محقق حلی: تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکت‌ها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات عالمان شیعه | {{جعبه اطلاعات عالمان شیعه (بدون فعالیت اجتماعی-سیاسی) | ||
| عنوان = جعفر بن حسن حلی | | عنوان = جعفر بن حسن حلی | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| اجازه اجتهاد به = | | اجازه اجتهاد به = | ||
| تالیفات = [[شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام]] • [[المختصر النافع فی فقه الامامیة]] • [[النافع فی مختصر الشرائع]] • [[المعتبر فی شرح مختصر النافع]] • [[المعارج فی اصول الفقه]] • [[نهج الوصول الی معرفة علم الاصول]] • [[تلخیص الفهرست]] | | تالیفات = [[شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام]] • [[المختصر النافع فی فقه الامامیة]] • [[النافع فی مختصر الشرائع]] • [[المعتبر فی شرح مختصر النافع]] • [[المعارج فی اصول الفقه]] • [[نهج الوصول الی معرفة علم الاصول]] • [[تلخیص الفهرست]] | ||
| | | سایر = | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| وب‌گاه رسمی = | | وب‌گاه رسمی = | ||
نسخهٔ ۱۵ فوریهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۶:۲۱
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی |
| لقب | محقق اول• محقق حلی |
| تاریخ تولد | ۶۰۲ق |
| تاریخ وفات | ۶۷۶ق |
| محل دفن | حله |
| شهر وفات | حله |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | پدرش حسن بن یحیی حلی • ابن زهره • محمد بن جعفر ابن نما • فخار بن معد موسوی |
| شاگردان | علامه حلی • ابن داود حلی • ابن ربیب آدمی • سید عبدالکریم بن احمد حلی • عبدالعزیز بن سرایای حلی • حسن ابی طالب یوسفی |
| تألیفات | شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام • المختصر النافع فی فقه الامامیة • النافع فی مختصر الشرائع • المعتبر فی شرح مختصر النافع • المعارج فی اصول الفقه • نهج الوصول الی معرفة علم الاصول • تلخیص الفهرست |
ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی(۶۰۲-۶۷۶ق) فقیه، اصولی و شاعر بزرگ شیعه در قرن هفتم و مشهور به محقق حلی و محقق اول است. هرگاه در آثار فقها، کلمه «محقق» بدون قرینه و نشانه‌ای ذکر شود، او مورد نظر است.
علمای چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید عبدالکریم بن طاووس و ابن سعید حلی از شاگردان اویند. وی مورد احترام خواجه نصیرالدین طوسی بود. شرایع الاسلام و المختصر النافع فی فقه الامامیة از آثار اوست.
ولادت و تحصیلات
محقق حلی در سال ۶۰۲ق در حله واقع در کشور عراق به دنیا آمد. وی دارای هوشی سرشار و استعدادی شگرف بود. از همان سنین کودکی به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. ادبیات عرب را که زبان مادریش بود به‌خوبی فراگرفت، هیات و ریاضیات و منطق و کلام را به مقدار لازم تحصیل نمود. آنگاه فقه و اصول را پیش پدر دانشمندش حسن بن یحیی و از محضر فقهای مشهور حله مانند محمد بن جعفر ابن نما و سید فخار موسوی، شاگردان فقیه نامی ابن ادریس حلی تکمیل نمود.
محقق در ۶۷۶ق روز پنجشنبه در سن هفتاد و چهار سالگی درگذشت و در حله به خاک سپرده شد.[۱]
اساتید
- پدرش شمس الدین حسن بن یحیی حلی.
- محمد بن جعفر ابن نما.
- ابوالمکارم ابن زهره. البته اینکه او شاگرد ابن زهره باشد محل تردید است. شهید مطهری می نویسد محقق در سال ۶۷۶ درگذشته است و قطعا نمی توانسته درس ابن زهره را که در سال ۵۸۵ درگذشته است درک کرده باشد.[۲]
- ابوحامد نجم الاسلام محمد حلبی.
- شمس الدین ابوعلی فخار بن معد موسوی.
- سید مجد الدین علی بن حسن عریضی.
- تاج الدین حسن بن علی بن دربی.[۳]
شاگردان
تعداد شاگردان او در مقاطع مختلف زندگی خویش بیش از ۴۰۰ نفر بوده است از جمله می‌توان به اینان اشاره کرد:
- علامه حلی خواهر زاده‌اش.
- ابن داود حلی.
- ابن ربیب آدمی.
- سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس.
- سید مجد بن علی بن طاوس.
- مجد بن الشیخ الامام ملک الادبا.
