اسحاق بن موسی بن جعفر، یکی از فرزندان امام هفتم شیعیان است که طبق گزارش‌های تاریخی، همراه برادر خود امام رضا(ع) عازم مرو شد و سپس به عنوان امیرالحاج در همان سال ولایتعهدی امام رضا (ع)، به حجاز برگشت.[۱] به عقیده بعضی از محققین، وی دوباره با کاروان حضرت معصومه(س) عازم طوس شد و در شهر ساوه توسط عمال مأمون به شهادت رسید. علمای رجال، او را از اصحاب امام رضا (ع) می‌دانند.[۲] احادیث زیادی از وی در کتاب‌های روایی دیده می‌شود. در ایران چند بقعه از جمله در ساوه و گرگان به او منسوب است.
| نام | اسحاق بن موسی بن جعفر (ع) |
|---|---|
| مدفن | ساوه، گرگان، یا... |
| پدر | امام موسی کاظم (ع) |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
زندگی نامه
اسحاق، ملقب به امین[۳] و امیر،[۴] یکی از پسران امام کاظم(ع) است. بعضی مادر وی را ام ولد دانسته‌اند. برخی دیگر، اسحاق و احمد بن موسی (شاه چراغ) را از یک پدر و مادر دانسته‌اند؛ بر این اساس، نام مادر اسحاق هم ام احمد بوده است.[۵] از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست.
| نام امامزاده | بقعه | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|---|
| هلال بن علی | امامزاده هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| هاشم بن حسن بن یحیی | امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی | حرم حضرت عبدالعظیم | امام حسن(ع) | ری |
| شرف‌الدین داود الحسنی | امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز | |
| جلال الدین اشرف | امامزاده جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| محسن بن علی بن حسین (الاثرم) | امامزاده محسن یا امامزاده کوه | امام حسن(ع) | همدان |
| علی‌اکبر بن ابراهیم بن حسین | امامزاده علی‌اکبر چیذر | امام سجاد(ع) | محله چیذر تهران |
| محمد بن محمد بن زید | امامزاده محروق | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| عبدالله بن حسین بن علی اصغر بن زین‌العابدین | امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی | امامزاده محمد بن زید | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| حسن، حسین، ابراهیم و جعفر | بقعه چهار امامزاده قم | امام سجاد(ع) | قم |
| اظهر بن علی | امامزاده اظهر بن علی | امام سجاد(ع) | روستای درگزین، شهر رزن، همدان |
| احمد بن علی | امامزاده احمد | امام باقر(ع) | اصفهان - حسن آباد |
| علی بن محمد باقر(ع) | مشهد اردهال | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | سه بقعه منسوب در عُریض (مدینه)، قم و سمنان | امام صادق(ع) | مدینه/قم/ سمنان |
| علی زین العابدین | درب امام | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی | امامزاده جعفر | امام صادق(ع) | یزد |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام صادق(ع) | قم |
| حمزه بن موسی(ع) | در جوار آستانه حضرت عبدالعظیم | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) | علاءالدین حسین | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) | سید میرمحمد | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم(ع) | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران | |
| اسحاق بن موسی(ع) | مشهدِ نور گرگان | امام کاظم(ع) | شهر گرگان |
| اسحاق بن موسی(ع) | امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه) | امام کاظم(ع) | |
| جعفر بن موسی کاظم | امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| زینب بنت موسی بن جعفر | زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امامزاده آقا علی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| صالح بن موسی کاظم | امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | کوفه/ شیراز/ خراسان جنوبی - طبس | |
