تائیه دعبل

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از قصیده تائیه)
تائیه دعبل
اطلاعات شعر
نام شعرتائیه دعبل
نام‌های دیگرمَدارِسُ آیات، التائیة الکبری، التائیة الخالدة
شاعردعبل خزاعی
قالبقصیده
موضوعستایش اهل‌بیت(ع) و بیان فضائل، خلافت، ولایت و مصائب ایشان
زبانعربی
زمان سرایشامامت امام رضا(ع)
تعداد ابیات۱۲۰ بیت
ترجمهفارسی
آثار وابستهشرح تائیه دعبل از (علامه مجلسی) . شرح (سید نعمت الله جزایری)
اشعار مشهور
قصیده لامیه ابوطالبتائیه دعبلدوازده‌بند محتشمهمای رحمتقطعه‌ای از بهشتای اهل حرمبا آل علی هرکه درافتاد ورافتادمکن ای صبح طلوعها علی بشر کیف بشر


قَصیدۀ تائیّۀ دِعْبِل، شعری است از دِعْبل خُزاعی درباره اهل‌بیت(ع). این شعر را از بهترین مدیحه‌سرایی‌ها دربارهٔ اهل‌بیت دانسته‌اند. این قصیده ۱۲۰ بیت دارد و در آن خلافت و ولایت امام علی(ع) و فضایل و مصائب اهل‌بیت(ع) مطرح شده است.

دِعْبل این شعر را نخستین‌بار، برای امام رضا(ع) در مَرْو خواند که با استقبال امام مواجه شد. امام رضا(ع) در مقابل این شعر، سکه‌هایی از طلا یا نقره که به نامش ضرب شده بود و نیز پیراهن خود را به دعبل هدیه داد و با اضافه‌کردن چند بیت، مضمون آن را کامل‌تر کرد. بر این قصیده شرح‌های مختلفی نوشته شده که از جمله آنها «شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل»، نوشتهٔ علامه مجلسی است.

جایگاه

قصیده تائیه دعبل، سروده دِعْبِل بن علیّ خُزاعی از یاران امام رضا(ع)، از بهترین شعرها و فاخرترین مدیحه‌ها درباره اهل‌بیت(ع) دانسته شده است.[۱] جعفر سبحانی، تاریخ‌نگار و مرجع تقلید شیعه، این قصیده را سندی تاریخی و جاودان دانسته که در آن سیاست بنی‌امیه و بنی‌عباس در برابر اهل‌بیت(ع) بیان شده است.[۲] به گفته سید محسن امین در کتاب اَعیانُ‌الشیعه، این شعر از چنان شهرتی برخوردار است که همه تاریخ‌نگاران به آن پرداخته‌اند و شاعران در شعر‌های خود به آن اشاره کرده‌اند.[۳]

موضوع قصیده و علت نام‌گذاری

آرامگاه منسوب به دعبل خزاعی در شهر شوش

این قصیده در مدح و منقبتِ اهل‌بیت سروده شده و مصائب آنان را بیان کرده است. ولایت امام علی(ع)، عشق به آل‌محمد، جفای دشمنان به امام علی(ع) و خاندان او بعد از رحلت پیامبر(ص)، واقعه کربلا و قیام علویان در برابر خلافت بنی‌امیه و بنی‌عباس، از موضوعات مطرح‌شده در این قصیده است.[۴]

در ادبیات عرب، قصیده‌های مهم بر مبنای حرف آخر قافیه‌ها نام‌گذاری می‌شود. ازاین‌رو این قصیده را تائیه دعبل نامیده‌اند.[۵] این قصیده به «مَدارس آیات» (محل یادگیری آیات قرآن) نیز مشهور است[۶] و به «اَلتّائیةُ الکبری» و «اَلتّائیةُ الْخالده» (تائیه جاودان) نیز شناخته می‌شود.[۷] دعبل این قصیده را بر پارچه‌ای نوشت و در آن پارچه احرام بست و وصیت کرد آن را در کفنش قرار دهند.[۸]

