مختارنامه نام مجموعه‌ای تلویزیونی درباره زندگی و قیام مختار ثقفی پس از حادثه عاشورا به کارگردانی داوود میرباقری است. تولید مختارنامه از ۱۳۸۱ش تا ۱۳۸۸ش طول کشید. اولین قسمت این مجموعه، جمعه ۹ مهر ۱۳۸۹ش از شبکه اول سیما جمهوری اسلامی ایران پخش شد. مجموعه مختارنامه توسط بسیاری از شبکه‌های عربی زبان نیز پخش شده است.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کارگردان | داوود میرباقری |
| نویسنده | حسن میرباقری، محمد بیرانوند، داود میرباقری |
| بازیگران | فریبرز عرب‌نیا، مهدی فخیم‌زاده، انوشیروان ارجمند، فریبا کوثری، نسرین مقانلو، رضا کیانیان، داوود رشیدی، امین زندگانی، فرهاد اصلانی، محمد فیلی، پرویز پورحسینی، محمدرضا شریفی‌نیا |
| موسیقی | امیر توسلی |
| تدوین | مهدی حسینی وند |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
داستان
داستان این مجموعه تلویزیونی از زخمی شدن امام حسن(ع) به دست کوفیان و پناهنده شدن امام به حاکم مدائن که عموی مختار است شروع می‌شود. مختار که سیاست و جنگ را کنار گذاشته و در مدائن و در جنوب کوفه گندم‌کاری می‌کند از طرف عمو فرا خواند می‌شود تا از امام حسن(ع) محافظت کند. بعد از شهادت امام توسط همسرش جعده که در سال ۴۱ قمری اتفاق افتاد، در ادامه، داستان به وقایع سال ۶۰ قمری و مرگ معاویه و حکومت یزید و جریان بیعت گرفتن از امام حسین(ع) رفته و در نهایت پنج سال بعد از حادثه عاشورا، مختار به عنوان رهبر چهارمین قیام پس از عاشورا با متحد کردن شیعیان و همکاری ابراهیم بن مالک اشتر در کوفه علیه حکومت امویان قیام می‌کند و با شعار «یا لثارات الحسین»[۱] به خونخواهی امام حسین(ع) و شهدای کربلا، از قاتلان آنها انتقام می‌گیرد و سپس در کوفه به مدت ۱۸ ماه حکومت تشکیل می‌دهد. وی در این مدت سه جنگ بزرگ با ابن زیاد، سپاه شام و آل زبیر را پشت سر می‌گذارد که در نهایت، قیام به دست مصعب بن زبیر در هم شکسته و مختار کشته می‌شود.[۲][۳]
برخی از عوامل و بازیگران
| کارگردان | داود میرباقری |
| نویسندگان | حسن میرباقری،محمد بیرانوند |
| بازنویسی نهایی | داود میرباقری |
| تهیه کننده | محمود فلاح |
| مدیر تصویربرداری | عظیم جوانروح |
| طراح گریم | عبداله اسکندری |
| سرپرست گویندگان | حمیدرضا آشتیانی پور |
| راوی | پرویز بهرام |
| موسیقی | امیر توسلی |
| بازیگر | نقش | بازیگر | نقش |
|---|---|---|---|
| فریبرز عرب‌نیا | مختار | فرهاد اصلانی | عبیدالله بن زیاد |
| مهدی فخیم‌زاده | عمر بن سعد | رضا کیانیان | عبدالله بن زبیر |
| انوشیروان ارجمند | رفاعة بن شداد | رضا رویگری | کیان |
| فریبا کوثری | عمره بنت نعمان بن بشیر | داوود رشیدی | نعمان بن بشیر |
| امین زندگانی | مسلم بن عقیل | محمد فیلی | شمربن ذی الجوشن |
| جعفر دهقان | مصعب بن زبیر | حسن میرباقری | ابراهیم بن مالک اشتر |
| فرخ نعمتی | هانی بن عروه | پرویز پورحسینی | میثم تمار |
| محمدرضا شریفی‌نیا | محمد بن حنفیه | ولی شیراندامی | سلیمان بن صرد خزاعی |
ضمناً در این مجموعه گویندگانی(دوبلور) از جمله علی همت مومیوند، ژرژ پطرسی، اکبر منانی، بیژن علیمحمدی، امیر حکیمی، حسین عرفانی، ایرج رضایی، تورج مهرزادیان، منوچهر زنده‌دل، مریم شیرزاد و شوکت حجت حضور داشتند.
تولید
سال ۱۳۸۱ش سیمافیلم پیشنهاد ساخت سریال «توابین» را با فیلمنامه‌ای از محمدابراهیم سلطانی‌فر و کارگردانی سیف‌الله داد به محمود فلاح (تهیه‌کننده) ارائه می‌کند. وی به مسئولان وقت سیمافیلم پیشنهاد می‌کند که با توجه به تجربه موفق مجموعه تلویزیونی امام علی(ع) ساخت توابین را به داوود میرباقری بسپارند.
