره اوقاف شیعه فعالیت می‌کند.
تاسیس عاشورخانه پادشاهی
عاشورخانه پادشاهی در سال ۱۰۰۵ هجری قمری[۱] به دستور محمدقلی قطب‌شاه از حاکمان سلسله شیعی قطب‌شاهیان در شهر جدیدالتأسیس حیدرآباد احداث شد.[۲] نقشه شهر جدید حیدرآباد شامل عمارت‌هایی مانند چهار منار، چهار بازار مسقف، چهارده هزار مغازه، دولتخانه و ازجمله عاشورخانه پادشاهی بود.[۳] این نقشه‌ها با نظارت میر محمد مؤمن استرآبادی، وزیر اعظم ایرانی قطب‌شاهیان، در سال ۹۹۹ هجری آماده شد.[۴] قبل از تأسیس عاشورخانه پادشاهی، برای برگزاری آیین‌های محرم عاشورخانه‌های دیگری در حکومت‌های شیعی عادل‌شاهیان در بیجاپور و قطب‌شاهیان در حیدرآباد، ساخته شده بود.[۵] عاشورخانه‌ها از مهم‌ترین بناهایی بود که قطب‌شاهیان به ساختن آن اهتمام داشتند.[۶]
مراسم‌های عاشورخانه پادشاهی
عاشورخانه پادشاهی از زمان تأسیس، همیشه پایگاهی برای انجام مراسم‌های مذهبی به‌ویژه عزاداری امام حسین(ع) بوده است.[۷] قبل از بنای این عاشورخانه، در دوران حکومت قطب‌شاهیان در گُلکُندَه و حیدرآباد هند، مسلمانان و غیرمسلمانان با کنار نهادن اختلافات فرهنگی و دینی خود در عاشورخانه‌های دیگر حضور می‌یافتند.[۸] طبق گزارش کتاب حديقة السلاطین قطب‌شاهی که شرح مفصلی از برگزاری مراسم عزاداری و اعیاد مذهبی بیان کرده است،[۹] مراسم سوگواری ایام محرم در زمان محمدقلی قطب‌شاه با تأسیس عاشورخانه پادشاهی به شکلی باشکوه‌تر ادامه یافت.[۱۰] با شروع ماه محرم، پادشاه فرمان می‌داد که تمام شهر در عزای شهادت امام حسین (ع) به سوگ بنشیند.[۱۱] از جمله آداب این ایام می‌توان به تعطیلی موسیقی، فروش تنباکو و مشروبات و همچنین پرهیز از مصرف گوشت اشاره کرد.[۱۲]
شرکت حاکم شیعی به همراه درباریان در مراسم عزاداری عاشورخانه
در مراسم‌های عاشورخانه پادشاهی، شخص پادشاه، محمدقلی قطب‌شاه به همراه وزرا و امرا با پوشیدن لباس عزا، همراه مردم حضور داشتند.[۱۳] کتاب حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، مراسم‌های عاشورخانه پادشاهی را طبق روز‌های دهه اول محرم به تفصیل بیان کرده است.[۱۴] بر این اساس از شب اول محرم تا شب دهم هر شب یک‌هزار چراغ در محوطه این عاشورخانه روشن می‌کردند که در شب دهم تعداد چراغ‌ها به ده هزار شعله می‌رسید.[۱۵] در این عاشورخانه نیز همانند سایر عاشورخانه‌ها، مراسم ذکر مصائب برپا بود. مداحان و ذاکران به مداحی و مرثیه‌سرایی می‌پرداختند.[۱۶] بر اساس گزارش‌های تاریخی، سلطان محمدقلی قطب‌شاه خود از مرثیه سرایان بنام بوده است.[۱۷] این مراسم نه تنها در نقاط مختلفی در شهر حیدرآباد بلکه در روستاها و شهرهای دیگر نیز انجام می‌شد و هزینه آنها از خزانه دربار پرداخت می‌شد.[۱۸]
استمرار فعالیت
عاشورخانه پادشاهی از زمان تأسیس در سال ۱۰۰۵ هجری قمری تاکنون (سال ۱۴۰۳ش) به‌مدت بیش از ۴۰۰ سال[۱۹] به فعالیت خود ادامه داده است. در عاشورخانه پادشاهی و حدود ۳۰ عاشورخانه دیگر از جمله عاشورخانه دارالشفا که اکثر آنها در دوره سلسله قطب‌شاهیان ساخته شده‌اند، عزاداری امام حسین(ع) از شب اول تا شب عاشورا توسط شیعیان و حتی اهل سنت و پیروان آیین هندو انجام می‌شود.[۲۰] با این حال طبق گزارش مورخین یک وقفه‌ای بعد از زوال سلسه شیعی قطب‌شاهیان در فعالیت عاشورخانه اتفاق افتاد.[۲۱] با استیلای حکومت اورنگ زیب، امپراتور گورکانی، در منطقه دکن، عزاداری به مدت ۷۰ سال، متوقف شد[۲۲] و بعد از آن در زمان آغاز سلسله شیعی آصف‌جاهیان دوباره عزاداری رونق گرفت.[۲۳]
مشخصات فیزیکی بنای عاشورخانه پادشاهی