نسخه‌های مختلف شعر

به گفته علامه امینی در کتاب الغدیر، در گزارش‌های مختلف، تعداد بیت‌های این شعر ۱۲۰ بیت است.[۹] البته یاقوت حَمَوی تاریخ‌نویس قرن ششم و هفتم، نسخه‌های این شعر را مختلف دانسته و احتمال داده برخی شیعیان ابیاتی را به آن افزوده باشند.[۱۰] سید محسن امین احتمال یاقوت حموی را ناصحیح شمرده و گفته اختلاف نسخه‌های این شعر به‌علت اختلاف سلیقه ناقلان این شعر، در گلچین‌کردن ابیات این قصیده بوده است؛ زیرا قصیده تائیه طولانی است و برخی افراد، در نقل این شعر، ابیاتی از آن را حذف و تنها برخی از آن‌ها را نقل کرده‌اند.[۱۱]

برخورد امام رضا با قصیده

دعبل، پس از سرودن تائیه، با خود عهد بست آن را پیش از امام رضا(ع)، برای فرد دیگری نخوانَد. ازاین‌رو به مرو رفت و آن را برای امام(ع) خواند.[۱۲] قصیده تائیه بسیار مورد رضایت امام رضا(ع) قرار گرفت.[۱۳] هنگامی که دعبل تائیه را برای امام رضا(ع) خواند، امام بسیار گریه کرد.[۱۴] او از دعبل خواست تائیه را دوباره و سه‌باره بخواند و دعبل به درخواست امام عمل کرد.[۱۵]

پس از آنکه دعبل در شعر خود به شهادت و محل دفن امامان پیشین اشاره کرد، امام رضا(ع) دو بیت زیر را به ابیات دعبل اضافه کرد:

وَ قَبْرٌ بِطُوسٍ يَا لَهَا مِنْ مُصِيبَةٍ
تَوَقَّدُ فِي الْأَحْشَاءِ بِالْحُرُقَاتِ‏
إِلَى الْحَشْرِ حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ قَائِماً
يُفَرِّجُ عَنَّا الْهَمَّ وَ الْكُرُبَات‏[۱۶]

امام(ع) در این دو بیت خبر داده که در طوس دفن خواهد شد و آنجا محل رفت‌وآمد شیعیان قرار خواهد گرفت. همچنین بشارت داده هرکه او را در طوس زیارت کند، روز قیامت بخشیده و در بهشت، هم‌درجۀ وی می‌شود.[۱۷]

هنگامی که دعبل در دو بیت خود به قیام امام مهدی(ع) اشاره کرد، امام رضا آن دو بیت را از جانب روح‌القُدُس دانست که بر زبان دعبل جاری کرده است:

خُرُوجُ إِمَامٍ لَا مَحَالَةَ خَارِجٌ
يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ وَ الْبَرَكَات‏
يمَيِّزُ فِينَا كُلَّ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ
وَ يُجْزِي عَلَى النَّعْمَاءِ وَ النَّقِمَات[۱۸]


جایزه امام به دعبل

شرح تائیه دعبل نوشته علامه مجلسی

امام رضا(ع) برای شعر تائیه، سکه‌هایی از طلا یا نقره که به نامش ضرب شده بود و نیز پیراهن خود را به دعبل هدیه داد.[۱۹] مطابق روایتی که شیخ طوسی در کتاب امالی، از امام رضا(ع) نقل کرده، امام رضا(ع) در آن لباس، هزار شب و در هر شب هزار رکعت نماز به جا آورده بود. همچنین در آن لباس، هزار بار قرآن را ختم کرده بود.[۲۰] اهل قم از دعبل خواستند آن پیراهن را به سی هزار درهم به آنها بفروشد؛ اما او قبول نکرد و تنها آستینی از لباس را به آنها داد و وصیت کرد باقیمانده لباس را در کفنش قرار دهند.[۲۱] طبق برخی گزارش‌ها، شیعیان هر یک از سکه‌هایی را که امام به دعبل داده بود، به ده‌برابر، از دعبل خریدند.[۲۲]

شرح‌های تائیه

تائیه دعبل از سوی افراد متعددی شرح داده شده است.[۲۳] از جملهٔ آنها کتاب‌های زیر است:

