پرش به محتوا

دعبل بن علی خزاعی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Alikhani (بحث | مشارکت‌ها)
اصلاح ارقام
Alikhani (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۴: خط ۴۴:
== درگذشت ==
== درگذشت ==
[[پرونده:آرامگاه_دعبل_خزاعی.jpg|بندانگشتی|آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در [[شوش|شهر شوش]]]]
[[پرونده:آرامگاه_دعبل_خزاعی.jpg|بندانگشتی|آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در [[شوش|شهر شوش]]]]
دعبل در [[سال ۲۴۵ هجری قمری|سال ۲۴۵]]<ref>نجاشی،‌ رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۷.</ref> به خاطر هجو یکی از حاکمان [[بنی‌عباس]] کشته شد.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۴۲.</ref> او زبان تندی داشت و هیچ خلیفه و وزیری از هجو او در امان نماند و بسیاری از مردم از هجو او می‌ترسیدند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.</ref> گفته شده دعبل بر [[اهل‌بیت(ع)]] تعصب داشت<ref>حصری، زهر الآداب، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۹.</ref> و تنها دشمنان اهل‌بیت(ع) را هجو می‌کرد.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۲.</ref> دعبل به سبب هجوهایی که از خلیفه‌ها می‌کرد، همیشه در حال فرار بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۵.</ref> برخی محققان احتمال داده‌اند کشته شدن او، به دلیل هجو [[متوکل عباسی|مُتَوکِّل عَبّاسی]] باشد؛ چون بعد از [[تخریب حرم امام حسین(ع)|تخریب قبر امام حسین(ع)]] به دستور متوکل، دعبل در سروده‌ای، متوکل را هجو کرد و بر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] مرثیه گفت.<ref>قربانی‌زرّین، «دعبل خزاعی»، ص۷۹۲؛ همچنین نگاه کنید به: دعبل خزاعی، شعر دعبل بن علی الخزاعی، ۱۴۰۳ق،‌ ص۳۳۷-۳۳۸.</ref> در برخی منابع، مکان‌ها و زمان‌های دیگری برای درگذشت او گفته شده است.<ref>نگاه کنید به: حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۷؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان، ج۲، ص۲۷۰؛ حموی، معجم البلدان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۶۰.</ref> به گزارش [[ابوالفتوح رازی]] مؤلف [[روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر روح الجنان]]، دعبل در لحظات آخر عمرش ابیاتی را در اقرار به [[توحید]]، [[نبوت]] و [[امامت|ولایت امام علی(ع)]] سرود<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۲۹.</ref> و آن شعر بر قبرش نوشته شد.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۷.</ref> دعبل وصیت کرد [[قصیده تائیه]] را در قبرش بگذارند.<ref>صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۱۹۵.</ref> آرامگاه دعبل در شوش قرار دارد.<ref>حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۸.</ref>
دعبل در [[سال ۲۴۵ هجری قمری|سال ۲۴۵]]<ref>نجاشی،‌ رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۷.</ref> به خاطر هجو یکی از حاکمان [[بنی‌عباس]] کشته شد.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۴۲.</ref> او زبان تندی داشت و هیچ خلیفه و وزیری از هجو او در امان نماند و بسیاری از مردم از هجو او می‌ترسیدند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.</ref> گفته شده دعبل بر [[اهل‌بیت(ع)]] تعصب داشت<ref>حصری، زهر الآداب، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۹.</ref> و تنها دشمنان اهل‌بیت(ع) را هجو می‌کرد.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۲.</ref> دعبل به سبب هجوهایی که از خلیفه‌ها می‌کرد، همیشه در حال فرار بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۵.</ref> برخی محققان احتمال داده‌اند کشته شدن او، به دلیل هجو [[متوکل عباسی|مُتَوکِّل عَبّاسی]] باشد؛ چون بعد از [[تخریب حرم امام حسین(ع)|تخریب قبر امام حسین(ع)]] به دستور متوکل، دعبل در سروده‌ای، متوکل را هجو کرد و بر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] مرثیه گفت.<ref>قربانی‌زرّین، «دعبل خزاعی»، ص۷۹۲؛ همچنین نگاه کنید به: دعبل خزاعی، شعر دعبل بن علی الخزاعی، ۱۴۰۳ق،‌ ص۳۳۷-۳۳۸.</ref> در برخی منابع، مکان‌ها و زمان‌های دیگری برای درگذشت او گفته شده است.<ref>نگاه کنید به: حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۷؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان، ۱۹۰۰م، ج۲، ص۲۷۰؛ حموی، معجم البلدان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۶۰.</ref> به گزارش [[ابوالفتوح رازی]] مؤلف [[روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر روح الجنان]]، دعبل در لحظات آخر عمرش ابیاتی را در اقرار به [[توحید]]، [[نبوت]] و [[امامت|ولایت امام علی(ع)]] سرود<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۲۹.</ref> و آن شعر بر قبرش نوشته شد.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۷.</ref> دعبل وصیت کرد [[قصیده تائیه]] را در قبرش بگذارند.<ref>صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۱۹۵.</ref> آرامگاه دعبل در شوش قرار دارد.<ref>حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۸.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==

