حسن بن علی بن جابر هَبَل (۱۰۴۸ _ ۱۰۷۹) شاعر شیعه و زیدی‌مذهب در یمن بود که در اشعارش به اهل‌بیت(ع) اظهار دوستی می‌کرد. برخی شرح‌حال‌نگاران هبل را شاعری زبردست خوانده‌اند. دوستش پس از درگذشت او بخشی از اشعار هبل را در کتابی با عنوان «قَلائِد الجَواهِر من شعرِ الحسن بن علی بن جابر» گرد آورد، اما کتاب با عنوان دیوان الهبل چاپ شده است.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | قاضی حسن بن علی بن جابر هبل خولانی قضاعی سحامی حربی |
| لقب | شرف‌الدین |
| تاریخ تولد | ۱۰۴۸ق |
| محل زندگی | یمن |
| تاریخ وفات | ۱۰۷۹ق |
| محل دفن | یمن |
| شهر وفات | صنعا |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید یحیی بن حسین بن مؤید زیدی |
| تألیفات | دیوان الهبل |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | شاعر |
زندگی‌نامه
محل ولادت قاضی شرف‌الدین حسن بن علی بن جابر هَبَل خولانی قُضاعی سُحامی حَربی[۱] در یمن، شهر صنعا[۲] و در سال ۱۰۴۸ق[۳] است. هبل[یادداشت ۱] که شیعه زیدی بود،[۴] در همان شهر با حب اهل بیت(ع) پرورش یافت.[۵] او را از کسانی معرفی کرده‌اند که با زبان خود با فاسدان و منحرفان در عقیده مبارزه می‌کرد و همین سبب شد که نه تنها با خود او بلکه با دیوانش دشمنی کنند.[۶] سید یحیی بن حسین بن مؤید زیدی استاد او بود.[۷]
هبل در ۳۱ سالگی در ۱۰۷۹ق در صنعا درگذشت[۸] و در غرب قصر سعید دفن شد.[۹] گفته شده به جهت حسادت به هبل او را کشتند.[۱۰]
شعر
معاصر هَبَل، أحمد بن صالح بن أبی الرجال او را شاعری زبردست خوانده است اما سن و سال کم و نیز نزدیکی شهرش را به عنوان مشکل اصلی او بیان کرده است.[۱۱] یوسف صنعانی (درگذشت: ۱۱۲۱ق) در یمن شاعری ماهرتر از هبل تا عصر او سراغ نداشته،[۱۲] هرچند شوکانی این سخن را مبالغه‌آمیز دانسته است.[۱۳] احمد بن محمد شامی بر این باور است که اگر هبل عمر طولانی داشت، بسیار بیشتر می‌درخشید.[۱۴] «امیر شعراء الیمن» به عنوان لقب او بر دیوانش چاپ شده است.
بسیاری از شعرهای او در مدح اهل‌بیت(ع) است. قصیده‌اش در ستایش امام علی(ع) و اولادش چنین آغاز می‌شود:
برخی شعر معروف «لی خمسة اطفی بهم حر الجحیم» در مدح اهل بیت(ع) را به او نسبت داده‌اند.[۱۶]
دیوان الهبل
پس از درگذشت هبل، اشعار او را قاضی احمد بن ناصر مِخلافی (درگذشت: ۱۱۱۶ یا ۱۱۱۷ق) به صورت دیوانی گرد آورده است.[۱۷] مخلافی از دوستان هبل بود که مشاعره‌ای میان آن دو در این دیوان آمده است.[۱۸] دلیل این گردآوری، قصیده‌های علوی و زیدی بوده که به اعتقاد گردآورنده سزاوار است با طلا نوشته شوند.[۱۹]
گردآورنده، دیوان را «قَلائِد الجَواهر من شعر الحسن بن علی بن جابر» نامید.[۲۰] این نام‌گذاری نشان می‌دهد دیوان شامل همه اشعار هبل نیست.[۲۱] حتی گردآورنده تصریح کرده که تنها بخشی اندک از اشعار فراوان او را توانسته گرد آورد.[۲۲]
"دیوان الهبل" با تحقیق احمد بن محمد شامی از سوی دار الیمنیه، دومین بار در سال ۱۴۰۷ق به چاپ رسید.