- شیخ عبدالعزیز بن سرایای حلی.
- حسن ابی طالب یوسفی صاحب کشف الرموز فی شرح النافع.
- محمد بن علی کاشی.
- فخرالمحققین.
- علی بن یوسف حلی برادر علامه حلی.
- محمد بن شمس الدین محمد کوفی.[۴]
تالیفات
آثار قلمی و فکری محقق بسیار عمیق و انشا او بسیار روان است و کتابهای متعددی از او انتشار یافته است که صاحب ریحانه الادب و صاحب ریاض العلماء، چهارده جلد از آنها را نام می‌برند که برخی از آنها هنوز هم از کتابهای درسی حوزه‌های علمیه به شمار می‌آیند:
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام: این کتاب ازنظر لفظ و معنی، یکی از بهترین کتابهای فقه شیعه است و از سوی فقها و مجتهدین عالیقدر مورد توجه خاص قرارگرفته است و شروح و تعلیقه‌ها و توضیحات متعددی بر آن نگاشته‌اند که کتاب جواهرالکلام در ۴۳ جلد بزرگ نمونه‌ای از آن است. کتاب شرایع به برخی از زبان‌های زنده جهان (فارسی، روسی، فرانسوی، آلمانی و اردو) نیز ترجمه گردیده است و در دانشکده هاو مراکز قضایی مورد استفاده است.
- المختصر النافع فی فقه الامامیة: این کتاب مفید و گزیده شده از شرائع است. این کتاب به علت اختصار و فراگیرندگی آن مورد توجه محافل علمی و تحصیلی قرار گرفته است و کتاب ریاض المسائل از سید علی طباطبایی، شرح آن می‌باشد.
- النافع فی مختصر الشرائع
- المعتبر فی شرح مختصر النافع
- المعارج فی اصول الفقه
- نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
- تلخیص الفهرست که ملخص فهرست شیخ طوسی است.
- استحباب التیاسر لاهل العراق
- شرح نکت النهایة (در فقه امامیه)
- الکهنة در منطق
- مختصر المراسم تلخیص کتاب مراسم نوشته سلّار بن عبدالعزیز دیلمی.
- المسائل الغریة
- المسائل المصریة
- المسلک فی اصول الدین
- نکت النهایة[۵]
شعر و ادب
محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده است.[۶]
از نگاه دیگران
علامه حلی در اجازه‌نامه‌ای که به خاندان زهره داده، درباره او نوشته است:
- «کان هذا الشیخ افضل اهل عصره فی الفقه» (این عالم بزرگ، فقیه‌ترین مردم روزگار خویش بوده است).[۷]
محدث نوری او را این چنین می‌ستاید:
- «کشف کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تا کنون هیچ انس وجنی با آنها انس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفا و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم(ع) و حجتهای حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است، خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید.»
صاحب تاسیس الشیعه می‌افزاید:
- «انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتاب معروف النافع، المعتبر، و دیگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتابهای مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهدِ آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون بر احدی نصیب نگردیده است. وفات او در حله در ماه ربیع الاخر سال ۶۹۶ رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد تبرک و زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد.»[۸]
شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به صاحب معالم او را بدین گونه یاد می‌کند:
- «اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»[۹]
ابن داود حلی، شاگرد محقق، در کتاب رجالش درباره او می‌نویسد:
- «محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود، فردی که حضور ذهن سریع داشت.»[۱۰]
شهید مطهری در وصف او گوید:
- «در فقه کسی را بر او مقدم نمی‌شمارند. در اصطلاح فقها، هر گاه «محقق» به طور مطلق گفته شود، مقصود همین شخص بزرگوار است. فیلسوف و ریاضی‌دان بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسی با او در حله ملاقات کرده است و در جلسه درس فقهش حضور یافته است. کتابهای محقق مخصوصا کتاب شرایع در میان طلاب یک کتاب درسی بوده و هست و فقهای زیادی کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.»[۱۱]
پانویس
- ↑ مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۵، ص۲۳۶.
- ↑ مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۸۱-۸۲.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۹۱؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلما، ج۱، ص۱۰۴؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۵، ص۲۳۵.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
- ↑ صدر، سید حسن، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
- ↑ مجله مکتب اسلام، سال سوم، شماره اول، ص۶۴، ۶۵، مقاله آقای دوانی.
- ↑ مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۸۱-۸۲.
منابع
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان.
- صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران، اعلمی، ۱۳۷۵ش.
- مجله مکتب اسلام، سال سوم، شماره اول، ص۶۴-۶۵، نوشته علی دوانی.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، قم، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم، انتشارات صدرا.