از خرداد سال ۸۱ نگارش فیلمنامه مجموعه تلویزیونی توابین که به مختارنامه تغییر نام داد با نظارت رسول جعفریان ونیز جمعی دیگر از کارشناسان تاریخ اسلام در حوزه علمیه قم و مشورت سید جعفر شهیدی آغاز می‌شود. نگارش فیلمنامه در پی پنج ماه کار تحقیقاتی و مطالعاتی انجام می‌شود. گروه سازنده مختارنامه با سفر به شهر قم، موافقت مراجع تقلیدی همچون مکارم شیرازی را هم می‌گیرد.
پیش‌تولید این مجموعه تلویزیونی از سال ۱۳۸۱ش آغاز و تا اواخر ۱۳۸۳ش به‌طول می‌انجامد. در فروردین ۸۳، تصویربرداری مختارنامه به صورت آزمایشی و به مدت دو ماه در شهر کاشان کلید می‌خورد و سرانجام در اواخر اردیبهشت ۸۳ با حضور علی لاریجانی، رئیس وقت سازمان صدا و سیما در لوکیشن مسجد کوفه، ساخت این مجموعه تلویزیونی با ۱۱۰ بازیگر اصلی و ۴۰۰ بازیگر فرعی و ۲۰۰۰ نفر سیاهی‌لشکر و به شیوه ۳۵ میلیمتری، رسماً کلید می‌خورد و شش سال بعد، در پایان سال ۸۸ کار تصویربرداری به پایان می‌رسد.[۴]
بودجه ساخت مجموعه تاریخی مختارنامه از سوی تهیه‌کننده ۲۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان اعلام شده است.[۵]
لوکیشن
دکورهای اصلی مختارنامه که شامل شهر کوفه، مکه و مدائن است در زمین‌های کشاورزی احمدآباد مستوفی واقع در جنوب غربی اتوبان آزادگان تهران به وسعت ۲۴ هکتار بنا شده. بخش‌های دیگری از مجموعه در شهرستان شاهرود و روستای طرود، حاشیه رودخانه اروند کنار در آبادان، شهرک سینمایی دفاع مقدس و ورامین مقابل دوربین رفته است.[۶]
موسیقی
موسیقی این مجموعه تلویزیونی را امیر توسلی ساخته است. توسلی در بخشی‌هایی از مجموعه که تم عاشورایی دارد از ریشه‌های موسیقی سنتی استفاده کرده. تیتراژ را اکبر سلطانعلی (بازیگر نقش رستم، غلام شمر) خوانده و همنوایی لالایی صدیقه بحرانی، نوحه‌خوان بوشهری را به همراه دارد. بقیه موسیقی نیز ریشه‌های عربی دارد.[۷]
انتقادها
این مجموعه تلویزیونی به دلیل موضوع تاریخی و مذهبی، با نقدها و واکنش‌های مختلفی از طرف مراجع تقلید شیعه، مورخین و اهل سنت مواجه شد.
واکنش علما و مراجع شیعه
تنها واکنش مراجع تقلید شیعه، همچون آیت الله وحید خراسانی، مخالفت با نمایش چهره عباس بن علی(ع) بود. به همین دلیل، قسمت شهادت عباس بن علی(ع) از مجموعه مختارنامه حذف شد.[۸]
واکنش اهل سنت
محمد رفاعه الطهطاوی سخنگوی رسمی الازهر در مصر در گفتگو با «الشرق الاوسط» پخش این مجموعه را اهانت به صحابه پیامبر اسلام(ص) به ویژه عبدالله بن زبیر و همسرانش می‌دانست و به پخش این مجموعه اعتراض کرد.[۹] داود الشریان چهره سرشناس رسانه‌ای سعودی هم در مقاله‌ای در روزنامه «الحیات» مدعی شد این مجموعه تلویزیونی تاریخ دست‌ساز ایران به جای تاریخ جهان عرب و امت اسلامی است. تاریخی که نام اسلام را یدک می‌کشد اما قومی‌گری فارسی بر آن سایه افکنده است.[۱۰]
نگاه منتقدان
در داخل ایران، این مجموعه با نقدهای متفاوتی مواجه شد. انتقاد به صدای زن (لالایی صدیقه بحرانی، نوحه‌خوان بوشهری) در تیتراژ پایانی،[۱۱] گریم حرمله و چگونگی کشته شدن وی که همانند دوئل در فیلم‌های وسترن هالیوود بود و همچنین خشونت بیش از حد برخی صحنه‌ها[۱۲]، عمیق و پررنگ بودن شخصیتهای منفی داستان و عدم تعادل و همگونی در نوع ادبیات ثقیل گفتاری و محاوره‌ای در دیالوگ‌ها[۱۳] و شخصیت‌پردازی ظاهری غلط و غیرواقعی افرادی چون عبدالله بن زبیر و محمد بن حنفیه و حتی شخصیت اصلی داستان از جمله آنها بود.[۱۴]
این مجموعه تلویریونی در بخش روایت تاریخ هم نقدهایی برانگیخت. روایت قدسی و بدون اشکال از شخصیت مختار با توجه به شبهات متعددی که درباره او در تاریخ وجود دارد(چون عدم همراهی با امام مجتبی(ع)، حاضر نبودن در کربلا، وصلت نمودن با خانواده دو شخصیت منفور یعنی سمرة بن جندب و نعمان بن بشیر) و همچنین تحریف تاریخ و تقویت شبههای قدیمی در یکی از حساسترین سکانس‌های این مجموعه، یعنی صحنه رویارویی مسلم بن عقیل و عبید الله بن زیاد،[۱۵] عدم توجه به شهر مدینه، محل استقرار امام سجاد(ع) و وقایعی که در آن رخ داد؛ مانند قیام حره و عدم شخصیت‌پردازی ابوالطفیل عامر بن واثله که برای آزاد نمودن محمد حنفیه از محاصره آل زبیر به مکه رفت و در قیام مختار حضوری فعال داشته و پرچمدار بود[۱۶] و همچنین عدم انطباق مستندات تاریخی چگونگی کشته شدن عمر سعد و پسرش حفص[۱۷] [۱۸] با آنچه در این مجموعه نمایش داده شد، از نقدهای وارد شده بر مختارنامه است.