نسخهٔ ‏۸ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۳۷

دعبل خزاعی
آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در شهر شوش
آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در شهر شوش
اطلاعات
نام کاملدعبل بن علی خزاعی
لقبدعبل
زمینه فعالیتشعر، حدیث
محل دفنشوش
هم‌زمان باامام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع)
مذهبشیعه اثناعشری
کتاب‌هادیوان دعبل • طبقات الشعراء‌
دیوان اشعاردیوان دعبل
علت شهرتسرودن اشعار متعدد در مدح و رثای اهل‌بیت(ع)، به ویژه قصیده تائیه


دِعْبِل بْن عَلی خُزاعی (۱۴۸-۲۴۵ق) از شاعران و اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) بود. او به سبب سرودن قصیدۀ تائیّه، شهرت دارد. وی این قصیده را برای نخستین‌بار برای امام رضا(ع) در مرو خواند که مورد استقبال امام و شیعیان قرار گرفت. دعبل احادیثی را نیز از امامان نقل کرده که از جمله آنها می‌توان به خُطبۀ شِقشِقیّه اشاره کرد. دعبل در شعرهای خود، دشمنان اهل‌بیت(ع) را هجو می‌کرد. او در سال ۲۴۵ق به خاطر هجو یکی از حاکمان بنی‌عباس کشته و در شوش دفن شد.

معرفی و جایگاه

دِعْبِل بْن عَلی خُزاعی از شاعران و از راویان احادیث اهل  بیت(ع) در قرن دوم و سوم هجری قمری بود.[۱] قصیدۀ تائیّه، مشهورترین قصیده دعبل است که آن را درباره سرگذشت اهل‌بیت(ع) و ستم‌هایی که بر آنها رفته، سروده است. وی این قصیده را برای نخستین‌بار در مرو برای امام رضا(ع) خواند که بسیار مورد توجه امام و شیعیان قرار گرفت.[۲] همچنین هنگامی که خبر شهادت امام رضا(ع) به دعبل رسید، او در قم بود و قصیده رائیه را در رثایش سرود.[۳] دعبل اشعار متعددی را در مدح و رثای اهل‌بیت(ع) سروده است.[۴] به گفته برخی محققان، دعبل جایگاه ویژه‌ای در شعر داشته است.[۵] «طبقات الشعرا» و دیوان اشعار او، از آثار دعبل به شمار آمده است.[۶] به گفته سید محسن امین، مؤلف کتاب أعیانُ الشیعه دیوان اشعار او تا قرن ۱۳ق وجود داشت، اما پس از مدتی از بین رفت.[۷] برخی نویسندگان تلاش کرده‌اند شعر‌های او را که در کتاب‌های مختلف نقل شده، جمع‌آوری کنند.[۸]