| محمد بن موسی کاظم | امامزاده سبز قبا | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امامزاده سید بهاء الدین محمد (شیخ شبان) | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری |
| علی بن حمزه | امامزاده شاه میر علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن | آقامشهید | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| یحیی بن موسی کاظم | امامزاده یحیی بن موسی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی | کوسه هجیج | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان‌محمد | امامزاده سید سلطان‌محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| عبدالله بن احمد الشعرانی | امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| حسن بن عبدالله | امامزاده امام حسن | امام کاظم(ع) | شهرستان دیلم، استان بوشهر |
| حبیب بن موسی بن جعفر | زیارتگاه حبیب بن موسی | امام کاظم(ع) | کاشان |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام کاظم(ع) | قم |
| حسین بن علی | امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| جعفر بن علی بن موسی الرضا | امامزاده جعفر بن رضا معروف به امامزاده شاه‌کرم | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد | امامزاده موسی مبرقع - چهل‌اختران | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع | امامزاده سلطان میراحمد یا احمد بن موسی مبرقع | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا | |
| حسین بن علی النقی | شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
همراهی با امام رضا (ع) در سفر مرو
گزارش‌های سفر امام رضا (ع) به مرو، حاکی از آن است که اسحاق با امام رضا (ع) در این سفر همراه بوده است. این گزارش‌ها عبارت است از:
- ازدواج اسحاق با دختر عموی مأمون
- گرفتن منصب امیرالحاجی از مامون
ازدواج با دخترعموی مامون
مأمون به باور مورخان، با هدف عوام‌فریبی، علاوه بر اجبار امام رضا (ع) به ولایتعهدی، اقدام به تحمیل ازدواج‌هایی بین نزدیکان خود و اهل بیت پیامبر کرد. لذا پس از اینکه امام رضا (ع) را مجبور به ازدواج با دختر خود ام حبیبه نمود[۶]، دخترعموی خود یعنی دختر اسحاق بن جعفر بن محمد را نیز به عقد اسحاق بن موسی درآورد[۷] ولی برخی مانند ابن کَمّونه معتقدند، اسحاق بن جعفر بن محمد یادشده، اسحاق فرزند امام جعفر صادق(ع) است و در حقیقت اسحاق بن موسی با دختر عموی خودش ازدواج کرده است.[۸]
منصب امیرالحاجی
مأمون، اسحاق بن موسی را که از نزدیک‌ترین کسان به امام رضا (ع) بود، امیرالحاج قرار داد. ابتدا مأمون می‌خواست امام رضا(ع) این مسئولیت را قبول کند، ولی امام رضا (ع) از همان ابتدای قبول ولایتعهدی، شرط کرده بود که در مسائل کشور دخالت نکند. به باور برخی مورخان، مأمون پس از آنکه مخالفت امام رضا با پذیرش مناصب حکومتی را دید، برای پیشبرد اهداف خود، منصب امیرالحاجی را به نزدیک‌ترین شخص به امام رضا (ع) محوّل کرد.[۹]
همراهی با حضرت معصومه (س)
همراهی اسحاق بن موسی با امام رضا (ع) در سفر طوس قطعی است و رفتن او به حجاز به عنوان امیرالحاج نیز از گزارش‌های صحیح تاریخی است، اما تنها بعضی از محققان او را همراه با کاروان حضرت معصومه(س) دانسته‌اند و بازگشت دوباره او به سمت طوس را پذیرفته‌اند.
با توجه به اینکه ۲۲ نفر از برادران و برادرزادگان حضرت معصومه (س)، در این سفر همراه وی بوده‌اند[۱۰] و در شهر ساوه توسط عمال مأمون عباسی به شهادت رسیده‌اند[۱۱]، باید محل دفن آنان را در ساوه جستجو کرد.
شهادت اسحاق بن موسی (ع)
بر اساس نقل‌های تاریخی، اسحاق از همراهان حضرت معصومه(س) بود که در ساوه توسط عمال مأمون به شهادت رسید. وجود بقعه‌ای به نام اسحاق بن موسی بن جعفر در ساوه هم می‌تواند نشانه‌ای بر حضور او در کاروان حضرت معصومه باشد. مؤید این مطلب، گفته حمدالله مستوفی مورخ و جغرافی‌دان قرن هشتم است که در سفرنامه خود به نام نزهة القلوب از وجود بقعه‌ای به نام اسحاق بن موسی بن جعفر در شهر ساوه نام می‌برد[۱۲] ولی برخی دیگر مانند ابی نصر بخاری بر این باور است که اسحاق بن موسی(ع) در مدینه وفات یافته و همانجا به خاک سپرده شده است.[۱۳]
بقعه‌های منتسب
در ایران چند بقعه به اسحاق بن موسی منسوب است:
بقعه امامزاده اسحاق در ساوه
بقعه امامزاده اسحاق در شرق شهر ساوه، و معماری آن مربوط به دوره سلجوقیان و صفویه است. این اثر در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بر اساس کاشی‌های قدیمی نصب شده بر روی مرقد و گفته حمدالله مستوفی، این بقعه متعلق به اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) است.
بقعه مشهد نور در گرگان
آرامگاه اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) معروف به مشهد نور، از بناهای دوره سلجوقی در گرگان است. این بنا در مرکز شهر گرگان، در «گذر سرچشمه» در محله «سبزه مشهد» قرار دارد و با طرحی ۱۲ ضلعی و مقطع داخلی چهارگوش منظم به ابعاد ۷۴۰ در ۷۲۵ سانتی متر ساخته شده است.
در شهرهای دیگری نیز بقعه‌هایی به اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) منسوب است که عبارتند از:
- امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) در هرند اصفهان
- امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) در شفت گیلان: بقعه نقره‌ای رنگ منسوب به امامزاده اسحاق و خواهرش خیرالنسا، در ارتفاع بیش از هزار متری از سطح دریا و بر نوک قله سیاه‌کوه در بخش احمد سرگوراب در ۲۵ کیلومتری غرب شهر شفت است.
نگارخانه
-
تصویر بقعه امامزاده اسحاق در ساوه
-
امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) در هرند
-
امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) در گرگان
-
بقعه امامزاده اسحاق در شفت
_(%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86).jpg)
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، تهران، ج۲، ص۲۵۴؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، دار المعرفة، ص۴۵۶.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۲.
- ↑ ابن صوفی، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۸.
- ↑ ابن عِنَبَه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۱.
- ↑ ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ۱۴۲۲ق، ج۳ ص۱۶۳؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۸۱.
- ↑ شیخ حر عاملی، تکمله الوسائل، ۱۴۱۸ق، ص۳۵۷-۳۱۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، تهران، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ كمونه حسينى، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر(ص)، ۱۳۷۱ش، ص۲۷۷ - ۲۷۸.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، دار المعرفة، ص۴۵۶.
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، الحیاه السیاسیه لامام الرضا علیه‌السلام، ۱۴۰۳ق، ص۴۲۸.
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، الحیاه السیاسیه لامام الرضا علیه‌السلام، ۱۴۰۳ق، ص۴۲۸.
- ↑ مستوفی، نزهه القلوب، ۱۳۶۲ش، ص۶۳.
- ↑ ابونصر بخاری، سر السلسلة العلویه، ۱۴۱۳ق، ص۴۱.
منابع
- ابن صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفة الائمة، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، قم، انتشارات انصاریان، ۱۴۱۷ق.
- ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.
- ابونصر بخاری، سر السلسله العلویه، قم، شریف الرضی، ١٤١٣ق.
- شیخ حر عاملی، تکمله الوسائل، مصحح قائینی، چاپ اول، قم، موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه‌السلام، ۱۴۱۸ق.
- جعفر مرتضی عاملی، الحیاه السیاسیه لامام الرضا علیه‌السلام، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال، قم، موسسه نشراسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، بی تا.
- مستوفی، حمدالله، نزهه القلوب، تصحیح گای لیسترانج، تهران، دنیای کتاب، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، موسسه ال البیت، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- برگفته شده از کتاب خورشید درخشان ساوه، مصطفی محسنی، آستان مقدس حضرت معصومه، انتشرات زائر، ۱۳۹۲ش.
پیوند به بیرون