حسین بن موسی بن جعفر فرزند امام هفتم شیعیان و برادر امام رضا(ع) که از هر دو امام حدیث نقل کرده است. طبق روایتی او بیشتر از دیگر فرزندان امام موسی کاظم(ع)، به امام جواد(ع) علاقه و محبت نشان می‌داد. در برخی شهرهای ایران بقعه‌هایی به وی منسوب است که معروف‌ترین آنها شیراز و طبس است. در شیراز مشهور به علاءالدین حسین و در طبس معروف به مفقود است.
 نمایی از حرم علاءالدین حسین در شیراز | |
| نام | حسین بن موسی الکاظم |
|---|---|
| کنیه | ابوالحسین |
| زادروز | نامعلوم |
| مدفن | شیراز یا طبس |
| لقب(ها) | علاءالدین حسین، مفقود |
| پدر | امام موسی کاظم(ع) |
| مادر | ام ولد |
| مختصات مدفن | ۲۹°۳۶′۲۰″شمالی ۵۲°۳۲′۵۵″شرقی / ۲۹٫۶۰۵۶۳۰°شمالی ۵۲٫۵۴۸۶۳۱°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
اصل و نسب
پدر حسین، موسی بن جعفر(ع) و مادرش ام ولد بوده[۱] و برادر کوچکتر احمد بن موسی است.[۲] علامه مجلسی در بحار حدیثی نقل کرده که با توجه به آن مادرش نیز از محدثین به حساب می‌آید. لقبش مفقود[۳] و علاء الدین است.[۴] احتمالاً لقب علاءالدین در اواخر قرن چهارم که اضافه کردن «الدین» رایج بوده به حسین بن موسی نسبت داده شده‌است.[۵]
جایگاه
برخی از علمای رجال، محدثان و راویان، حسین بن موسی را از جمله راویان مورد اعتماد بر شمرده‌اند. وی روایاتی از پدرش امام موسی کاظم(ع) و برادرش امام رضا(ع) یا با واسطه از مادرش نقل کر‌ده‌است.[۶]
موضوعات اعتقادی مانند علم امام رضا(ع) نسبت به آینده،[۷] جایگاه اهل بیت(ع)،[۸] «ترس مؤمنین»[۹] و «رحمت خدا در نامه اعمال به مؤمنان»،[۱۰] برخی موضوعات اخلاقی،[۱۱] برخی احکام فقهی مانند «جایز بودن غسل جمعه در پنج شنبه در برخی شرایط»،[۱۲] «فضیلت و فایده حنا بستن»،[۱۳] و «پرداخت مزد کارگر»،[۱۴] روابط اجتماعی[۱۵] مانند «وضعیت مالی و اجتماعی جعفر بن عمر علوی در آینده»،[۱۶] «سود رساندن به فرزندان پیامبر(ص)»[۱۷] و طلب رحمت و مغفرت برای عبدالله بن اعین[۱۸] از موضوعات مطرح شده در احادیث حسین بن موسی(ع) است.
| نام امامزاده | بقعه | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|---|
| هلال بن علی | امامزاده هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| هاشم بن حسن بن یحیی | امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی | حرم حضرت عبدالعظیم | امام حسن(ع) | ری |
| شرف‌الدین داود الحسنی | امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز | |
| جلال الدین اشرف | امامزاده جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| محسن بن علی بن حسین (الاثرم) | امامزاده محسن یا امامزاده کوه | امام حسن(ع) | همدان |
| علی‌اکبر بن ابراهیم بن حسین | امامزاده علی‌اکبر چیذر | امام سجاد(ع) | محله چیذر تهران |
| محمد بن محمد بن زید | امامزاده محروق | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| عبدالله بن حسین بن علی اصغر بن زین‌العابدین | امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی | امامزاده محمد بن زید | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| حسن، حسین، ابراهیم و جعفر | بقعه چهار امامزاده قم | امام سجاد(ع) | قم |
| اظهر بن علی | امامزاده اظهر بن علی | امام سجاد(ع) | روستای درگزین، شهر رزن، همدان |
| احمد بن علی | امامزاده احمد | امام باقر(ع) | اصفهان - حسن آباد |
| علی بن محمد باقر(ع) | مشهد اردهال | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | سه بقعه منسوب در عُریض (مدینه)، قم و سمنان | امام صادق(ع) | مدینه/قم/ سمنان |
| علی زین العابدین | درب امام | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی | امامزاده جعفر | امام صادق(ع) | یزد |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام صادق(ع) | قم |
| حمزه بن موسی(ع) | در جوار آستانه حضرت عبدالعظیم | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) | علاءالدین حسین | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) | سید میرمحمد | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم(ع) | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران | |
| اسحاق بن موسی(ع) | مشهدِ نور گرگان | امام کاظم(ع) | شهر گرگان |
| اسحاق بن موسی(ع) | امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه) | امام کاظم(ع) | |
| جعفر بن موسی کاظم | امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| زینب بنت موسی بن جعفر | زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امامزاده آقا علی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| صالح بن موسی کاظم | امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | کوفه/ شیراز/ خراسان جنوبی - طبس | |
| محمد بن موسی کاظم | امامزاده سبز قبا | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امامزاده سید بهاء الدین محمد (شیخ شبان) | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری |
| علی بن حمزه | امامزاده شاه میر علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن | آقامشهید | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| یحیی بن موسی کاظم | امامزاده یحیی بن موسی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی | کوسه هجیج | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان‌محمد | امامزاده سید سلطان‌محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| عبدالله بن احمد الشعرانی | امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| حسن بن عبدالله | امامزاده امام حسن | امام کاظم(ع) | شهرستان دیلم، استان بوشهر |
| حبیب بن موسی بن جعفر | زیارتگاه حبیب بن موسی | امام کاظم(ع) | کاشان |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام کاظم(ع) | قم |
| حسین بن علی | امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| جعفر بن علی بن موسی الرضا | امامزاده جعفر بن رضا معروف به امامزاده شاه‌کرم | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد | امامزاده موسی مبرقع - چهل‌اختران | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع | امامزاده سلطان میراحمد یا احمد بن موسی مبرقع | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا | |
| حسین بن علی النقی | شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
نیز از امام جواد(ع) پرسیدند کدام‌یک از عموهایت بیشتر به تو احسان می‌کند؟ فرمود: حسین. امام رضا(ع) پس از شنیدن این جمله آن را تأیید کرد.[۱۹]. در روایتی دیگر حسین بن موسی بن جعفر از امام جواد(ع) از انگشتریشان سؤال می‌کند که امام(ع) در پاسخ می‌گوید: این انگشتر حضرت سلیمان(ع) است.[۲۰]
سن
نویسده بحر الانساب سن وی را هنگام شهادت یا وفات ۱۳ سال نقل کرده،[۲۱] اما به این نظریه انتقاد شده است.[۲۲] گفته شده از آنجا که شهادت امام کاظم(ع) در سال ۱۸۳ق بوده[۲۳] و امام کاظم(ع) نیز چهار سال[۲۴] آخر عمر خود را در زندان به‌سر می‌برده است[۲۵] باید سن حسین در هنگام شهادت پدر چهار یا پنج ساله باشد و هنگام هجرت امام رضا(ع) به خراسان ۲۲ سال؛[۲۶] چرا که امام رضا(ع) در سال ۲۰۱ به خراسان هجرت کرد[۲۲] و مهاجرت امامزادگان به ایران پس از ولایتعهدی امام رضا (ع) صورت گرفته است.[۲۷]
محل دفن
درباره محل دفن حسین بن موسی(ع) اختلاف است، برخی معتقدند وی در کوفه از دنیا رفت، برخی مدفن وی را در شیراز می‌دانند. به گفته بعضی دیگر محل دفن وی در طبس است.
علاوه بر شیراز و طبس در کرمان، بهبهان، قزوین، ساری و کجور نیز بقعه‌های به حسین بن امام موسی کاظم(ع) منسوب است.[۲۸]
شیراز
بنابر گزارشی که مدفن حسین بن موسی(ع) را در شیراز می‌داند، او یکی از همراهان شاهچراغ بوده است. این کاروان به قصد دیدار امام رضا(ع) همراه با سایر برادرانش از مدینه عازم خراسان شد.[۲۹] تاریخ هجرت آنان به‌طور دقیق معلوم نیست؛ ولی با توجه به روایتی در بحار الأنوار این کاروان پس از شهادت امام رضا(ع) عازم ایران شد؛ چرا که حسین بن موسی، پس از شهادت امام رضا(ع) در مدینه از امامت امام جواد(ع) دفاع می‌نماید.
