وسیلة النجاة (کتاب)
 وسیلة النجاة نوشته سید ابوالحسن اصفهانی با تعلیقه امام خمینی | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید ابوالحسن اصفهانی |
| تاریخ نگارش | قرن چهاردهم هجری قمری |
| موضوع | علم فقه |
| زبان | عربی |
وسیلةُ النَّجاةِ کتابی در زمینه فقه فتوایی، اثر سید ابوالحسن اصفهانی (۱۲۸۴- ۱۳۶۵ق) مرجع تقلید شیعه است. این کتاب به زبان عربی و در دو جلد با موضوع عبادات و معاملات، شامل یک دوره کامل فقه از طهارت تا ارث است و به سبک العروة الوثقی نوشته شده است. وسیلة النجاة مورد توجه فقها قرار گرفته و تعلیقه‌ها، شرح‌ها و حاشیه‌های زیادی بر آن نگاشته شده که از جمله آنها تحریر الوسیله اثر امام خمینی و بُغیَةُ الهُداة نوشته سید جواد تبریزی است. همچنین سید ابوالقاسم خویی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، مرتضی حائری یزدی، سید شهاب‌الدین مرعشی، بر این کتاب حاشیه نوشته‌اند. این رساله عملیه، به‌دست سید ابوالقاسم صفوی اصفهانی به فارسی ترجمه و با نام صراط النجاة چاپ شده است.
معرفی و جایگاه
وسیلة النجاة مهمترین و معروف‌ترین اثر سید ابوالحسن اصفهانی، مرجع تقلید سال‌های میانی قرن ۱۴ قمری، شمرده شده است.[۱] این کتاب به سبک العروة الوثقی نوشته شده و شامل یک دوره فقه از طهارت تا ارث است. به گفته آيت‌الله شبیری زنجانی، اصفهانی در مواردی همان مطالب عروة الوثقی را به بیانی کامل‌تر، پخته‌تر و خلاصه‌تر تحریر کرده است.[۲] وسیلة النجاة به‌عنوان متنی فتوایی مورد توجه فقیهان بزرگ نسل‌های بعد قرار گرفته است و بسیاری از فقیهان بر این کتاب شرح و تعلیقه نوشته‌اند.[۳]
طبق گفته مؤلف در مقدمه کتاب، او رساله عملیه کوچکی به نام ذخیرة الصالحین نوشت و بارها بر آن حاشیه و تعلیقه افزود، ولی باز هم نیاز مقلدین را پاسخگو نبود. بنابراین تصمیم گرفت که آن رساله را بازنویسی کند تا نسبت به مسائل مهم فقهی جامع و کافی باشد و نام این اثر را وسیلة النجاة گذاشت.[۴]
محتوا
ابوالحسن اصفهانی وسیلة النجاة را دربردارنده امهات و مهمات مسائل دانسته است.[۵] این کتاب رساله عملیه‌ای است که در دو جلد به هر دو بخش عبادات و معاملات[۶] پرداخته است. جلد اول مربوط به عبادات و شامل کتاب‌های طهارت، صلاة، صوم و خمس است.[۷] جلد دوم مربوط به معاملات و شامل موضوعاتی مانند بیع، صلح، اجاره، جعاله، مضاربه، قرض، رهن، ضمان، اقرار، وصیت، صید و ذباحه، غصب، نکاح و طلاق است.[۸] با این حال این کتاب از ابوابی چون حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود، قصاص و دیات است.[۹]
نویسنده
سید ابوالحسن اصفهانی (۱۲۸۴- ۱۳۶۵ق) مرجع تقلید شیعیان جهان بود که پس از وفات نائینی و حائری یزدی در ۱۳۵۵ قمری، مرجعیت تقلید شیعیان در بخش عمده جهان تشیع در او منحصر شد.[۱۰] اصفهانی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول را در حوزه علمیه نجف تربیت کرد که از جمله آنان می‌توان از شخصیت‌هایی چون میرزا حسن بجنوردی، سید محمود شاهرودی، سید محسن حکیم و سید محمدهادی میلانی یاد کرد.[۱۱] سید ابوالحسن نهم ذی الحجه ۱۳۶۵ق در کاظمین درگذشت.[۱۲]
وضعیت انتشار، شرح‌ها و حاشیه‌ها