نام دعبل، را حسن، عبدالرحمن یا محمد دانسته‌اند، ولی او به لقب «دعبل» شهرت دارد.[۹] کنیه‌اش ابوعلی[۱۰] یا ابوجعفر[۱۱] است. وی در سال ۱۴۸ق متولد شد.[۱۲] دعبل اهل کوفه بود و به شهرهای مختلفی سفر می‌کرد.[۱۳] نَسَب دعبل به قبیله خُزاعه، یکی از قبیله‌های یمن، می‌رسد.[۱۴] بُدَیل بن ورقاء و پسرش عبدالله بن بُدَیل، دو تن از اجداد دعبل، صحابی پیامبر(ص) بودند.[۱۵] عبدالله بن بُدَیل از یاران امام علی(ع) نیز بود که با قبیله خزاعه در جنگ صِفّین علیه مُعاویة بن ابی‌سُفیان جنگید و به شهادت رسید.[۱۶] البته در برخی منابع دیگر، نسَب او را به گونه دیگری ثبت کرده‌اند.[۱۷]

بخشی از تائیه که امام رضا(ع) دو بیت به آن افزود:
خطای لوآ در mw.text.lua در خط 25: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil). الگو:بالگو:بالگو:بالگو:بالگو:بالگو:بالگو:پایان شعر

شُبَّر، ادب الطف، ج۱، ص۲۹۷

نقل احادیث

بخشی از کتیبه رائیه نصب شده در حرم امام رضا(ع) که در آن نوشته شده است:
قَبْرَانِ فِي طُوسَ خَيْرُ النَّاسِ كُلِّهِمْ
وَ قَبْرُ شَرِّهِمْ هَذَا مِنَ الْعِبَرِ
مَا يَنْفَعُ الرِّجْسُ مِنْ قُرْبِ الزَّكِيِّ وَ لَا
عَلَى الزَّكِيِّ بِقُرْبِ الرِّجْسِ مِنْ ضَرَر.

دعبل از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) است[۱۸] و امام جواد(ع) را نیز درک کرده است.[۱۹] او از جمله راویانی است که خطبۀ شِقْشِقیّه را نقل کرده است.[۲۰] او در میان اصحاب امامان شیعه منزلت بزرگی دارد؛[۲۱] چنان‌که علامه حلی نیز در کتاب خُلاصَةُ الأقْوال، مقام و منزلت دعبل را ستوده است.[۲۲] دعبل از افرادی چون سُفیان ثوری، مالک بن اَنس (پیشوای مالکیان)، سعید بن سُفیان و محمد بن اسماعیل روایت نقل کرده است.[۲۳] همچنین علی بن علی بن رَزین (برادر دعبل)، موسی بن حَمّاد یزیدی، اباصَلت هِرَوی و علی بن حکیم از جمله افرادی هستند که از دعبل حدیث نقل کرده‌اند.[۲۴]

درگذشت

آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در شهر شوش

دعبل در سال ۲۴۵[۲۵] به خاطر هجو یکی از حاکمان بنی‌عباس کشته شد.[۲۶] او زبان تندی داشت و هیچ خلیفه و وزیری از هجو او در امان نماند و بسیاری از مردم از هجو او می‌ترسیدند.[۲۷] گفته شده دعبل بر اهل‌بیت(ع) تعصب داشت[۲۸] و تنها دشمنان اهل‌بیت(ع) را هجو می‌کرد.[۲۹] دعبل به سبب هجوهایی که از خلیفه‌ها می‌کرد، همیشه در حال فرار بود.[۳۰] برخی محققان احتمال داده‌اند کشته شدن او، به دلیل هجو مُتَوکِّل عَبّاسی باشد؛ چون بعد از تخریب قبر امام حسین(ع) به دستور متوکل، دعبل در سروده‌ای، متوکل را هجو کرد و بر امام حسین(ع) مرثیه گفت.[۳۱] در برخی منابع، مکان‌ها و زمان‌های دیگری برای درگذشت او گفته شده است.[۳۲] به گزارش ابوالفتوح رازی مؤلف تفسیر روح الجنان، دعبل در لحظات آخر عمرش ابیاتی را در اقرار به توحید، نبوت و ولایت امام علی(ع) سرود[۳۳] و آن شعر بر قبرش نوشته شد.[۳۴] دعبل وصیت کرد قصیده تائیه را در قبرش بگذارند.[۳۵] آرامگاه دعبل در شوش قرار دارد.[۳۶]

