علی بن سلیمان تمیمی
| فقیه، ادیب و شاعر یمنی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | حَیدَره |
| زادگاه | یمن |
| تاریخ وفات | ۵۹۹ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابوالسعود بن فتح |
| شاگردان | ابوالحسن علی بن یحیی فُضَیلی |
| تألیفات | کشف المشکل فی النحو • المبانی و المعانی فی القرآن |
علی بن سلیمان تمیمی مشهور به حَیدَره، ادیب، شاعر، نحوی و فقیه یمنی قرن ششم هجری قمری است. اشعار باقی مانده از او به تبحرش در سرودن شعر دلالت دارد. وی به درخواست گروهی از ادبا و دوستداران ادبیات، کتاب مرجعی برای رفع مشکلات ادبی به نام کشف المشکل فی النحو تألیف کرد.
نسب
از سال ولادتش اطلاعی در دست نیست. کنیه‌اش ابوالحسن و لقبش حیدره بود،[۱] اما صفدی[۲] وی را، احتمالا به سبب اشتباه نسخه نویسان، ملقب به حِیدَة دانسته است. شاید وی به قبیله یمنی حیدره در حضرموت منتسب بوده که چنین لقبی یافته است.[۳]
وی را با القابی چون شیخ امام، عالم صَدر (پیشوا) و علامه ستوده‌اند.[۴] علاوه بر این، به دلیل محل زندگی‌اش، بَکیل (سرزمین قبیله بزرگ بَکیل در بخشِ ذِمارِ یمن)، به بَکیلی نیز مشهور شد.[۵] حیدره در ۵۹۹ق درگذشت.[۶]
اساتید و شاگردان
او فقیه، نحوی، ادیب و سرآمد بزرگان یمن بود.[۷] اشعار باقی مانده از او[۸] به تبحر او در سرودن شعر دلالت دارد.
در منابع از استادان او سخنی به میان نیامده است. تنها خود وی[۹] از یکی از استادانش با نام ابوالسعود بن فتح نامبرده و او را ادیبِ الادباء نامیده است. حیدره شاگردان بسیاری داشته که از میان آنان فقط به ابوالحسن علی بن یحیی فُضَیلی اشاره شده است[۱۰]
آثار
کشف المشکل فی النحو
مهمترین اثر ادبی حیدره کشف المشکل فی النحو است.[۱۱] با مطالعه این اثر می‌توان دریافت که اعطای چنان القابی به او اغراق نبوده است.[۱۲] گروهی از ادبا و دوستداران ادبیات از وی درخواست کرده بودند که کتاب مرجعی برای رفع مشکلات ادبی تألیف کند.[۱۳]
این کتاب توانایی‌های نحوی و لغوی حیدره را به خوبی آشکار می‌سازد. وی در این کتاب تمام موضوعات نحوی را به روش پرسش و پاسخ، در چهار بخش شامل ۱۱۰ باب، توضیح داده است.[۱۴] حیدره حافظ قرآن بود و به همین دلیل، در این کتاب از آیات فراوانی بهره گرفته و حتی باب ویژه‌ای برای احکام قرائت قرار داده است. او به اشعار عرب نیز آگاهی بسیار داشته و حدود هشتصد بیت از ۸۶ شاعر عرب را به مناسبت ذکر کرده است. علاوه بر این، بخش پایانی کتابش را به شعر و مطالب مرتبط با آن اختصاص داده است.[۱۵]
المبانی و المعانی فی القرآن
حیدره کتاب المبانی و المعانی فی القرآن را در زمینه علم قرائت تألیف کرده که نسخه خطی آن موجود است.[۱۶]
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، ۱۴۰۰، ج۱۳، ص۲۴۳.
- ↑ صفدی، ج ۲۱، ص۱۴۶.
- ↑ رجوع کنید به بتنونی، ص۶۱.
- ↑ رجوع کنید به حیدره، ج۱، مقدمه هادی عطیه مطر، ص۱۴.
- ↑ یاقوت حموی، ۱۹۶۵، ذیل «بکیل »؛ همو، ۱۴۰۰، ج۱۳، ص۲۴۴.
- ↑ یاقوت حموی، ۱۴۰۰، ص۲۴۵.
- ↑ یاقوت حموی، ۱۴۰۰، ج۱۳، ص۲۴۳؛ حیدره، ج۱، همان مقدمه، ص۱۴.
- ↑ رجوع کنید به یاقوت حموی، ۱۴۰۰، ج۱۳، ص۲۴۵؛ صفدی، ج۲۱، ص۱۴۶ـ۱۴۷.
- ↑ حیدره، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ رجوع کنید به حیدره، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰، ۱۷۵، پانویس ۵۰.
- ↑ رجوع کنید به حاجی خلیفه، ج۲، ستون ۱۴۹۵.
- ↑ رجوع کنید به حیدره، ج۱، همان مقدمه، ص۱۴ـ۱۵.
- ↑ حیدره، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ حیدره، ج۱، مقدمه هادی عطیه مطر، ص۱۵، ۱۳۶.
- ↑ حیدره، مقدمه، ص۱۴ـ۱۵، ۲۲، ۱۲۹، ۱۴۰.
- ↑ حیدره، مقدمه، ص۱۵.
یادداشت
منابع
- محمد لبیب بتنونی، الرحلة الحجازیة، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
- حاجی خلیفه.
- علی بن سلیمان حیدره، کشف المشکل فی النحو، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
- صفدی.
- یاقوت حموی، کتاب معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵م.
- یاقوت حموی، معجم الادبا، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام
- کشف المشکل فی النحو