 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. می‌توانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
سید محمدهادی حسینی میلانی(۱۳۱۳-۱۳۹۵ق)، از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم قمری.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید محمدهادی حسینی میلانی |
| نسب | امام سجاد(ع) |
| تاریخ تولد | ۱۳۱۳ق |
| محل زندگی | عراق • مشهد |
| تاریخ وفات | ۱۳۹۵ق |
| محل دفن | حرم امام رضا(ع) |
| شهر وفات | مشهد |
| خویشاوندان سرشناس | سید جعفر میلانی • محمدحسین مامقانی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ الشریعه اصفهانی • آقا ضیا عراقی • میرزا محمدحسین نائینی • محمدجواد بلاغی •... |
| شاگردان | سید علی خامنه‌ای • عزیزالله عطاردی |
| محل تحصیل | نجف • کربلا |
| اجازه روایت از | سید حسن صدر • عبدالحسین شرف الدین • شیخ عباس قمی • آقا بزرگ طهرانی |
| سایر | محاضرات فی الفقه الامامیه • قادتنا کیف نعرفهم • تفسیر سوره تغابن و جمعه • توضیح المسائل |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از انقلاب ایران و رهبری آن • حمایت از نهضت مردم عراق |
| اجتماعی | تأسیس مدارس مختلف |
آیت‌الله میلانی بیشتر عمر خود را در عراق گذارند و در آنجا از درس علمایی چون فتح‌الله غروی اصفهانی، آقا ضیاء عراقی و محمدحسین غروی نائینی بهره برد. وی از سال ۱۳۳۲ش در مشهد ساکن شد. سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران مدتی نزد وی شاگردی کرد.
از میلانی آثاری از جمله محاضرات فی الفقه الامامیه و قادتنا کیف نعرفهم بر جای مانده است.
آیت الله میلانی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز فعال بود. او از انقلاب اسلامی ایران، رهبری آن و نهضت مردم عراق حمایت می‌کرد. وی در تأسیس مدارس علمیه از جمله مدرسه حقانی نقش داشت. با حضوری وی در مشهد، حوزه علمیه خراسان رونق گرفت.
زندگی‌نامه
سید محمدهادی میلانی، در ۷ محرم ۱۳۱۳ق در نجف زاده شد. نسبش به علی بن حسین(ع) می‌رسد. پدرش سید جعفر میلانی از شاگردان محمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، آقا رضا همدانی و محمدحسن مامقانی به شمار می‌رفت. سید محمدهادی پدرش را در سال ۱۳۲۹ق از دست داد.[۱] مادرش، دختر محمدحسن مامقانی و همسرش، دختر عبدالله مامقانی (دایی سید محمدهادی) صاحب تنقیح المقال بود.[۲]
میلانی تحصیلاتش را در نجف آغاز کرد و در آن شهر به درس و تدریس مشغول شد. او بارها به ایران سفر کرد و در ۱۳۳۲ش که جهت زیارت قبر امام رضا(ع) به مشهد رفت، به درخواست مردم و برخی از علمای آن روز خراسان، در آنجا ماندگار شد و به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. وی در ۲۹ رجب ۱۳۹۵ق برابر با ۱۷ مرداد سال ۱۳۵۴ش در ۸۲ سالگی در مشهد درگذشت و در حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.[۳]
میلانی، سه پسر و یک دختر داشت؛ پسران وی سید نورالدین، سید عباس و سید محمدعلی نامیده شده‌اند.[۴]
استادان
- شیخ ابوالقاسم مامقانی
- شیخ الشریعه اصفهانی
- آقا ضیاء عراقی
- میرزا حسین نائینی
- محمدحسین غروی اصفهانی
- محمدجواد بلاغی
- غلامعلی قمی سامرائی
- سید حسین بادکوبی
- سید ابوالقاسم خوانساری
- شیخ ابراهیم سالیانی
- سید جعفری اردبیلی
- میرزا علی ایروانی
- میرزا ابراهیم همدانی
- ملا محسن تبریزی[۵]
مشایخ اجازه
شاگردان
اقامت در مشهد
مهاجرت میلانی به مشهد و استقرار وی در این شهر به مدت بیش از دو دهه، بر رشد علمی حوزه علمیه مشهد تاثیر گذاشت. در ۱۳۳۲ش علمای مشهد در جهت تقویت این حوزه و جلوگیری از مهاجرت طلاب و استادان به شهرهای قم و نجف، با امضای طوماری از سیدمحمدهادی میلانی، (که در آن زمان در کربلا به سر می‌برد) درخواست کردند به مشهد مهاجرت کند و به تدریس در حوزه این شهر بپردازد.[۷]
فعالیت علمی
میلانی در ۱۳۳۳ش به مشهد وارد شد و در مدت ۲۲ سال، مدیریت حوزه علمیه مشهد را برعهده گرفت. محور درس خارج اصول میلانی، مبانی استادانش، محمدحسین غروی اصفهانی و میرزای نائینی بود.[۸] او پس از درگذشت آیت الله بروجردی از مراجع تقلید شیعه شد و مدارسی به سبک جدید تاسیس کرد:[۹]
- مدرسه حقانی؛ میلانی از همان ابتدا از این مدرسه حمایت مالی و معنوی کرد که تا ۱۳۵۷ش ادامه داشت.[۱۰]
- مدرسه امام صادق(ع)؛ این مدرسه در کنار مسجد شاه مشهد و نزدیک مدرسه سلیمان خان تأسیس شد.[۱۱]
- مدرسه دیگری نیز در مشهد تأسیس کرد که دارای ۵۰۰ محصل بود. بعدها این مدرسه خراب شد و جزو فلکه آستانه گردید.[۱۲]
- مدرسه‌ای نیز برای دروس مقدماتی و متوسطه تاسیس کرد که مختص آموزش خط، انشا، املا و اندکی ریاضیات و صرف و نحو و منطق بود و آموزش در آن شش سال طول می‌کشید. در ادامه آن شاگردان به مدرسه متون عالی می‌رفتند. در این مدرسه طلاب تحت تعلیم و نظارت استادان به آموختن متون عالی فقه و اصول و کلام می‌پرداختند و در کنار این دروس، دروس جنبی تفسیر، حدیث، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و تاریخ ادیان گنجانده شده بود. این دوره هم پنج سال طول می‌کشید.[۱۳]
به گفته آیت الله وحید خراسانی: ارتقا و رشد و شکوه مناسب حوزه علمیه خراسان مورد توجه مرحوم میلانی بوده و او سختی‌های فراوانی را در این راه متحمل شده است، وی جلالِ بارگاه علی بن موسی الرضا (ع) را در قُبّه‌ی طلا نمی‌دیده، بلکه در حوزه علمیه‌ای مشاهده می‌کرده که با چنین مقامی مناسب باشد.[۱۴]شبیری زنجانی از مراجع تقلید بر این باور است که میلانی علاوه بر این که از مراجع طراز اول بود به طرق معتبر دارای کرامت هم بوده است. [۱۵]
- «بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدلله و سلام علی عباده الذین اصطفی. راجع به تحریف که مورد سؤال واقع شده به طور قطع بیان می‌نمایم: در قرآن هیچ گونه تحریف نه به زیاده و نه به نقیصه و نه به تغییر الفاظ واقع نشده و اگر در بعض روایات از تحریف نامی برده شده، منظور تغییر معنی به آراء و توجیهات و تأویلات باطله می‌باشد، نه به تغییر الفاظ و عبارات. و آنچه دیده یا شنیده می‌شود از روایاتی در اسقاط آیات و سور از این معجزه خالده خاتمیه، همانا مجعول و ضعیف است، و خود آن آیات و سور دلیل روشنی هستند بر ساختگی بودنشان. مثلاً دو سوره که در کتاب اتقان یا سوره‌ای که در دبستان المذاهب یا در کتاب دیگر نقل شده، هر شخص خبیر و بصیر آنها را عرضه به قرآن کریم بدارد، مجعول و باطل بودن آنها را بدیهی خواهد دید. بعلاوه آنکه در قرآن کریم زیادتی را احدی نگفته است و آنچه بعضی توهم کرده‌اند که نقیصه است آن را هم نتوان گفت. با توجه به تعهد خداوندی که فرمود: «ان علینا جمعه و قرآنه»، و فرمود: «انا له لحافظون» و فرمود: «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه» و همچنین آیات دیگر که دلالت بر این معنی دارد، بالجمله به همین ملاحظات و جهات علمیه و براهین متقنه دیگر علماء بزرگ شیعه امامیه از صدر اول، مانند شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و شیخ طبرسی و سایر بزرگان، خلفاً عن سلف، تصریح به عدم تحریف نموده‌اند و عقیده‌شان همان است که رئیس المحدثین شیخ صدوق فرموده است. در کتاب اعتقادات که بیش از هزار سال قبل بر این نوشته‌اند و عبارتشان این است: «اعتقادنا ان القرآن الذی انزله الله تعالی علی نبیه محمد صلی الله علیه و آله، هو ما بین الدفتین و ما فی ایدی الناس لیس باکثر من ذلک». تا اینکه می‌فرماید: «و من نسب الینا انا نقول انه اکثر من ذلک فهو کاذب». و الحاصل هر کس تأمل کند و به ادله و براهین مراجعه نماید و تاریخ اهتمام مسلمین را از عصر نبوت و بعد از آن در ضبط و حفظ و تعلیم و تعلم قرآن مطالعه کند، یقین می‌کند که از قرآن کریم محال است یک کلمه اسقاط شده باشد. و اگر کسی روایتی بیند و ظن به صدق آن پیدا کند اشتباه و خطا کرده است «و ان الظن لایغنی من الحق شیئاً». محمدهادی الحسینی المیلانی شهر رمضان، ۱۳۸۳ق».