به گزارش کتاب مآثر دکن، ساختمان قدیم عاشورخانه پادشاهی، تنها شامل یک اندرونی بود[۲۴] و از ابتدای تأسیس ۱۴ عَلَم به نام چهارده معصوم در این عاشورخانه نصب شد.[۲۵] در سال ۱۰۹۸ هجری قمری، پس از فتح حیدرآباد توسط لشکریان اورنگ زیب، امپراتور گورکانی،[۲۶] به علت تعصبات فرقه‌گرایانه، از عاشورخانه به عنوان اصطبل اسب برای سواره نظام استفاده شد[۲۷] و در این فرآیند بخشی از ساختمان ویران شد.[۲۸] پس از تسلط آصف‌جاهیان بر حیدرآباد، این بنای تاریخی توسط آصف جاه دوم (میر نظام علیخان بهادر) در سال ۱۷۶۵م دوباره بازسازی شد[۲۹] و یک دروازه ورودی جدید به نام باب فیض عالمیان به همراه سالن‌های بیرونی و ستون‌های چوبی به عمارت اصلی عاشورخانه اضافه شد.[۳۰] همچنین در سال ۱۲۵۰ هجری قمری، ساختمان عاشورخانه نقاشی و رنگ آمیزی شد.[۳۱] خاتم‌بندی‌های سقف عمارت قدیمی از دوره عهد آصفیه محفوظ مانده است.[۳۲] اگرچه این عمارت از لحاظ قدمت از دیگر حسینیه‌ها و امامبارههای در شهر لکنو قدیمی‌تر است، با این وجود کاشی‌کاری آن حفظ شده است.[۳۳]
بخش‌های عمارت
عاشورخانه پادشاهی شامل بخش‌های مختلفی چون نقارخانه، نیازخانه، آبدارخانه، لنگرخانه (به‌معنای محل نذری و غذاخوری)، اتاق‌های نگهبانی و خانه متولی است.[۳۴]
کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌ها
کاشی‌کاری‌های عاشورخانه پادشاهی به سبک ایرانی در سال ۱۰۲۰ هجری قمری انجام شد.[۳۵] بر اساس گزارش کتاب مآثر دکن که گزارش مفصلی از کتیبه‌های بنا ارایه داده است، نام سلطان محمدقلی قطب‌شاه بر روی کتیبه بالای محراب قرار دارد.[۳۶] همچنین نام نوه سلطان عبدالله قطب‌شاه هفتم نیز با کنیه ابوالمظفر جاهای مختلف کنده‌کاری شده است.[۳۷] بر روی سایر کاشی‌کاری‌ها کتیبه‌هایی به خط طغرا انجام شده که برخی از مهم‌ترین آن به قرار ذیل است:
- بر روی کتیبه دیوارهای جنوبی و شمالی عبارت «اللهم صل علی النبی و الوصی و البتول فاطمه و السبطین و السجاد و الباقر و الصادق و الکاظم و الرضا و التقی و النقی و العسکری و المهدی و السلام علیهم» حک شده است.[۳۸]
- بر کتیبه دالان دوم بر دیوار غربی نیز عبارات زیر به صورت شعر آمده است:
بودجه عمارت عاشورخانه پادشاهی
ساختمان اولیه را سلطان محمدقلی قطب‌شاه با هزینه ۶۶ هزار روپیه احداث کرده بود.[۴۰] نواب میر نظام علیخان بهادر غفران مآب برای هزینه‌های عاشورخانه ۱۲ هزار روپیه سالانه مقرر کرد[۴۱] و بعد از او نواب سکندرجاه بهادر مغفرت‌منزل دو هزار روپیه به آن افزود.[۴۲] طبق گزارش کتاب مآثر دکن این بنا حداقل تا سال ۱۹۲۴م دارای بودجه دولتی بوده است.[۴۳] هم اکنون نیز این عاشورخانه زیر نظر اداره میراث تاریخی ایالتی و زیر نظر اداره اوقاف شیعه اداره می‌شود.[۴۴]
پانویس
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۰
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۰؛ عباسی، «عاشورخانه»، ص۷۹۴؛ کرمی، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ش، ص۸۵
- ↑ صادقی علوی، «دوران طلایی حکومت قطب‌شاهیان»، ص۱۵۵
- ↑ صادقی علوی، «دوران طلایی حکومت قطب‌شاهیان»، ص۱۵۵
- ↑ عباسی، «عاشورخانه»، ص۷۹۴؛ صادقی علوی، «گذری بر منابع تاریخی عصر قطب‌شاهیان»، ص۱۴۹
- ↑ عباسی، «عاشورخانه»، ص۷۹۴؛ صادقی علوی، «گذری بر منابع تاریخی عصر قطب‌شاهیان»، ص۱۴۹
- ↑ «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت شیعه خبریں
- ↑ ضابط، «نقش ایرانیان در ترویج عزاداری در شبه قاره هندوستان»، ص۱۰۲؛ معصومی، «هندوان و ایین‌های محرم در دکن»، ص۱۷۵
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹-۵۷
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹-۵۷
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹و۵۶
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹-۵۷
