محمد واعظ‌زاده خراسانی
| نویسنده و متفکر اسلامی | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۲۵ خرداد ۱۳۰۴ش |
| زادگاه | مشهد |
| تاریخ وفات | ۲۸ آذر ۱۳۹۵ش |
| محل دفن | حرم رضوی |
| شهر وفات | مشهد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزا مهدی اصفهانی • آیت‌الله بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمری • سید محمدرضا گلپایگانی و ... |
| محل تحصیل | نجف • مشهد • قم |
| اجازه روایت از | شیخ آقا بزرگ تهرانی • علامه سمنانی • سید علی بهبهانی رامهرمزی • علامه شوشتری |
| اجازه اجتهاد از | سید صدرالدین جزائری • سید محمدحسین طباطبایی |
| تألیفات | امام خمینی و انقلاب اسلامی • پیام وحدت • الوحدة الاسلامیة عناصرها و موانعها • سایر آثار ... |
| سایر | استاد دانشگاه فردوسی مشهد • مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی • نخستین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
محمد واعظ‌زاده خراسانی (۱۳۰۴ - ۱۳۹۵ش) نویسنده و متفکر اسلامی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. او معتقد به وحدت ذاتی میان مسلمین بود و وحدت را ناشی از مصلحت نمی‌دانست. وی اختلاف شیعه و سنی را در مسایل بعد از رحلت پیامبر، تنها اختلاف در مصداق می‌دانست. واعظ‌زاده داماد سید هاشم میردامادی و شوهر خاله آیت‌الله خامنه‌ای است.
زندگینامه
محمد واعظ‌زاده در سال ۱۳۰۴ش در مشهد متولد شد.[۱]
تحصیلات
واعظ‌زاده دوره ابتدایی را در مکتب‌های قدیمی، مدرسه معرفت و در درس پدرش شیخ مهدی واعظ خراسانی گذراند. در سال ۱۳۱۸ به همراه پدر به نجف مهاجرت کرد و دروس مقدمات علوم دینی را فرا گرفت و بعد از سه سال در سال ۱۳۲۱ش به مشهد بازگشت.[۲]
شرح لمعه و قوانین الاصول را در درس میرزا احمد مدرس یزدی، رسائل را در درس حاج شیخ کاظم دامغانی، مکاسب محرّمه را در درس شیخ غلامحسین بادکوبه‌ای، سطح کفایه و مکاسب و نزدیک به یک دوره خارج اصول و مباحث اجتهاد و تقلید کتاب عروة الوثقی و کتاب طهارت را در درس خارج هاشم مدرس قزوینی آموخت. یک دوره خارج اصول را نزد شیخ مجتبی قزوینی و بخشی از خارج جلد اول کفایه را در حوزه درسی میرزا احمد آقازاده فراگرفت و مدتی نیز در درس اصول سید یونس اردبیلی شرکت کرد.[۳][۴]
در زمینه علوم عقلی، شرح منظومه را نزد سیف الله ایسی و قسمتی از الهیات اسفار و شرح هدایه میبدی ملاّصدرا و تمام فلسفه اشارات ابن سینا به اضافه یک دوره معارف و اعتقادات رادر درس مجبتی قزوینی حاضر شد. یک دوره معارف را هم نزد میرزا مهدی اصفهانی به سبک و سلیقه مخصوص او تحصیل کرد. همچنین مدتی شاگرد فلسفه میرزا مهدی آشتیانی بود.[۵]
مهاجرت به قم
محمد واعظ‌زاده، در سال ۱۳۲۸ش به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و مدت یازده سال در دروس آیت‌الله بروجردی حاضر شد. در سال ۱۳۳۳ بنا به دعوت استاد، به همکاری با جمعی از فضلای حوزه پرداخت که به منظور رفع نواقصِ کتاب‌های حدیث و مدارک فقه شیعه، زیر نظر آیت‌الله بروجردی به تدوین کتابی نظیر وسایل الشیعه مشغول بودند این پژوهش، جامع احادیث الشیعه نام گرفت و کار آن حدود هفت سال ادامه داشت.[۶]