پانویس

  1. قلی‌زاده علیار، «مزارات الشیعه در قصیده تائیه دعبل خزاعی»، ص۵۳.
  2. نگاه کنید به: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۱۷-۵۰۳
  3. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۵۱.
  4. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۳۸-۵۴۰.
  5. حمد، «مقدمه»، در دیوان دعبل بن علی الخزاعی، ۱۴۱۴ق، ص۱۱.
  6. حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۷.
  7. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۴۱۵.
  8. حمد، «مقدمه»، در کتاب دیوان دعبل بن علی الخزاعی، ۱۴۱۴ق، ص۱۳.
  9. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۴۰۱.
  10. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۴
  11. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۳۷۹
  12. نجاشی،‌ رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۷.
  13. حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۴.
  14. اعلمی، «مقدمه»، در کتاب دیوان دعبل الخزاعی، ۱۴۱۷ق، ص۴.
  15. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۱۳.
  16. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۱۴-۵۱۶.
  17. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.
  18. ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، المطبعة الحیدریه، ص۱۵۱.
  19. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۷.
  20. نگاه کنید به: شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۷۲.
  21. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۴۰۱.
  22. حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۴.
  23. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۷-۵۲۸.
  24. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۸-۵۲۹.
  25. نجاشی،‌ رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۷.
  26. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۴۲.
  27. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.
  28. حصری، زهر الآداب، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۹.
  29. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۲۲.
  30. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۵.
  31. قربانی‌زرّین، «دعبل خزاعی»، ص۷۹۲؛ همچنین نگاه کنید به: دعبل خزاعی، شعر دعبل بن علی الخزاعی، ۱۴۰۳ق،‌ ص۳۳۷-۳۳۸.
  32. نگاه کنید به: حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۷؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان، ۱۹۰۰م، ج۲، ص۲۷۰؛ حموی، معجم البلدان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۶۰.
  33. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۲۹.
  34. نگاه کنید به: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۷.
  35. صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۱۹۵.
  36. حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۸.

منابع

  • ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، تصحیح محمدصادق بحر العلوم، المطبعة الحیدریة، نجف اشرف، بی‌تا.
  • حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، قم، منشورات سعید بن جبیر، ۱۳۷۱ش.
  • حصری، ابراهیم بن علی، زهر الآداب و ثمر الالباب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
  • حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، قم، نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
  • حمد، حسن، «مقدمه»، در دیوان دعبل بن علی الخزاعی، تألیف دعبل خزاعی، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۱۴ق.
  • خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا،‌ بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  • دعبل خزاعی، دیوان دعبل الخزاعی، شرح و تحقیق ضیاء حسین الأعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
  • دعبل خزاعی، شعر دعبل بن علی الخزاعی، تصحیح: عبدالکریم الأشتر، دمشق، مجمع اللغة العربیة، ۱۴۰۳ق.
  • طهرانی، محمدحسین، مطلع الانوار، به تحقیق: محمدمحسن طهرانی، تهران، مکتب وحی، ۱۴۳۷ق.
  • قربانی‌زرّین، باقر، «دعبل خزاعی»، در جلد ۱۷ دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.
  • نجاشی،‌ احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
  • https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8316/111274/%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B5%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%90%D8%B9%D8%A8%D9%90%D9%84-%D8%AE%D9%8F%D8%B2%D8%A7%D8%B9%DB%8C
  • شبر، جواد، أدب الطف، أو، شعراء الحسین علیه‌السلام من القرن الأول الهجری حتی القرن الرابع عشر،‌ بیروت،‌ دار المرتضی.

پیوند به بیرون