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۵۰
- ↑ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۴۹-۵۷
- ↑ کرمی، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ش، ص۸۶
- ↑ خان‌ترین، تاریخ رشیدالدین خانی، ۱۲۷۰ق، ص۴۱۹؛ صاعدی شیرازی، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، ۱۹۶۱م، ص۵۲
- ↑ «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت شیعه خبریں
- ↑ ضابط، «نقش ایرانیان در ترویج عزاداری در شبه قاره هندوستان»، ص۱۰۲؛ معصومی، «هندوان و ایین‌های محرم در دکن»، ص۱۷۵
- ↑ «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت شیعه خبریں
- ↑ «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت شیعه خبریں
- ↑ «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت شیعه خبریں
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ Green, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", p74
- ↑ Green, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", p74
- ↑ Green, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", p74
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳؛ عباسی، «عاشورخانه»، ص۷۹۴؛ Green, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", p74
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳؛ عباسی، «عاشورخانه»، ص۷۹۴
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳
- ↑ Chatterjee, "Badshahi Ashurkhana", sia photography site
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۱
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۱
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۲
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۳
- ↑ بلگرامی، مآثر دکن، ۱۹۲۴م، ص۱۰
- ↑ سید مبشر، «مقبرہ سیدانی ماں، بادشاہی عاشور خانہ اور شیخ پیٹ سرائے کی تزئین نو کا فیصلہ»، سایت روزنامه منصف حیدرآباد
منابع
- «حیدرآباد دکن ہندوستان میں عزاداری کا ایک قدیمی مرکز»، سایت: شیعہ خبریں، تاربخ درج مطلب: ۱۳ جولایی ۲۰۲۴م.
- بلگرامی آصفجاہی، علی‌اصغر، مآثر دکن، دارالطبع جامعہ عثمانیہ سرکار عالی، حیدرآباد، ۱۹۲۴م.
- خان‌ترین، غلام امام، تاریخ رشید الدین خانی و بر حاشیہ تاریخ خورشید جاہی، مطبع ریاض ہند، علی گڈہ، ۱۲۷۰ق، ۱۸۵۳م
- سید مبشر، «مقبرہ سیدانی ماں، بادشاہی عاشور خانہ اور شیخ پیٹ سرائے کی تزئین نو کا فیصلہ»، سایت روزنامه منصف حیدرآباد، تاریخ درج مطلب: ۲۰ می ۲۰۲۳
- صادقی علوی، محمود، «گذری بر منابع تاریخی عصر قطب‌شاهیان»، در مجله نامه تاریخ پژوهان، شماره ۱۰، ۱۳۸۶ش.
- صادقی علوی، محمود، «دوران طلایی حکومت قطب‌شاهیان»، در مجله تاریخ اسلام، شماره ۳۳، ۱۳۸۷ش.
- صاعدی شیرازی، میرزا نظام‌الدین احمد بن عبدالله، حدیقه السلاطین قطب‌شاهی، تصحیح علی‌اصغر بلگرامی، مجلس اشاعت تاریخ و تمدن، دکن، ۱۹۶۱م.
- ضابط ، حیدررضا، «نقش ایرانیان در ترویج عزاداری در شبه قاره هندوستان»، در مجله مشکات، شماره ۷۷، ۱۳۸۱ش.
- عباسی، محمد، «عاشورخانه»، دانشنامه جهان اسلام، ج۳۱، ۱۴۰۰ش.
- کرمی، مجتبی، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن ، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۳ش.
- معصومی، محسن، «هندوان و ایین‌های محرم در دکن»، در مجله تاریخ و تمدن اسلامی، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش.
- Chatterjee, Saurabh, "Badshahi Ashurkhana"
- Green, Nile, "Auspicious Foundations: The Patronage of Sufi Institutions in the Late Mughal and Early Asaf Jah Deccan", South Asian Studies, Volume 20, 2004