بسیاری از فقهای شیعه بر این کتاب تعلیقه، حاشیه و شرح نوشته‌اند و فتاوی خود را بر آن درج کرده‌اند. از مهمترین حاشیه‌ها بر این کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- بغیة الهداة: شرح استدلالی آیت الله سید محمد جواد طباطبایی عینکی تبریزی
- مستمسک الوسیله: آیت الله شیخ مسعود سلطانی
- ابتغاء الوسیله فی شرح الوسیلة: شیخ مرتضی حائری یزدی
- شرح وسیلة النجاة: سید عزالدین محمد زنجانی
- شرح وسیلة النجاة: شیخ محسن حرم پناهی
- تحریر الوسیله: امام خمینی
- شرح وسیلة النجاة: میرزا علی علیاری[۱۳]
حاشیه‌ها
بسیاری از فقیهان بر وسیلة النجاة حاشیه نوشته‌اند که از آن جمله می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد:
- سید محمدتقی خوانساری
- سید صدرالدین صدر
- سید ابوالقاسم خویی
- سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
- سید عبدالاعلی سبزواری
- سید حسین حمامی نجفی
- میرزا آقا اصطهباناتی شیرازی
- سید حسن بجنوردی
- سید محمد حسین بروجنی اصفهانی
- سید علی فقیه بهبهانی
- سید علی اصفهانی
- سید محمدرضا گلپایگانی
- سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
- سید جمال‌الدین گلپایگانی
- میرزا فتاح شهیدی تبریزی
- سید محمد حجت کوه کمره‌ای
- ناصر مکارم شیرازی
- سید محمد میبدی
- سید محمدهادی میلانی
- سید محمدصادق روحانی
- شیخ عباسعلی شاهرودی
- سید محمود شاهرودی
- سید عبدالله موسوی شیرازی
- شیخ محمدرضا طبسی
- محمدتقی بهجت فومنی
- میرزا جواد تبریزی
- شیخ علی پناه اشتهاردی
- میرزا محمد فیض قمی
- میرزا مهدی شیرازی[۱۴]
تعلیقه امام خمینی
تحریر الوسیله نوشته سید روح‌الله خمینی مرجع مشهور قرن ۱۴ و ۱۵ قمری، مشهورترین تعلیقه وسیلة النجاة است. او نخست در طول هفت سال (از ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۲ق) تعلیقه‌هایی بر کتاب وسیلة النجاة نوشت تا اینکه در تاریخ دوازدهم شهریور ۱۳۳۲ به اتمام رسید. این نوشته‌ها یک دهه بعد سرمایه تألیف «تحریرالوسیله» گردید. امام خمینی بر احکام مستحب و مکروه نیز تعلیقه نوشته و تفاوت فتوای خود را بیان کرده است.[۱۵]
حواشی و تعلیقات امام خمینی بر کتاب وسیله النجاه، اولین بار در سال ۱۳۴۲ش در قم منتشر شد. در این نسخه متن کامل وسیلة النجاة درج نشده و تنها عبارات و کلماتی که امام خمینی ذیل آن فتوای خود را نوشته بود ذکر شده است. اما انتشارات دارالعلم در سال ۱۳۸۵ قمری کتاب وسیله النجاه را به صورت کامل چاپ و منتشر کرده است و در سال ۱۳۸۸ شمسی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی متن وسیله النجاه را با تصحیح کامل و با مراجعه و بررسی نوشته‌های امام خمینی به چاپ رسانده است.[۱۶]
نشر و ترجمه
نسخه کامل وسیلة النجاة در ۱۳۵۵ق به چاپ رسید و نسخه‌های خلاصه‌شده آن که شامل مسائل رایج فقهی در حیات مؤلف بود، ۱۶ بار در ۴۴ هزار نسخه چاپ شده است.[۱۷] شبیری زنجانی مرجع تقلید، بهترین چاپ آن را چاپ هشتم آن در نجف می‌داند که بخشی از مباحث ارث را هم دارد.[۱۸] وسیلة النجاة برای اولین بار توسط سید ابوالقاسم صفوی اصفهانی (درگذشت ۱۳۷۰ق) به فارسی ترجمه، و با نام صراط النجاة چاپ شد.[۱۹]
پانویس
- ↑ تقوی، «کتاب وسیله النجاه مع تعالیق، اولین نوشته فقه فتوایی امام است»، پرتال امام خمینی.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۴۴۲.