تاریخ بایگانی
نظام آموزشی جدید
طلاب، این مرحله را در چهارده دوره آموزشی می‌گذراندند و پاره‌ای از دروس اصلی خود یعنی زبان عربی و فقه و اصول را نیز براساس کتاب‌های تازه تألیفی که خواندن آنها قبلا در حوزه مشهد مرسوم نبود، مثل کتاب‌های عربی آسان و اصول الفقه مظفر، فرا می‌گرفتند.[۱۶]اولین مدرسه که مخصوص این مرحله بود با عنوان مدرسه آیت الله میلانی در ۱۳۴۵ش تأسیس شد.[۱۷]
- طلاب پس از گذراندن دوره‌های آموزشی برای مراحل بالاتر تحصیل مخیّر بودند که به طور تخصصی به فقه و اصول بپردازند یا به تحصیل در دیگر علوم اسلامی و نیز زبان خارجی، که تخصص در آنها برای یک مبلّغ اسلامی ضرورت دارد، مشغول شوند.[۱۸] برای این مرحله دو مدرسه در نظر گرفته شده بود.
- در برنامه درسی این مدارس موادی گنجانده شده بود که پیش از آن دست‌کم در حوزه مشهد سابقه نداشت. به نظر می‌رسد مدارس تأسیس شده زیر نظر آیت الله میلانی اولین مدارس حوزوی مشهد بودند که در آنها به طور رسمی امتحان برگزار گردید، هرچند این کار در سنّت حوزوی چندان شناخته شده نبود.
ساماندهی تبلیغ
میلانی همچنین به امر تبلیغ دینی اهمیت زیادی می‌داد، ازاین رو شمار فراوانی از روحانیان به همین منظور تحت اشراف وی ساماندهی و در اوقات مشخصی به نقاط مختلف ایران اعزام می‌شدند و بدون تبلیغات ظاهری در جهت تقویت بُنیه دینی مردم شهرها و روستاها و آگاه کردن آنان از تبلیغات ضد دینی و ضد اسلامی فعالیت می‌کردند.[۱۹]
حمایت از مراکز دینی
از دیگر اقدامات آیت اللّه میلانی پشتیبانی از مؤسسات و تشکل‌های دینی غیر حوزوی مروّج معارف اسلامی، همچون کانون نشر حقایق اسلامی، بود. این کانون را محمدتقی شریعتی با همکاری تنی چند از روحانیان مشهد تأسیس کرد. کانون نشر حقایق اسلامی در ترویج تفکر نواندیشانه اسلامی و به ویژه پاسخگویی به شبهات جریان‌های ضددینی در بین جوانان و تحصیل کرده‌های دانشگاهی مشهد، در دهه‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۰ش، سهم عمده داشت.[۲۰] و نیز کمک برای تأسیس موسسه انتشارات علمی و اسلامی بعثت برای چاپ و نشر کتاب‌هایی با محتوای اسلام و مسایل سیاسی.[۲۱]
فعالیت سیاسی
میلانی فعالیت سیاسی خود را از دوران جوانی در عراق آغاز کرد. وی در جریان جنگ مردم مسلمان عراق علیه حضور انگلیس در این کشور که به رهبری مراجع دینی صورت گرفت، همراه میرزا مهدی فرزند آخوند خراسانی، شیخ جواد جواهری پسر صاحب جواهر، سید علی داماد و... شرکت جست.[۲۲]
ورود میلانی به مشهد پس از نهضت ملی نفت بود. میلانی با گردانندگان پیشین این نهضت در مشهد رابطه نزدیک داشت. او در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش از پیشگامان نهضت روحانیت بود.[۲۳] وی در قضیه دیدار شاه از مشهد در فروردین ماه ۱۳۴۱شمسی از حضور در مراسم استقبال خودداری و دفترش به صورت رسمی خبر حضور در مراسم را که در روزنامه‌ها منعکس شده بود، تکذیب کرد.[۲۴] سپهبد قرنی در زمان شاه اجازه کودتا علیه او را از میلانی خواسته بود، اما میلانی با توجه به کشته شدن تعداد زیادی در این کودتا به قرنی گفته بود: نمی‌توانم اجازه دهم که خون از دماغ کسی بیاید؛ ولی اجازه می‌دهم ترور شاه را انجام دهید و با دست خط خودش نوشته بود که به هر صورت می‌توانید این کار را انجام دهید.[۲۵] در جریان کاپیتولاسیون نیز که در دولت حسنعلی منصور و به منظور تضمین امنیتی برای مستشاران آمریکایی پیش بینی‌هایی شده بود، میلانی با امام خمینی همراهی کرد. [۲۶]
