محمدابراهیم بن محمدباقر جوهری هروی، (درگذشته پس از ۱۲۴۰ یا ۱۲۵۳ق) ملقب به افصح‌الشعراء، شاعر و مرثیه‌سرای فارسی‌زبان قرن سیزدهم است. کتاب طوفان البکاء او مورد توجه ذاکران و مداحان اهل بیت بوده است. جوهری هروی در قزوین به خدمت رکن الدوله فرزند فتحعلی شاه در آمد، و لقب افصح الشعراء را از او دریافت کرد. او در پایان عمر در اصفهان نزد محمد باقر شفتی رفت و در همانجا درگذشت.
 طوفان البکاء اثر محمد ابراهیم جوهری | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | محمدابراهیم بن محمدباقر جوهری هروی |
| لقب | افصح‌الشعراء |
| محل زندگی | هرات، قزوین، اصفهان |
| محل دفن | گورستان آب‌بخشان، از محلات قدیمی اصفهان |
| هم‌زمان با | قاجاریه |
| مذهب | شیعه |
| دیوان اشعار | طوفان البكاء فی مقاتل الشهداء |
زندگی و لقب
نام جوهری در برخی از چاپ‌های اثر مشهورش، طوفان‌البکاء، ابراهیم ذکر شده است.[۱] از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست. به گفته خودش در مقدمه طوفان البکاء[۲] پدرش محمد باقر مَروَزی بوده است. ابراهیم در هرات فنون علم و ادب را از عبدالله خان شهاب ترشیزی آموخت.[۳] جوهری در مقدمه طوفان البکاء[۴] نوشته که به علت ناسازگاری روزگار از موطن خود هجرت کرده است. او مدتی به سیاحت پرداخت، سپس سال‌ها در قزوین اقامت گزید. از این‌رو، بعضی او را قزوینی دانسته‌اند.[۵] وی در قزوین به درگاه رکن‌الدوله، نواده فتحعلی‌شاه و حاکم صائین قلعه، پیوست و شش سال در خدمت او بود و ضمن مدح او، به قصیده‌گویی و غزل‌سرایی پرداخت و از او لقب افصح‌الشعرا گرفت.[۶] احوال وی در قزوین در خاتمه طوفان البکاء آمده است.[۷]
طوفان البکاء
جوهری به تشویق ملامحمد صالح و آقاصالح خانبان، از اعیان قزوین، کتاب طوفان‌البکاء را درباره مصائب اهل بیت، در مدت دو سال نوشت. او در آغاز و پایان کتابش، آن دو را ستوده است.[۸]
طوفان‌البکاء، یکی از مقتل‌های فارسی معروف و دارای نثر و نظمی روان است. با این حال غیر مستند بودن بعضی مطالب آن مورد انتقاد محققان بوده است اگرچه سال های زیادی مورد توجه ذاکران و مداحان اهل‌بیت قرار داشته است.[۹] یازده آتشکده این کتاب اختصاص به معصومین دارد که از این میان آتشکده هفتم با بیشترین حجم در ذکر مصائب امام حسین (ع) است.[۱۰]
دیگر آثار
آقا بزرگ طهرانی[۱۱] از دیوان جوهری یاد کرده، اما در فهرست‌های کتابهای خطی و چاپی ذکری از این دیوان نشده است.
درگذشت
وی در اواخر عمر به اصفهان رفت و از یاران نزدیک سیدمحمد باقر شَفْتی، گردید[۱۲] و در ۱۲۵۳ق همانجا درگذشت و در گورستان آب‌بخشان، از محلات قدیمی اصفهان، به خاک سپرده شد.[۱۳] خوانساری درگذشت او را چندی پس از ۱۲۴۰ق دانسته است.[۱۴] بر سنگ قبر وی اشعاری در سوگش و متضمن مادّه تاریخ وفاتش، سروده میرزابهاء، حک شده بود.[۱۵]
پانویس
- ↑ رجوع کنید به منزوی، ج۳، ص۱۷۱۷ـ۱۷۱۸
- ↑ جوهری، ص۴.
- ↑ وفا زواره‌ای، تذکره مآثرالباقریه، نسخه خطّی، ص۱۶۹-۱۷۲؛محمود میرزا قاجار، سفینةالمحمود، ج۲، ص۵۸۱؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۴۹
- ↑ جوهری، ص۴-۵
- ↑ مهدوی، ص۴۵
- ↑ جوهری هروی، ص۵، ۳۰۰
- ↑ رجوع کنید به جوهری هروی، ص۷
- ↑ رجوع کنید به جوهری هروی، ص۶-۷، ۳۰۰
- ↑ حبیب‌آبادی، ج۴، ص۱۴۳۹
- ↑ رجوع کنید به جوهری هروی، ص۷
- ↑ آقا بزرگ، ج۹، قسم ۱، ص۲۱۱
- ↑ خوانساری، ج۲، ص۴۹؛ مهدوی، ص۴۵
- ↑ حبیب‌آبادی، ج۴، ص۱۴۴۰؛ مهدوی، ص۴۵
- ↑ خوانساری، ج۲، ص۴۹ و قمی، ص۱۳۸؛ آقابزرگ، ج۹، قسم ۱، ص۲۱۱
- ↑ حبیب‌آبادی، ج۴، ص۱۴۴۰ـ۱۴۴۱؛ مهدوی، ص۴۵-۴۶
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة، چاپخانه مجلس، طهران، چ: الأولی، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۳م/۱۳۳۲ش.
- محمدابراهیم‌بن محمدباقر جوهری هروی، طوفان البکاء، چاپ سنگی تهران، ۱۳۲۳ق.
- محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۴، اصفهان، ۱۳۵۲ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان، قم.
- عباس قمی، هدیه الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی و الالقاب و الانساب، تهران، ۱۳۶۳ش.
- محمود میرزاقاجار، سفینه المحمود، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز، ۱۳۴۶ش.
- خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۰-۱۳۵۵ش.
- احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۴ش.
- مصلح‌الدین مهدوی، تذکره القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان، ۱۳۴۸ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام