علی بن ریان بن صلت
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن ریان بن صلت اشعری قمی |
| خویشاوندان | ریان بن صلت و محمد بن ریان بن صلت |
| ولادت | اوائل سده سوم |
| وفات | پس از ۲۵۴ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام هادی و امام حسن عسکری (ع) |
| شاگردان | سهل بن زیاد آدمی، محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی، ابراهیم بن هاشم قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم قمی و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی |
| آثار | کتاب «المسائل» |
علی بن ریّان بن صَلْت اَشْعَری قُمّی از عالمان و محدثان برجسته شیعه در قرن سوم هجری قمری و از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بود. پدرش ریان بن صلت نیز از محدثان بزرگ بود. عالمان و محدثان بزرگی مانند احمد بن محمد بن خالد برقی، احمد بن ابی عبدالله برقی، احمد بن محمد بن عیسی، سهل بن زیاد آدمی و علی بن ابراهیم قمی شاگرد او بودند.
ولادت
تاریخ تولد او چندان روشن نیست و تراجم نویسان کمتر به آن پرداخته‌اند. شاید بتوان گفت در اوائل سده سوم متولد شده باشد. برخی از شواهد نیز، این سخن را تأیید و تقویت می‌کند.[۱]
خاندان او
علی بن ریان در خانواده دانش و فقاهت چشم به دنیا گشود. پدرش، ریان بن صلت اشعری قمی، یکی از محدثان برجسته شیعه است. شیخ طوسی درباره ریان بن صلت می‌گوید: «او از یاران امام رضا (ع) و چهره‌ای موثق و نامدار است[۲] وی تصریح می‌کند که او از [[یاران امام هادی (ع)]] بوده و گویا اصالةً اهل بغداد است».[۳]
علی بن ریان، برادری داشت به نام محمد که او هم از محدثین شیعه است. نجاشی درباره محمد می‌گوید: محمد بن ریان بن صلت اشعری قمی، کتابی دارد به نام المسائل که از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت می‌کند».[۴] شیخ طوسی می‌نویسد: «محمد بن ریان از محدثان مورد اطمینان شیعه است».[۵]
از منظر دانشمندان رجال و حدیث
نجاشی: «علی بن ریان بن صلت اشعری قمی، یکی از محدثان مورد اعتماد و موثق است».[۶]
علامه حلی: «علی بن ریان اشعری قمی، از روایتگران موثق و صاحب نام است».[۷]
مامقانی: «در این محدث عالی مقام شیعی، هیچ عیب و نقطه منفی وجود ندارد. او قطعاً از دانشوران مورد اعتبار و موثق است و در این سخن جای هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد».[۸]
سایر دانشمندانِ تراجم به نقل آنچه گفته شد بسنده کرده‌اند و تمامی آنان به شخصیت ارزشمند و برجسته این محدث گرانقدر با دیده احترام و عظمت نگریسته و از او تجلیل کرده‌اند.[۹]
اساتید
علاوه بر امامان(ع) وی از محضر جمعی از یاران امامان نیز استفاده برد که به نام برخی از آنان اشاره می‌شود:
- پدرش ریان بن صلت
- احمد بن خلف[۱۰]
- حسن بن راشد بغدادی: حسن بن راشد از یاران امام جواد(ع) و حضرت هادی(ع) بود. وی یکی از چهره‌های حدیثی، موثق و موجه است.[۱۱]
- حسین بن راشد بغدادی: او برادر حسن بن راشد است. شیخ طوسی او را از اصحاب و یاران حضرت هادی(ع) برمی‌شمرد. به نظر می‌رسد او نیز همانند برادرش از محدثان شیعه باشد.[۱۲]
- عبیدالله بن عبدالله دهقان[۱۳]
- علی بن محمد معروف به ابن وَهْبه عَبْدَسی
- قاسم الصیقل: وی از یاران امام کاظم(ع) است. از منظر اعتقادی و باورهای دینی و گرایش‌های مذهبی به ظاهر باید یک محدث شیعی باشد؛ ولی درباره وجاهت و وثاقت او مطلب ویژه‌ای را نقل نکرده‌اند.[۱۴]
شاگردان
نام برخی از شاگردان او در کتب تراجم چنین آمده است:
آثار
علی بن ریان کتاب‌هایی را هم تألیف کرده است: نجاشی می‌نویسد: «او از حضرت هادی(ع) «نسخه»ای دارد و علاوه بر آن کتاب منشورالاحادیث هم از اوست».[۱۶]
شیخ طوسی در فهرست می‌گوید: «علی بن ریان به اتفاق برادرش محمد بن ریان کتابی را تصنیف کردند».[۱۷]
آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعة درباره واژه «نسخه» که در تعبیر نجاشی بکار رفته بود می‌گوید:
- «نسخه یک عنوان گسترده و عامی است که چندین رساله و کتاب کوچک را در خود جای داده و آن‌ها را دربرمی گیرد: همانند کتاب‌هائی که در سده دوم و سوم هجری به وسیله اصحاب امامان علیه‌السلام تصنیف می‌شد. این‌ها مسائل و احکام عملیه دینی - که به عنوان منابع اصلی تشریع و قانون‌گذاری محسوب می‌شوند - را شامل می‌شود: مانند اصول چهارصدگانه که دانشوران پرتلاش شیعه آن را در سده‌های پیشین جمع‌آوری کرده‌اند.»[۱۸]
وی در ادامه می‌گوید: «کتاب دیگر ایشان منشورالاحادیث است و بعضی از دانشمندان منثورالاحادیث هم نقل کرده‌اند».[۱۹]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۲۷۸؛ طوسی، الرجال، ص۴۰۰.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۳۵۷.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۴۱۶.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۳۷۰.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۳۹۱.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۹۹.
- ↑ حلی، خلاصة الاقوال، ص۹۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸۹.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۵۸۰.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۸.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الرجال، ص۴۰۰ و ۴۱۳؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۳۴۶؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۳۲۷.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۹.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۹.
- ↑ خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۹؛ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۱، ص۵۸۰؛ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۹۸.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۹۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۹۰.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۷.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۳، ص۱۵.
یادداشت
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، بیروت، دارالاضواء.
- خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، قم، نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامیه التابعة لجامعة المدرسین، ۱۳۷۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، ستاره.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات، ۱۳۴۸ش.
- مامقانی، عبد الله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامیه التابعة لجامعة المدرسین، ۱۳۶۵ش.