میلانی در خرداد ۱۳۴۶ش با انتشار اعلامیه‌ای در رابطه با جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل، با اعراب مسلمان اظهار همدردی کرد و به همین دلیل از سوی تیمسار نصیری تهدید شد. در همین سال در جریان جشن تاج‌گذاری به خاطر تبریک نگفتن به شاه، گذرنامه وی توقیف و دستور خروجش از ایران صادر شد، ولی به خاطر ملاحظه نفوذ معنوی میلانی در بین توده‌های مردم و جایگاهی که میان روحانیت و مراجع تقلید داشت، این تصمیم عملی نشد.[۲۷]
میلانی دو روز پس از شهادت سید محمدرضا سعیدی، در ۲۴ خرداد ۱۳۴۹، به منظور تجلیل از شخصیت روحانی او، درس خود را تعطیل کرد و در ۲۴ تیر همین سال محمد الفحّام (رئیس الازهر) که از سوی دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة، از مصر به ایران آمده بود، با وی دیدار کرد.[۲۸]
آثار
- محاضرات فی الفقه الامامیه، میلانی در این مجموعه ده جلدی، فروعات فقهی اعم از عبادات و معاملات را مورد بررسی قرار داده و نظرات خود را بیان کرده است.
- قادتنا کیف نعرفهم؟[یادداشت ۱]در نُه جلد به زندگانی چهارده معصوم و فضایل آنها با استفاده از مدارک معتبر شیعه و سنی پرداخته است.
- تفسیر سوره تغابن و جمعه: میلانی در کربلا، تفسیر سوره های تغابن و جمعه را تدریس می‌کرده است، این مجموعه درسی در کتابی به همین نام به چاپ رسیده است.
- توضیح المسائل: او در ۱۳۸۸ق، رساله عملیه خود را با بیش از دو هزار و هشتصد مساله فقهی به چاپ رسانده است.
- دیدگاه‌های علمی: این کتاب شامل صدها استفتاء و پاسخ آنها در مسائل فقهی، عرفانی، اخلاقی، فلسفی، کلامی، تاریخی، رجالی، قرآنی، حدیثی و… است.
- حاشیه بر مکاسب
- قواعد فقهیه و اصولیه
- مختصر الاحکام
- یکصد و ده پرسش (در زمینه ائمه اطهار)
- مناسک حج
- رسالة فی مُنَجِّزات المریض
- تفسیر جزء آخر قرآن
- رسالة فی صلاة الجمعة
- رسالة فی احکام الجلود
- حاشیه بر وسیلة النجاة
- حاشیه بر عروة الوثقی
- کتاب در مضاربه استدلالی
- حاشیه بر کتاب الهدی الی دین المصطفی
- رساله‌ای در بحث مشتق
- رسالة فی الاجارة
- رسالة فی المزارعة و المساقاة
- رسالة فی التأمین و الیانصیب (در باب بیمه و بلیط‌های بخت‌آزمایی)[۲۹]
سفرهای زیارتی و علمی
میلانی در ۱۳۷۰ق به حج مشرف شد، در ۱۳۵۹ق به سوریه و لبنان سفر کرد و در این سفر با سید عبدالحسین شرف الدین، سید محسن امین، شیخ حبیب آل ابراهیم(درگذشت:۱۹۶۵م)، میرزا حسن لواسانی و شیخ محمدتقی صادق در شهرهای صور، دمشق، بعلبک، غازیه و نبطیه ملاقات کرد. او شش سفر به ایران داشت. در سفر ششم در روز عرفه به زیارت حرم امام رضا(ع) آمد. وی دراین سفر به خانه علی اکبر نوغانی [یادداشت ۲] وارد شد و به درخواست علما و مردم، در مشهد ساکن شد.[۳۰]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۹۹.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۰.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۳.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ص۱۰۴-۱۰۳.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۱
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۱
- ↑ صالحی، «نيم قرن تكاپو: خاطرات آيت اللّه سيد ميرزا حسن صالحى»، ص۱۰۰.