- ↑ صفوی اصفهانی، صراط النجاة، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۰؛ امین، «اصفهانی سید ابوالحسن»، ج۴، ذیل مدخل.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ص ۸.
- ↑ تقوی، «کتاب وسیله النجاه مع تعالیق، اولین نوشته فقه فتوایی امام است»، پرتال امام خمینی.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۵، ص۸۵.
- ↑ صفوی اصفهانی، صراط النجاة، ج۱، فهرست مطالب.
- ↑ صفوی اصفهانی، صراط النجاة، ج۲، فهرست مطالب.
- ↑ ملک‌زاده، نواندیشی دینی و نوآوری فقهی، ۱۳۹۵ش، ص۳۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۳۳؛ طبسی نجفی، الشیعة و الرجعة، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ امین، «اصفهانی سید ابوالحسن»، ج۴، ذیل مدخل.
- ↑ باقری بیدهندی، «آیت الله العظمی سید ابوالحسن موسوی اصفهانی»، ص۹۴.
- ↑ صفوی اصفهانی، صراط النجاة، ج۱، ص۳۰ و ۳۱.
- ↑ صفوی اصفهانی، صراط النجاة، ج۱، ص۳۱، ۳۲ و ۳۳.
- ↑ تقوی، «کتاب وسیله النجاه مع تعالیق، اولین نوشته فقه فتوایی امام است»، پرتال امام خمینی.
- ↑ تقوی، «کتاب وسیله النجاه مع تعالیق، اولین نوشته فقه فتوایی امام است»، پرتال امام خمینی.
- ↑ امین، «اصفهانی سید ابوالحسن»، ج۴، ذیل مدخل.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۹ش، ج۴، ص۵۱۷.
- ↑ امین، «اصفهانی سید ابوالحسن»، ج۴، ذیل مدخل.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر)، نجف، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
- اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، تعلیقه: امام خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۲ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
- امین، حسن، «اصفهانی آقا سید ابوالحسن»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۹۹ش.
- باقری بیدهندی، ناصر، «آیت الله العظمی سید ابوالحسن موسوی اصفهانی»، مجله نور علم، شماره چهارم، ۱۳۶۷ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی، چاپ اول، ۱۳۹۹ش.
- شریف رازی، محمد، مشاهیر دانشمندان اسلام (ترجمه و تکمیل الکنی و الالقاب شیخ عباس قمی)، تهران، ۱۳۵۱ش.
- صفوی اصفهانی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة، (ترجمه وسیلة النجاة)، به کوشش محمدجواد نورمحمدی، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، ۱۳۸۸ش.
- طبسی نجفی، محمدرضا، الشیعة و الرجعة، نجف، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۶م.
- ملک‌زاده، محمدحسین، نواندیشی دینی و نوآوری فقهی، اعتدال اسلامی، قم، ۱۳۹۵ش.
- مهدوی، مصلح الدین، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان، ۱۳۴۸ش.
- هدایت، مهدیقلی، خاطرات و خطرات، تهران، ۱۳۴۴ش.
- تقوی، محمد کاظم، «کتاب وسیلة النجاة مع تعالیق، اولین نوشته فقه فتوایی امام است»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.