وحشی بافقی
 تصویر منسوب به وحشی بافقی | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | مولانا کمال‌الدین محمد وحشی بافقی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایران |
| تولد | ۹۳۹ق، بافق یزد |
| وفات | ۹۹۱ق، بافق یزد |
| محل دفن | بافق یزد |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | شاعر |
| سبک نوشتاری | سبک هندی، مکتب وقوع |
| دیوان اشعار | کلیات |
| تخلص | وحشی |
| علت شهرت | غزل‌های عاشقانه و ترکیب‌بندها |
 | رویکرد این نوشتار بررسی ارتباط موضوع آن با مکتب اهل‌بیت است. آگاهی بیشتر و سویههای دیگر موضوع را از منابع دیگر جویا شوید. |
وَحشی بافْقی (۹۳۹ـ۹۹۱ق) از شاعران نامدار دوره صفویه، که اشعاری در منقبت اهل‌بیت(ع) سروده است. از اشعارش دریافته‌اند که او شیعه بوده است. در دیوان او پیامبر(ص)، امام علی(ع)، امام رضا(ع) و امام زمان(ع) مدح شده‌اند. وی ترکیب‌بندی نیز درباره امام حسین(ع) دارد. «وحشی» تخلص وی بوده و این تخلص را به دلیل منش عارفانه و عاشقانه او دانسته‌اند.
گفته شده است وحشی بافقی در سرودن برخی اشعارِ خود از آیات قرآن و احادیث ائمه(ع) متأثر بوده است. درون‌مایه‌های عرفانی در اشعار به‌ویژه در منظومه خُلْد برین، از وجوه برجسته اندیشه‌های او دانسته شده است. تبیین فضایل دینی و اخلاقی و تحسین آنها و تشریح رذایل اخلاقی و پرهیز از آنها، از جمله موضوعات اشعار بافقی است.
شهرت بافقی به سبب غزل‌های عاشقانه‌اش است. اشعارِ وی را ساده و روان توصیف کرده‌اند که بیشتر آن مضامین عاشقانه دارد. وی در همه قالب‌های شعری شعر می‌سروده؛ اما غزل‌ها و ترکیب‌بندهای او از شهرت بیشتری برخوردار است.
معرفی
کمال‌الدین محمد وحشی بافقی (۹۳۹ـ ۹۹۱ق)، متولد بافق یزد[۱] از زبردست‌ترین شاعران قرن دهم به‌شمار می‌رود.[۲] گفته شده او تنگدست و گوشه‌نشین و در عین حال بلندنظر و قانع بوده است.[۳] سال وفات وحشی را ۹۹۱ق ذکر کرده‌اند.[۴] مدفن وی بافق یزد است.[۵]
تخلص «وحشی» را به دلیل منش عارفانه و عاشقانه او دانسته‌اند.[۶] وحشی غزل‌سرا بوده و با غزلیات عاشقانه‌اش و منظومه‌های «ناظر و منظور» و «فرهاد و شیرین» شناخته می‌شود.[۷]
اشعار در مدح پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)
وحشی بافقی اشعاری در منقبت اهل‌بیت(ع) دارد.[۸] از اشعار او دریافته‌اند که شیعه بوده است.[۹] وحشی قصایدی در مدح بزرگان دین سروده است.[۱۰] گفته شده مباحث مربوط به منجی و مهدویت در سروده‌های وی به چشم می‌خورد.[۱۱]
بافقی اشعاری در ستایش حضرت رسول(ص)،[۱۲] شب معراج،[۱۳] امام علی(ع)،[۱۴] امام رضا(ع)[۱۵] و امام زمان(ع)[۱۶] سروده است. وی در ستایش رسول اکرم(ص) گفته است:
شعر در رثای حسین بن علی(ع)
بیتی از وحشی بافقی در رثای امام حسین(ع) شاخ گلی شکست ز بستان مصطفاکز رنگ و بو فتاد گلستان مصطفا.[۱۸]