  1. «شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل»: این اثر به زبان فارسی و به قلم علامه مجلسی تألیف شده است. محمد لطف‌زاده این کتاب را تصحیح و انتشارات دارالمجتبی(ع) در قم، در سال ۱۳۹۴ش در ۲۰۰ صفحه منتشر کرده است.[۲۴] تصحیح دیگر این کتاب به‌کوشش علی محدث در سال ۱۳۵۹ش در تهران انجام شده است؛[۲۵]
  2. «شرح قصیدة دعبل التائیة» تألیف محمد بن محمد بن فسوی (داماد علامه مجلسی): این کتاب را مؤسسه اَلبلاغ بیروت در سال ۱۴۳۶ق در ۴۸۷ صفحه منتشر کرده است؛[۲۶]
  3. «شرح قصیدة دعبل» اثر سید نعمت‌الله جزایری.[۲۷]

متن و ترجمه قصیده

متن قصیده تائیه براساس کتاب کشف‌الغمة چنین است:

قصیده تائیه

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.
  2. سبحانی، اضواء علی عقائد الشیعة، ۱۴۲۱ق، ص۵۲.
  3. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۴۰۱.
  4. نگاه کنید به: اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۳۱۸-۳۲۷.
  5. چوبین، دعبل شاعر امام رضا(ع)، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۸-۲۲۹.
  6. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۴۴.
  7. چوبین، دعبل شاعر امام رضا(ع)، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۸-۲۲۹.
  8. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۵.
  9. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵۱۲.
  10. حموی، معجم الادباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸۵.
  11. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۴۱۸.
  12. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۳.
  13. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۹۷.
  14. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۹۷.
  15. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۹۷.
  16. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۳-۲۶۴.
  17. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۴.
  18. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶.
  19. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۶۴؛ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.
  20. شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۹.
  21. ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۲۹۴.
  22. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۹۷.
  23. حمر، «مقدمه»، در شرح قصیدة دعبل التائیة، ۱۴۳۶ق، ص۸؛ لطف‌زاده، «مقدمه»، در کتاب شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل، ۱۳۹۴ش، ص۱۶-۱۸.
  24. مجلسی، شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل، تصحیح: محمد لطف‌زاده، ۱۳۹۴ش، شناسنامه کتاب.
  25. مجلسی، شرح تائیه دعبل خزاعی، تصحیح علی محدث، ۱۳۵۹ش، شناسنامه کتاب.
  26. فسوی، شرح قصیدة دعبل التائیة، ۱۴۳۶ق، شناسه کتاب.
  27. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۱۲.
  28. نگاه کنید به مجلسی، شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۸۰؛ زواره‌ای، شرح و ترجمه کشف الغمة فی معرفة الأئمه، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۶-۸۶؛ حاجی‌مشهدی، قصیده تائیه دعبل خزاعی، ۱۳۶۳ش، ص۷-۵۲.

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
  • ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الأغانی، بیروت، دار الحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
  • امین، سید محسن، اَعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
  • امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق.
  • اِربِلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
  • چوبین، حسین، دعبل شاعر امام رضا(ع)، دزفول، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۷ش.
  • حاجی مشهدی، عزیزالله، قصیده تائیه دعبل خزاعی، تهران، بعثت، ۱۳۶۳ش.
  • حموی، یاقوت، معجم الادباء ارشاد الاریب الی معرفة الادیب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
  • حُمْر، عبدالله، «مقدمه»، در شرح قصیدة دعبل التائیة، تألیف محمد بن محمد فسوی، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۳۶ق.
  • زواره‌ای، علی بن حسین، شرح و ترجمه کشف الغمة فی معرفة الأئمه، تهران، اسلامیه، ۱۳۸۲ش.
  • سبحانی، جعفر، اضواء علی عقائد الشیعة الإمامیة و تاریخهم، قم، مشعر، ۱۴۲۱ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
  • فسوی، محمد بن محمد، شرح قصیدة دعبل التائیة، تحقیق عبدالله حُمْر، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۳۶ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الأنوارُ الجامِعَةُ لدُرَر اَخبارِ الأئمةِ الأطهار، بیروت، دار اِحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • مجلسی، محمدباقر، شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل، قم، دار المجتبی(ع)، ۱۳۹۴ش.
  • مجلسی، محمدتقی، شرح تائیه دعبل خزاعی، تصحیح علی محدث، تهران، بی‌نا، ۱۳۵۹ش.
  • مجلسی، محمدتقی، شرح و ترجمه قصیده تائیه دعبل، تصحیح: محمد لطف‌زاده، قم، دار المجتبی(ع)، ۱۳۹۴ش.

پیوند به بیرون