- ↑ شمس، «گفت و گو با آيةاللّه سيدحسين شمس»، ص۷۲-۷۱
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۳ـ۱۰۴
- ↑ حقانی، «پایگاههای جهاد و اجتهاد: مدرسه حقانی»، ص۱۳۱؛ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۵۷۹.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۴
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۴
- ↑ حسینی میلانی، ج۱، ص۱۵۵؛ پسندیده، ج۱، ص۲۹۸ـ۲۹۹
- ↑ «ناگفته هایی از ابعاد علمی و شخصیتی آیت الله العظمی میلانی(ره)»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، موسسه کتاب شناسی شیعه ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۵۷۹.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۶، ۲۹۸
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ حسینی میلانی، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۵۶
- ↑ صالحی، «نيم قرن تكاپو: خاطرات آيت اللّه سيد ميرزا حسن صالحى»، ص۱۰۴ و ۱۰۹-۱۰۸.
- ↑ وحدتی، «كانون نشر حقايق اسلامى از آغاز تا انجام»، ص۸۰۹
- ↑ «مروری بر فعالیت‌ها و آثار فخر‌الدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ «ماجرای مسلمان‌شدن پرفسور برلون/ آیت‌الله میلانی پایه‌گذار مدارس خاص در مشهد بود»، سایت ایکنا.
- ↑ «ماجرای مسلمان‌شدن پرفسور برلون/ آیت‌الله میلانی پایه‌گذار مدارس خاص در مشهد بود»، سایت ایکنا.
- ↑ «تکذیب خبر ملاقات آیت الله سید محمد هادی میلانی با شاه»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ «ترور شاه؛ پیشنهاد مرحوم آیت الله میلانی به سپهبد قرنی»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ زنگنه قاسم آبادی، گزیده مشاهیر مدفون در حرم رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۲، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ زنگنه قاسم آبادی، گزیده مشاهیر مدفون در حرم رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۲، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ «حضرت آیت الله حاج سید محمدهادی حسینی میلانی»، سایت وارثون.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۵
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۷، ص۱۰۳
یادداشت
منابع
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، ج۱، ۱۳۸۵ش.
- «تکذیب خبر ملاقات آیت الله سید محمد هادی میلانی با شاه»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «حضرت آیت الله حاج سید محمدهادی حسینی میلانی»، سایت وارثون، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۲ش.
- حقانی، حسین، «پایگاههای جهاد و اجتهاد: مدرسه حقانی» (مصاحبه)، حوزه، سال نهم، ش۴، مهر و آبان ۱۳۷۱ش.
، شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، قم موسسه کتاب شناسی شیعه، چاپ اول.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، چاپخانه پیروز، قم، ۱۳۵۴ش.
- شمس، حسین، «گفت و گو با آيةاللّه سيدحسين شمس»، در مجله پژوهش و حوزه، سال دوم، ش ۸، زمستان ۱۳۸۰.
- صالحی، حسن، «نيم قرن تكاپو: خاطرات آيت اللّه سيد ميرزا حسن صالحى»، به كوشش غلامرضا جلالى، در مدرّس صالح: نكوداشت نيم قرن تكاپوى علمى آيت اللّه سيد ميرزا حسن صالحى، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى، ۱۳۸۵ش.
- «ماجرای مسلمان‌شدن پرفسور برلون/ آیت‌الله میلانی پایه‌گذار مدارس خاص در مشهد بود»، سایت ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «مروری بر فعالیت‌ها و آثار فخر‌الدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ انتشار: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «ناگفته هایی از ابعاد علمی و شخصیتی آیت الله العظمی میلانی(ره)»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۸ دی ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- وحدتی، «كانون نشر حقايق اسلامى از آغاز تا انجام»، در مجموعه آثار همايش استاد محمدتقى شريعتى: مجموعه مقالات، ج۲، تهران، مؤسسه تحقيقات و توسعه علوم انسانى، ۱۳۸۵ش.
- زنگنه قاسم آبادی، ابراهیم، گزیده مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۲ش