وحشی بافقی ترکیب‌بندی در رثای امام حسین(ع) سروده است که در شمار آثار متوسط او ارزیابی می‌شود.[۱۹] این ترکیب پنج‌بند بر سبک عراقی[یادداشت ۱] استوار است.[۲۰] از نکات قابل تأمل در این شعر را توجه خاص وحشی به مهر و الفت بین امام حسین(ع) و مسلم بن عقیل می‌دانند که شاعر بزرگترین غم مسلم را جدایی از امام حسین(ع) می‌داند.[۲۱] در دیوان وحشی بافقی به جز ترکیب‌بند عاشورایی، در سه مورد دیگر از امام حسین(ع) و کربلا یاد شده است.[۲۲]
بخشی از ترکیب‌بند وحشی درباره امام حسین(ع):
اشعار و اندیشه
دیوان وحشی بافقی دارای ۳۹۷ غزل، ۴۱ قصیده، ۴۳ قطعه، ۱۰ ترکیب‌بند، یک ترجیع‌بند، ۷۶ رباعی و ۱۰ مثنوی است.[۲۴] سه مثنوی از او به نام خُلدِ بَرین، ناظر و منظور، شیرین و فرهاد مشهور است.[۲۵] در دیوان وحشی چهل و یک قصیده در ستایش شاه طهماسب جای دارد. شعر او را هیچ وقت از مضامین عاشقانه خالی ندانسته‌اند.[۲۶] شاعران معاصر او و بعد او خواسته‌اند به شیوه او سخن‌سرایی کنند، اما توفیقی نیافتند.[۲۷]
وحشی بافقی به سوی من نگر از لطف یا رسول اللهببین به این دل پرخون و دیده نمناک.[۲۸]
اشعار وحشی را ساده، بی‌پیرایه و روان توصیف کرده‌اند. در شعرش بیش از همه به نظامی و سعدی نظر دارد. در میان اشعار وحشی هجوهای تندی هم جای گرفته است که بعضی از آنان در نکوهش شاعران معاصرش چون محتشم کاشانی است.[۲۹] وحشی بافقی به شیوه‌ای نزدیک به سبک هندی [یادداشت ۲] شعر می‌گفت. ترکیب‌بندهای او را از بهترین نمونه‌های مکتب وقوع [یادداشت ۳] در شعر پارسی می‌دانند. غزل‌های وحشی را اوج استادی او می‌دانند که در آنها احساسات تند و عاطفه شدید با زبانی شیوا ظاهر شده است تا آنجا که او را عاشق‌ترین شاعر ایرانی دانسته‌اند.[۳۰] گفته شده وحشی غزل را به عرصه عشق واقعی و تجربی کشاند.[۳۱]
وحشی بافقی اشعاری در باب توحید و ستایش پروردگار،[۳۲] راز و نیاز با خداوند[۳۳] دارد. گفته شده او تا حد زیادی در سرودن اشعارش از آیات قرآن و احادیث ائمه(ع) متأثر بوده[۳۴] و در دیوان خود از داستان‌های قرآنی و روایات بهره برده است.[۳۵] تبیین مفاهیم و فضایل دینی و اخلاقی چون قناعت، بخشش، عدل و انصاف و تحسین آنها و تشریح رذایل اخلاقی چون تظاهر، کبر، حرص و حسد و پرهیز از آنها، از جمله موضوعاتی است که جنبه تعلیمی و اخلاقی شعر او را برجسته کرده است.[۳۶] بافقی، اشعار زیادی در ضد ریا و ریاکاران دارد.[۳۷] درون‌مایه‌های عرفانی در اشعار او به‌ویژه در منظومه خلد برین، از وجوه برجسته اندیشه‌های اوست.[۳۸]
پانویس
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۶ و ۳۸۷؛ مطربی سمرقندی، تذکرة الشعرا، ۱۳۷۷ش، ص۳۴۸.
- ↑ نفیسی، «مقدمه»، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص بیست و چهار و بیست و پنج،
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۶ و ۳۸۷؛ مطربی سمرقندی، تذکرة الشعرا، ۱۳۷۷ش، ص۳۴۸.