در نتیجه آن پژوهش چندین جلد تألیف و آماده چاپ شد که بسیاری از حواشی و توضیحات و بخشی از مقدمه آن کتاب به قلم محمد واعظ‌زاده نوشته شد. حدود سه سال در درس خارج مکاسب سید محمد حجت کوه‌کمری و سه سال از درس اصولِ امام خمینی و درسِ خارج فقه (خیارات بیع) سید صدر الدین صدر و نُه سال از درس خارج عروةالوثقی سید محمدرضا گلپایگانی و یک سال از درس خارج اصول محمدعلی اراکی و درسِ خارج فقه، سید محمدکاظم شریعتمداری شرکت کرد. الهیات شفای ابن سینا را در درس علامه طباطبائی حاضر شد و در بخش‌هایی از جلسات بحث اصول فلسفه و روش رئالیسم مشارکت کرد.[۷][۸]
درگذشت
محمد واعظ‌زادۀ خراسانی، بامداد یکشنبه ۲۸ آذر ۱۳۹۵ در ۹۱ سالگی در مشهد درگذشت و در حرم رضوی مدفون شد.[۹] آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیام تسلیت خویش، آثار قلمی و تحقیقی وی را در شمار افتخارات علمی حوزه‌های علمیه شیعه دانست.[۱۰]
اجازات
محمد واعظ‌زاده از سید صدرالدین جزائری و سید محمدحسین طباطبایی، اجازه اجتهاد و از آیت‌الله بروجردی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، علاّمه سمنانی، سید علی بهبهانی رامهرمزی، علاّمه شوشتری و از دو تن از علمای سوریه و مصر، اجازه روایت دارد.[۱۱]
تدریس در حوزه و دانشگاه
محمد واعظ‌زاده از آغاز در کنار تحصیلات حوزوی به تدریس کتاب‌های درسی حوزه پرداخت و بعدها در دانشگاه نیز تدریس را ادامه داد. او کتاب‌های حوزوی، البهجة المرضیه فی شرح الالفیه مشهور به کتاب سیوطی، شرح نظام، مغنی، حاشیه ملاعبدالله، مطوّل، شرح لمعه، معالم الاصول، فرائد الاصول، مکاسب، کفایة الاصول، شرح منظومه و شرح تجرید را تدریس کرد.[۱۲]
وی همچنین از سال ۱۳۳۹ش، تدریس علوم قرآن و حدیث را در دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه مشهد آغاز کرد. این دانشکده از سال ۱۳۳۷ش آغاز به کار کرده بود. همکاری وی با دانشکده الهیات دانشگاه مشهد، تا سال‌های آخر عمر وی ادامه داشت.
برگزاری کنگره شیخ طوسی
یکی از فعالیت‌های مهم واعظ‌زاده در دانشگاه مشهد، برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ با حضور بسیاری از عالمان و استادان داخل و خارج از کشور بوده است. با کوشش و تصحیح وی، کتاب فهرست شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال شیخ طوسی، یک جلد مقالات عربی و دو جلد مقالات فارسی که از مآخذ مرجع درباره زندگی شیخ طوسی است، چاپ شد.[۱۳]
تالیفات
واعظ‌زاده آثار متعددی دارد که بخشی از آنها تالیف، بخشی تصحیح و بخشی نیز مقالاتی است که در مجلات منتشر شده است. وی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی در تأسیس مجلّه مکتب اسلام مشارکت داشت و در سال‌های ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ش، عضو تحریریه این مجله بود. همکاری در تأسیس و مدیریت نشریه دانشکده الهیات مشهد در سال ۱۳۵۱ش، تأسیس مجله رسالة التقریب در تهران در سال ۱۳۷۳ش و اشراف بر آن تا سال ۱۳۸۰، همکاری با مجلّه عربی زبان الارشاد (مشهد) در سال ۱۳۵۴ش، عضویت در هیأت تحریریه مجلات دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مجله تخصصی نهج البلاغه، از فعالیت‌های دیگر اوست.[۱۴]
فعالیت‌ها
محمد واعظ‌زاده با حکم آیت‌الله خامنه‌ای، اولین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۰ بود.[۱۵] تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی، عضویت در هیأت مدیره بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد، عضویت در شورای عالی کتابخانه ملّی، از دیگر سمت‌های او بود.[۱۶]
واعظ‌زاده در سفرهایی به بیش از ۳۰ کشور جهان، با رؤسای جمهور کشورها، و برخی از رهبران مذهبی در نقاط مختلف جهان دیدار و گفتگو کرد.[۱۷]
اندیشه‌ها
واعظ‌زاده چند دهه در راستای وحدت مذاهب اسلامی فعالیت کرد و کتاب‌ها و مقالات متعددی منتشر ساخت. برخی از دیدگاه‌های تقریبی واعظ زاده:
وحدت ذاتی و نه مصلحتی
تقریب مذاهب از نظر واعظ‌زاده، مطلوبیتی ذاتی دارد و مقدمه وحدت اسلامی است. به باور او وحدت اسلامی یا، به تعبیر قرآن، وحدت امت اسلام، یکی از ارکان اسلام است که اساس آن را رسول اکرم بنا نهاده و در قرآن نیز تأکید شده است که مسلمانان یک امت در برابر امت‌ها و ملت‌های دیگر هستند.[۱۸]
به اعتقاد وی، برنامه کاری مفتیان، فقیهان، پیشوایان دینی و رهبران سیاسی را همین اصل تعیین می‌کند، باید این شاخص را در مقابل خود قرار دهند تا از کسی فتوایی صادر نشود که با این رکن مخالف باشد؛ مبادا عمل سیاسی یا جنگ یا صلحی توسط رهبران سیاسی صورت بگیرد که با این رکن رکین ناسازگار باشد، دقیقا عین همان نکته‌ای که در باب توحید وجود دارد که هیچ عملی، از اعمال مسلمین، هیچ عبادتی و هیچ مودتی نباید با اساس اسلام، که توحید رب است، مباینت داشته باشد.[۱۹]
خلافت و امامت، اختلاف در مصداق
از نظر وی همه کسانی که مسلمان هستند، نماز می‌خوانند، روزه می‌گیرند، فقه دارند، کلام دارند در اصول با یکدیگر اختلاف ندارند اصول عبارت است از ارکانی که ایمان و اعتقاد به آنها ملاک مسلمان بودن است، و اگر کسی همه آنها یا یکی از آنها را انکار کند دیگر مسلمان نیست؛ مثلاً شیعه و سنی با این‌که در مصداق خلیفه اختلاف دارند ولی در این‌که اسلام خلافت و سیاست دارد و رسول اکرم هم پیغمبر بوده و هم رئیس سیاسی مسلمان‌ها اختلاف ندارند. اختلاف در مصداق است که فرع محسوب می‌شود. برخی مسائل را ملاک کفر و ایمان قرار داده‌اند که درست نیست.[۲۰]
محب اهل بیت اهل نجات
واعظ زاده می‌گوید هیچ‌گاه امامان نمی‌گفتند کسی که امامت آنها را قائل نیست، از دین خارج است. هشتاد درصد روایاتی که در زمینه عقیده ولایت است و در مقدمات جامع احادیث الشیعه جمع شده است، مربوط به مسئله محبت اهل بیت است، آن هم در مقابل بنی‌امیه و برخی از خوارج که بطور جدی دشمن اهل بیت بودند. مفاد روایات این است که هرکس دوستدار اهل بیت باشد اهل نجات است. از این رو نود درصد سنی‌ها و حتی سلفی‌ها را دربرمی‌گیرد. ولایت به این معنا فرعی اعتقادی است که از یک اصل کلی برگرفته شده است؛ اصل کلی این است که اسلام سیاست دارد و پیغمبر رئیس مسلمین هم بوده است و پس از وی نیز باید این مقام و شأن محفوظ بماند. اما این که چه کسی باید متصدی این مقام شود بحثی فرعی است؛ به این معنا که اصلی نیست که مسلمان بودن یک مسلمان وابسته به آن باشد، بله برای کسی که صحت آن ثابت شده، اعتقاد به آن واجب است و انکار آن موجب انحراف.[۲۱]
مذهب عین دین نیست
به نظر واعظ زاده، پیروان مذاهب اسلامی باید این حقیقت را باور کنند که مذهب عین دین نیست؛ دین همان اصول کلی زمان رسول اکرم است که تا مدتی پس از پیامبر هم به همان نحو مورد توجه همه بود. مذهب یعنی طریق، یعنی راهی به اسلام. متاسفانه پیروان و پیشوایان مذاهب وقتی که با اجتهادات خودشان از یک مذهب پیروی می‌کنند.اگر بپذیریم مذهب طریقِ دین است نه عین آن، به طور کلی از تعصبات و عواطف نادرست کاسته می‌شود و روحیه عقلانی پیدا می‌شود و از اختلافات کاسته شده و یکدیگر را به رسمیت می‌شناسیم.[۲۲]
اعتراض به تأسیس بنیاد غدیر
او به تأسیس بنیاد غدیر در ایران اعتراض کرده بود و گفته بود برخی از آنان، خودشان را به آیت‌الله بروجردی منسوب می‌کنند، حال آن‌که آیت‌الله بروجردی این‌گونه فکر نمی‌کرد. حتی آیت‌الله بروجردی از این‌که خلافت عثمانی از بین رفت، اظهار تأسف می‌کرد و می‌گفت در هر حال این خلافت رکن رکین و پشتوانه سیاسی قدرتمندی برای اسلام بود.[۲۳]
پانویس
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ مجله حوزه، سال ۱۳۷۰، شماره ۴۳ و ۴۴.
- ↑ گفتگو با محمد واعظ زاده، نشریه علوم حدیث، شماره ۹، مهر ۱۳۷۷، صص ۱۸۰ - ۱۹۷.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ مجله حوزه، سال ۱۳۷۰، شماره ۴۳ و ۴۴.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ مجله حوزه، سال ۱۳۷۰ش، شماره ۴۳ و ۴۴.
- ↑ آیت الله محمد واعظ‌زاده خراسانی درگذشت، خبرگزاری ایلنا.
- ↑ پیام آیت الله خامنه‌ای به مناسبت درگذشت آیت الله واعظ زاده، سایت آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی،شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی،شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ انتصاب شیخ محمد واعظ‌زاده به سمت دبیرکلی مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی، ، سایت دفتر آیت الله خامنه‌ای.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی،شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ سلطانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
- ↑ چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، ۱۳۸۰ش.
منابع
- سلطانی، عباسعلی، زندگینامه استاد محمد واعظ‌زاده خراسانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲.
- مصاحبه با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی، مجله حوزه، سال ۱۳۷۰ش، شماره ۴۳ و ۴۴.
- گفتگو با محمد واعظ‌زاده، مجله علوم حدیث، شماره ۹، مهر ۱۳۷۷ش، صص۱۸۰-۱۹۷.
- چشم‌انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، مجله هفت آسمان، بهار و تابستان ۱۳۸۰ ش- شماره ۹ و ۱۰.
- پیام آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت درگذشت آیت الله واعظ‌زاده، سایت دفتر رهبری، تاریخ بازدید ۱۳۹۵/۹/۱.
- آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی درگذشت، خبرگزاری ایلنا، تاریخ انتشار: ۱۳۹۵/۰۹/۲۸.
پیوند به بیرون
- مصاحبه با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی
- مصاحبه با آیت الله واعظ‌زاده خراسانی به مناسبت سالروز تأسیس دارالتقریب
- گفتگو با محمد واعظ‌زاده، مجله علوم حدیث، شماره ۹، مهر ۱۳۷۷، صص ۱۸۰ - ۱۹۷.
- چشم انداز تقریب مذاهب اسلامی، گفتگو با محمد واعظ‌زاده، مجله هفت آسمان، بهار و تابستان ۱۳۸۰ - شماره ۹ و ۱۰.