استقبال شبکه‌های عربی
شبکه‌های الانوار (۱و۲)، اهل البیت، المنار، العالم، آی فیلم(عربی)، المهدی، فدک، الفرات، بلادی، کربلاء، الثقلین، الغدیر، العهد، الکوثر، الفرقان، طه، السلام، الاتجاه، المصطفی، الامام الرضا و الصراط، مهمترین شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای هستند که مجموعه تلویزیونی مختارنامه را پخش کرده‌اند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۰.
- ↑ ابن اثیر، أسدالغابة، ج۴، ص۳۴۷.
- ↑ فسوی، المعرفةوالتاریخ، ج۳، ص۳۳۰.
- ↑ پایگاه تحلیلی خبری آخرین خبر
- ↑ راه طولانی «توابین» تا «مختارنامه» چگونه طی شد، جام‌جم آن‌لاین.
- ↑ ۵۰ نکته از مختارنامه، پایگاه تحلیلی افکار نیوز.
- ↑ نقد فارسی
- ↑ موضع‌گیری شدیداللحن آیت‌الله وحید خراسانی علیه "مختارنامه"، پایگاه تحلیلی خبری پارسینه.
- ↑ بازتاب‌های رسانه‌ای سریال مختارنامه، پایگاه خبری تحلیلی پارسینه.
- ↑ مختارنامه از شایعه تحریم تا ادعای تحریف تاریخ اعراب، خبرگزاری تحلیلی خبرآنلاین.
- ↑ انتقاد آیت‌الله علم‌الهدی از تیتراژ مختارنامه، سایت خبری عصر ایران.
- ↑ انتقاد شدید ناصر تقوایی از «مختارنامه»، سایت فرارو.
- ↑ پایگاه خبری تحلیلی سیما فیلم
- ↑ اعتراض رهبر به خوانندگی زن در صدا و سیما، پایگاه تحلیلی افکار نیوز.
- ↑ مختارنامه در ترازوی نقد، سایت تبیان.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۳۴۱ و ۶۲۴.
- ↑ خسروپناه: کشته شدن پسر عمرسعد توسط مادرش خلاف واقع است، خبرگزرای تحلیلی خبرآنلاین.
- ↑ روایت‌های مختلف تاریخی از چگونگی مرگ «عمربن سعد»، سایت سیاست روز.
- ↑ عسکری، وقتی ناتاشا عربی حرف می‌زند.
منابع
- بلاذری، احمدبن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ط الأولی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- ابن‌اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
- فسوی، ابویوسف یعقوب بن سفیان، کتاب المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ط الثانیة، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- راه طولانی «توابین» تا «مختارنامه» چگونه طی شد، جام‌جم آن‌لاین.
- «۵۰ نکته از مختارنامه»، پایگاه تحلیلی افکار نیوز.
- موضع‌گیری شدیداللحن آیت‌الله وحید خراسانی علیه "مختارنامه"، پایگاه تحلیلی خبری پارسینه.
- بازتاب‌های رسانه‌ای سریال مختارنامه، پایگاه خبری تحلیلی پارسینه.
- «مختارنامه از شایعه تحریم تا ادعای تحریف تاریخ اعراب»، خبرگزاری تحلیلی خبرآنلاین.
- عبدالله ابنقتیبه، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
- «انتقاد آیت‌الله علم‌الهدی از تیتراژ مختارنامه»، سایت خبری عصر ایران.
- انتقاد شدید ناصر تقوایی از «مختارنامه»، سایت فرارو.
- اعتراض رهبر به خوانندگی زن در صدا و سیما، پایگاه تحلیلی افکار نیوز.
- مختارنامه در ترازوی نقد، سایت تبیان.
- ابنقتیبه، المعارف، ص۳۴۱ و ۶۲۴.
- خسروپناه: کشته شدن پسر عمرسعد توسط مادرش خلاف واقع است، خبرگزرای تحلیلی خبرآنلاین.
- روایت‌های مختلف تاریخی از چگونگی مرگ «عمربن سعد»، سایت سیاست روز.
- عسکری، وقتی ناتاشا عربی حرف می‌زند.