- ↑ افشار، «مقدمه»، دیوان کامل شمس‌الدین محمد وحشی بافقی، ۱۳۳۵ش. ص۵.
- ↑ نفیسی، «مقدمه»، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص هجده.
- ↑ سیدان، «مقدمه»، دیوان وحشی بافقی، ۱۳۷۴ش، ص سی و دو.
- ↑ «ترکیب‌بند عاشورایی وحشی بافقی به روایت ساعد باقری/ یعنی محرم آمد و روز ندامت است»، خبرگزاری آنا.
- ↑ سیدان، «مقدمه»، دیوان وحشی بافقی، ۱۳۷۴ش، ص سی و دو؛ نورمحمدی نجف‌آبادی، «تأثیر قرآن و حدیث برکلیات دیوان وحشی بافقی»، ص۸۷.
- ↑ سیدان، «مقدمه»، دیوان وحشی بافقی، ۱۳۷۴ش، ص سی و دو؛نورمحمدی نجف آبادی، «تأثیر قرآن و حدیث برکلیات دیوان وحشی بافقی»، ص۸۷.
- ↑ محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۸۰۰.
- ↑ نیک پناه، «بازتاب مولفه‌های ظهور حضرت مهدی (عج) در شعر وحشی بافقی»، ص۵۱.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۲۰ و ۴۹۲.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۴۹۵.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۵۷ و ۴۹۸.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۲۸.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۱۷۷.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۴۹۶ و ۴۹۵.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۹۱.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۱.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۰.
- ↑ «ترکیب‌بند عاشورایی وحشی بافقی به روایت ساعد باقری/ یعنی محرم آمد و روز ندامت است»، خبرگزاری آنا.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۱.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۹۱
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۷؛ امین، «وحشی بافقی و آثارش»، ص۴۶؛ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۹.
- ↑ نفیسی، «مقدمه»، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص بیست و چهار و بیست و پنج؛ افشار، «مقدمه»، دیوان کامل شمس‌الدین محمد وحشی بافقی، ۱۳۳۵ش، ص۸.
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۷.
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۷.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۲۲۰.
- ↑ هاشم‌پور سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۸۸.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۵۶.
- ↑ جلالی پندری، «ادبیات غنایی»، انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی، ۱۳۹۹ش. ص۲۵۹ و ۲۶۰.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۴۸۸.
- ↑ وحشی بافقی، دیوان کامل وحشی بافقی، ۱۳۴۲ش، ص۴۸۹.
- ↑ نورمحمدی نجف‌آبادی، «تأثیر قرآن و حدیث برکلیات دیوان وحشی بافقی»، ص۸۵.
- ↑ نورمحمدی نجف‌آبادی، «تأثیر قرآن و حدیث برکلیات دیوان وحشی بافقی»، ص۸۵.
- ↑ طغیانی، و علیزاده، «دیدگاه‌های اخلاقی و تربیتی در شعر وحشی بافقی»، ص۱.
- ↑ سیدان، «مقدمه»، دیوان وحشی بافقی، ۱۳۷۴ش، ص بیست نه و سی.
- ↑ الهامی، «جلوه‌هایی از درون مایه‌های عرفانی در اشعار وحشی بافقی با تأکید بر منظومه خلد برین»، ص۳۳۱.
یادداشت
- ↑ سبک عراقی سبکی منطقه‌ای و دوره‌ای در شعر فارسی، که متعلق به اوایل سده ششم تا اواخر سده نهم یا اوایل سده دهم قمری است. این سبک بدین مناسبت که در عراقِ عَجَم یعنی ری و اصفهان و آذربایجان و فارس رواج یافت، چنین خوانده می‌شود. از ویژگی‌های آن آرایش کلام به صنایع بدیعی، آوردن استعاره و کنایه، معانی و مضامین لطیف و آمیختگی بیشتر با لغات عربی است. (شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۷۷۹ و ۷۸۰.)