اقدام حاکم فارس برای ممانعت از حرکت آنها منجر به جدال سختی شد که به شهادت برادران انجامید. سید علاءالدین حسین در باغی مخفی شد که پس از شناخته شدن به شهادت رسید.[۳۰] بنا بر نقل علامه مجلسی، سید علاء الدین پس از شهادت برادرش احمد بن موسی متواری می‌شود. هنگامی که به سوی این باغ می‌رفته تشخیص داده‌اند که او از بنی‌هاشم است و در همان باغ او را به قتل می‌رسانند.[۳۱]
حمد الله مستوفی محل دفن حسین بن موسی را در شیراز می‌داند.[۳۲] زرکوب شیرازی، جنید شیرازی،[۳۳] علامه مجلسی، سید جعفر بحر العلوم در کتاب تحفه العالم فی خطبه المعالم،[۳۴] و روضاتی[۳۵] نیز این قول را پذیرفته‌اند. بقعۀ وی در چندصد متری حرم شاهچراغ مورد توجه مردم شیراز و دوستداران اهل بیت است. این بقعه در نظر مردم شیراز از جایگاه بالایی برخوردار است و هر هفته، شب دوشنبه را به زیارت وی اختصاص داده‌اندد.
علامه مجلسی در بحار الانوار آورده است:
- تا قرن هشتم قبر علاءالدین حسین مخفی بود. در زمانی که قُتَلُغ، فرمانروای شیراز بود باغبان وی مشاهده کرد که در شبهای جمعه نوری به طرف نقطه‌ای از باغ می‌آید. جریان را به قتلغ رساند وی پس از تجسس متوجه شد قبری در آنجاست و درون آن جسدی پرهیبت که آثار جلالت و جمال و کمال از او آشکارا دیده می‌شد در یک دست قرآن و در دست دیگر شمشیری داشت. از روی نشانه‌ها و قرائن فهمیدند قبر حسین بن موسی است و قتلغ اطراف قبر قُبّه و رواقی ساخت.[۳۶]
قبل از علامه مجلسی این داستان در کتاب‌های شدالازار نوشته جنید شیرازی[۳۷] و شیراز نامه نوشته زرکوب[۳۸] آمده‌است.
طبس
در طبس نیز بقعه‌ای به وی منسوب است.[۳۹] نامه‌ای از امام رضا(ع) به حاکم طبس موجود است که در آن از مفقود شدن یکی از برادرانش به نام حسین در منطقه تحت حکومت وی خبر می‌دهد و از او می‌خواهد در پیدا کردن گمشده اقدام نماید.[۴۰]
عده‌ای از سادات نیز در طبس زندگی می‌کردند و خود را از اولاد حسین مفقود می‌دانستند. عبیدلی در تهذیب الانساب و نهایه الالقاب از این گروه از سادات خبر می‌دهد که نسبت به شجره خود سؤال می‌کنند ولی به علت مجهول بودن نسب آنان جوابشان را نمی‌دهد.[۴۱] ابونصر سهل بن عبدالله بن داود بخاری نسابه، آنان را از نسل احمد بن موسی می‌داند، نه حسین بن موسی.[۴۲]
فرزندان
برخی از علمای علم انساب معتقدند از حسین بن موسی(ع) فرزندی باقی نمانده است.[۴۳] اما برخی دیگر از جمله ابن عنبه، در عمده الطالب و عبدالرحمن کیا در سراج الانساب وی را داری فرزند دانسته و ابوالقاسم و عبیدالله،[۴۴] را از فرزندان وی برشمرده‌اند. برخی منابع عبدالله و محمد را نیز در شمار فرزندان وی محسوب کرده‌اند.[۴۵] عده‌ای نیز وی را دارای نسل شمرده‌اند اما معتقدند که نسل او بعدها از بین رفته است.[۴۶]
تک‌نگاری
حسین بن موسی الکاظم؛ زندگانی، شخصیت، آرامگاه نوشته علی اخوان مهدوی، تحقیقی است تحلیلی درباره حسین بن موسی الکاظم، یکی از آخرین فرزندان امام موسی کاظم (ع).[۴۷] نویسنده در این کتاب با بررسی منابع، نظریات نسابه‌شناسان و تحقیقات میدانی، محل وفات حسین بن موسی را در طبس دانسته و تاریخچه آرامگاه او را، از گذشته تا به حال، بررسی نموده‌است.[۴۸] همچنین در این پژوهش، تألیفات مربوط به این شخصیت مورد نقد و ارزیابی قرار گرفت. این کتاب در سال ۱۳۹۲ش توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به چاپ رسید.[۴۹]
پانویس
- ↑ رجائی، الکواکب المشرقیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۲۴.
- ↑ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۵.
- ↑ رجائی، الکواکب المشرقیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۲۴.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۸، ص۳۱۲.
- ↑ عرفان منش، مهاجران موسوی، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۵.
- ↑ برای نمونه مراجعه کنید به: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۵۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۷۶؛ ج۶، ص۵۰۹.
- ↑ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۰۸-۲۰۹.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۵.
- ↑ ابن عقده، فضائل امیرالمومنین، ۱۴۲۴ق، ص۱۱۶.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۷۱.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۰۹.