پانویس
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۱۵.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۳۰.
- ↑ شوکانی، البدر الطالع، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۳۴.
- ↑ مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۶۸.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۳۰.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۳۲.
- ↑ شوکانی، البدر الطالع، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۸۸۴.
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۲۸؛ شوکانی، البدر الطالع، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ محبی، نفحة الریحانة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۲۹۰ پاورقی.
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ مطلع البدور، جزء۳، ص ۱۲۵ به نقل امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ج۵، ص۱۳۰.
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۲۰.
- ↑ شوکانی، البدر الطالع، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ شامی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۷.
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۱۷؛ امینی، الغدیر، ۱۴۳۰ق، ۲۰۰۹م، ج۱۱، ص ۴۰۱
- ↑ جبران، «الحسن بن علی الهبل»، وبگاه العتبة الحسینیة المقدسه.
- ↑ مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۶۸ _ ۶۹.
- ↑ صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۷۱.
- ↑ مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۶۸ _ ۷۱.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۳۲.
- ↑ مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، ۱۴۰۷ق، ص۷۱.
یادداشت
- ↑ هَبَل لقب خاندانی بزرگ است. (صنعانی، نسمة السحر، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۵۲۹)
- ↑ هر گاه دیدگان ما می‌دانست که چه خواهد دیدهر گز خود را به مخاطره نمی‌انداخت. نادانی و هوس تا جایی است که شب دیجور را به صبح بیداری برساند. اما عشق چیزی است که اسیران را ازآن رهایی نیست. ای دوست آن که یار خود را از پایان امور نترساند دوست واقعی نیست. این پاکیزگی جان آن روز آشکار می‌شود که جان‌ها از تن پرواز گیرد و عقل‌ها بدرخشد و خون ها ریزد.آنجا که آهوان رمیده اند و هوای دیدار بر می‌انگیزند و خردمندان را به اختلاف و نفاق می‌اندازند...درود برآن کسی که فردا تشنگان را سیراب می‌کند و با خاکِ پای خود دیدگانم را روشن بدارد. به خاطرِ چه کسی بیماری‌ها شفا می‌یابد و کوی و برزن به نامش افتخار می کند؟ به خاطرِ چه کسی پس از بهترین پیامبران، یادِ هر فضیلتی بدو برمی‌گردد؟ این همه به خاطرِ آن کسی است که سحرگاهان شمشیرها برگردن مشرکان فرو می‌آورد. جوانمردی که زائرانش در برابر شکوه جلالش درود و سلام نثار می‌کنند. او بردار و داماد پیامبر است و چه زیبا این دو از یک اصل و ریشه اند. (ترجمه الغدیر، ۱۳۸۷ش، ج۱۱، ص۴۱۶)
منابع
- امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- جبران، ناجی، «الحسن بن علی الهبل»، وبگاه العتبة الحسینیة المقدسه، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۳۰۴ش.
- شوکانی، محمد بن علی، البدر الطالع، دمشق، دار ابن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق.
- صنعانی، یوسف بن یحیی، نسمة السحر، تحقیق: کامل سلمان جبوری، بیروت، دار المؤرخ العربی، چاپ اول، ۱۹۹۹م.
- محبی، محمدامین، نفحة الریحانة، تحقیق: احمد عنایه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- مخلافی، «مقدمه» در دیوان الهبل، حسن بن علی هبل، گردآورنده: احمد بن ناصر مخلافی، تحقیق: احمد بن محمد شامی، الدار الیمنیة، چاپ دوم، ۱۴۰۷ق.