- ↑ سبک هندی سبکی منطقه‌ای و دوره‌ای در شعر فارسی، که متعلق به نیمه دوم سده دهم یا اوایل سده یازدهم تا اواخر سده دوازدهم قمری است. این سبک بدین مناسبت که اغلب پیروانش در دربار امپراتوران گورکانی هند به سر می‌بردند، چنین خوانده می‌شود. ویژگی‌های عمده آن تخیلات دقیق و مضمون‌پردازی، معنای پیچیده و باریک و دور از ذهن، الفاظ ساده و بازاری، کثرت استعاره و کنایه و آوردن امثال بسیار در شعر است.(شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۷۸۰.)
- ↑ مکتب وقوع در اصلاح سبک‌شناسی شعر، طرز یا مکتبی در شعر فارسی است که در اوایل سده دهم تا اوایل سده یازدهم قمری رواج داشت. این مکتب بدین مناسبت که مبتنی بر بازگشت به واقعیت و پرداختن به ماجراهای واقعی میان عاشق و معشوق است، چنین خوانده می‌شود. از ویژگی‌های آن، بیان حالات و عواطف واقعی عاشقانه با زبانی ساده و عاری از تکلف است. ترکیب‌بندهای وحشی بافقی را از بهترین نمونه‌های طرز وقوع در شعر فارسی می‌دانند.(شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۴۰.)
منابع
- الهامی، شراره، و دیگران. «جلوه‌هایی از درون مایه‌های عرفانی در اشعار وحشی بافقی با تأکید بر منظومه خلدبرین»، عرفان اسلامی، شماره ۷۶، سال ۱۹، تابستان ۱۴۰۲ش.
- امین، سید حسن، «وحشی بافقی و آثارش»، حافظ، شماره ۷۹، اسفند ۱۳۸۹ش.
- «ترکیب‌بند عاشورایی وحشی بافقی به روایت ساعد باقری/ یعنی محرم آمد و روز ندامت است»، خبرگزاری آنا، انتشار: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش. بازدید: ۲۱ بهمن ۱۴۰۲ش.
- جلالی پندری، یدالله، «ادبیات غنایی»، انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی، برگزیده مقالات دانشنامه زبان و ادب فارسی به سرپرستی اسماعیل سعادت، به کوشش سمیه ربیعی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۹ش.
- شریفی، محمد، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ نشر نو و انتشارات معین، ۱۳۸۷ش.
- طغیانی، اسحاق و علی علیزاده، «دیدگاه‌های اخلاقی و تربیتی در شعر وحشی بافقی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره ۲۵، سال هفتم، بهار ۱۳۹۴ش.
- محمدزاده، مرضیه، دانشنامه شعر عاشورایی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۶ش.
- مطربی سمرقندی، سلطان محمد، تذکرة الشعرا، مقدمه و تصحیح اصغر جانفدا، تهران، آینه میراث، ۱۳۷۷ش.
- مجاهدی، محمدعلی، کاروان شعر عاشورا، قم، زمزم هدايت، ۱۳۸۶ش.
- نیک پناه، منصور، «بازتاب مولفه های ظهور حضرت مهدی (عج) در شعر وحشی بافقی»، عصر آدینه، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۹۴ش.
- نورمحمدی نجف‌آبادی، زهرا، «تأثیر قرآن و حدیث برکلیات دیوان وحشی بافقی»، پویش در آموزش علوم انسانی، شماره ۲، سال هفتم، بهار ۱۴۰۱ش.
- هاشم‌پور سبحانی، توفیق، تاریخ ادبیات ایران، تهران، انتشارات زوار، ۱۳۹۵ش.
- وحشی بافقی، کمال الدین، دیوان وحشی بافقی، مقدمه محمدحسن سیدان، انتشارات طلایه، تهران، ۱۳۷۴ش.
- وحشی بافقی، کمال الدین، دیوان کامل وحشی بافقی، حواشی و تعلیقات از م درویش، مقدمه و شرح حال از سعید نفیسی، تهران، انتشارات جاویدان، ۱۳۴۲ش.
- وحشی بافقی، شمس‌الدین، دیوان کامل شمس‌الدین محمد وحشی بافقی، مقدمه ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۵ش.