- ↑ سید بن طاووس، طرف من الانباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۱۸۷.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، نینوی، ص۳۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۰۸.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۵.
- ↑ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۸۳.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۳۷۸.
- ↑ سید بن طاووس، سعد السعود، دار الذخائر، ص۲۳۶.
- ↑ خان ملک، بحر الانساب، ۱۳۳۵ق، ص۵۵.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۴۲۶؛ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۳.
- ↑ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۵.
- ↑ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶.
- ↑ عرفان منش، مهاجران موسوی، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۰-۲۸۳.
- ↑ عیسی بن جنید شیرازی، شدالازار، ۱۳۲۸ش، ص۳۰۶.
- ↑ سلطان الواعظین، شبهای پیشاور، ۱۳۵۰ش، ص۱۱۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۸، ص۳۱۲.
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده،۱۳۶۴ش، ص۲۰۴.
- ↑ عیسی بن جنید شیرازی، شدالازار، ۱۳۲۸ش، ص۳۰۶.
- ↑ عرفان منش، مهاجران موسوی، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۳.
- ↑ روضاتی، جامع الانساب، ۱۳۳۵ش، ص۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۸، ص۳۱۲.
- ↑ عیسی بن جنید شیرازی، شدالازار، ۱۳۲۸ش، ص۲۶۰ .
- ↑ عرفان منش، مهاجران موسوی، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۲ .
- ↑ عرفان منش، مهاجران موسوی، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۰.
- ↑ الاحمدی المیانجی، مکاتیب الأئمة علیهم السلام، ۱۴۳۱ق، ج۵، ص۳۰۱.
- ↑ عبیدلی، تهذیب الانساب، ۱۴۲۸ق، ص۱۶۶.
- ↑ ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۸-۲۱۹.
- ↑ الزرندی، معارج الوصول، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۳.
- ↑ رجائی، الکواکب المشرقیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ۷۲۴.
- ↑ عبیدلی، تهذیب الانساب، ۱۴۲۸ق، ص۱۶۶.
- ↑ زاهدی، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶.
- ↑ «حسین‌بن موسی الکاظم؛ زندگانی، شخصیت، آرامگاه»، وبگاه بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- ↑ «حسین‌بن موسی الکاظم؛ زندگانی، شخصیت، آرامگاه»، وبگاه بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- ↑ «حسین‌بن موسی الکاظم؛ زندگانی، شخصیت، آرامگاه»، وبگاه بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
منابع
- الاحمدی المیانجی، علی، مکاتیب الأئمة علیهم السلام، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ سوم، ۱۴۳۱ق.
- ابن‌طباطبا، ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیة، قم، المکتبة الحیدریة، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- ابن‌عقده، احمد بن محمد، فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، قم، دلیل ما، ۱۴۲۴ق.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
- «حسین‌بن موسی الکاظم؛ زندگانی، شخصیت، آرامگاه»، وبگاه بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۱ش.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- خان ملک، میرزا محمد، بحر الانساب موسوم به ریاض الانساب و مجمع اعقاب، بمبئی، چاپ سنگی، ۱۳۳۵ق.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دایرة المعارف تشیع، تهران، نشر طاهر محبی، ۱۳۷۵ش.
- رجائی، سیدمهدی، الکواکب المشرقیه، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۳۸۰ش.
- روضاتی، سید محمدعلی، جامع الانساب، اصفهان، انتشارات جاوید، ۱۳۳۵ش.
- زاهدی، یاسین، بررسی احوال فرزندان امام موسی کاظم(ع) و نقش آنها در تاریخ تشیع، قم، نشر المصطفی، ۱۳۹۰ش.
- زرکوب شیرازی، معین الدین احمد بن شهاب الدین الی الخیر، شیراز نامه، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۵۰.
- الزرندی، جمال الدین محمد بن یوسف، معارج الوصول إلی معرفة آل الرسول و البتول، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، ۱۳۸۳ش.
- سلطان الواعظین، شبهای پیشاور، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۵۰ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، طرف من الانباء و المناقب، مشهد، تاسوعا، ۱۴۲۰ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود للنفوس منضود، قم، دار الذخائر، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، نجف، بی‌نا، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الامالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- عبیدلی، محمد بن ابی جعفر، تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب، تحقیق محمود کاظم المحمودی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- عرفان منش، جلیل، مهاجران موسوی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۱ش.
- عیسی بن جنید شیرازی، شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، تحقیق علامه قزوینی، تهران، انتشارات نوید، ۱۳۲۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصصح غفاری و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- مستوفی، حمد الله، تاریخ گزیده، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.