غبارروبی (آیین)
| زمانبرگزاری | مناسبتهای مختلف |
|---|---|
| مکان برگزاری | اماکن مقدس اعم از مساجد، حرمها، حسینیهها |
| منشأ تاریخی | در سده ۵ تا ۶ قمری |
| وجه نمادین | تنظیف اماکن مقدس |
| آیینهای مهم | |
| سینهزنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیینها | |
غُبارروبی از آیینهای مرسوم در کشورهای اسلامی برای تکریم اماکن مقدس، همچون مساجد، حرمها و حسینیهها است. در این آیین، اماکن مقدس با رعایت آدابی خاص، نظافت میشوند. آیین غبارروبی در حرم امامان شیعه از اهمیت بیشتری برخوردار است و با آداب متفاوتی برگزار میشود.
مفهومشناسی
غبارروبی، از آیینهای رایج در مساجد، حرمها و اماکن مقدس است که قدمتی دیرینه دارد. این مراسم، در وقتهای معین و با آداب خاصی برگزار میشود. با توسعهٔ حرمها، افزایش زائران و لزوم توجه به نظم در ادارهٔ امور حرمها، نظامی تدوین شد که بر اساس آن، زمان و افراد مشخصی برای نظافت حرمها تعیین شدند تا این مراسم، در زمانی غیر از حضور زائران و مراجعان انجام پذیرد.[۱] در کشورهای اسلامی نیز مردم، مساجد را پیش از آغاز ماه رمضان، غبارروبی میکنند.[۲]
این مراسم شامل عطرافشانی و تنظیف است[۳] و امروزه از یک امر ضروری، به سنت و آیین تبدیل شده است.[۴] در آیهٔ ۱۲۵ از سورهٔ بقره، قرآن دربارهٔ پاکیزه نگه داشتن کعبه سخن گفته است؛ ازاینرو، برخی معتقدند این آیین، ریشهای قرآنی دارد.[۵]
آیین غبارروبی در اماکن مختلفی برگزار میشود، از جمله حرم ائمه(ع)،[۶] مزار شهدا،[۷] قبرستانها،[۸] امامزادگان،[۹] مساجد،[۱۰] حسینیهها،[۱۱] کعبه[۱۲] و همچنین در برخی مناطق بهصورت نمادین اجرا میشود، مانند غبارروبی نماد مسجدالاقصی در کابل.[۱۳]
آیین شستشوی کعبه
سنت شستشوی کعبه به فتح مکه باز میگردد که پیامبر درون کعبه را از بتها پاک کرد و آنجا را با آب زمزم و مقداری عطر شست.[۱۴] در دوران آلسعود سنت شستشوی کعبه به مانند قبل ادامه یافت.[۱۵] مراسم شستوشوی خانه خدا در سال دو بار برگزار میشود؛ یک بار در آغاز ماه شعبان و یک مرتبه کمی پس از پایان حج تمتع در نیمه ماه محرم.[۱۶]
در شستشوی کعبه از گلاب استفاده میشود که از کشورهای مختلف از جمله مصر و ایران تهیه میگردید. البته بهصورت منظم از سال ۱۳۷۲ش تا سال ۱۳۹۴ش این گلاب از شهر قمصر از توابع کاشان در ایران تهیه میگردید. در سال ۱۳۹۴ش با توجه به تیره شدن روابط دو کشور ایران و عربستان این اقدام نیز متوقف شد.[۱۷]
آیین غبارروبی حرم امام رضا
آیین غبارروبی در حرم امام رضا(ع), سنتی با قدمت ۵۰۰ ساله است که به دورهٔ صفویه منتسب میشود. تا پیش از آن، به دلیل نبود ضریح و صندوقچه بر روی قبور امامان، احتمالاً نظافت حرمها بهصورت کلی انجام میشده است. اما پس از آنکه در دورهٔ صفویه بر قبور امامان ضریح و صندوق نصب شد، آیینی مخصوص برای تنظیف آنها تدوین گردید. در ابتدا، این مراسم برای تنظیف قرآنها، هدایا و فضای داخلی و خارجی ضریح برگزار میشد. بر اساس اسناد باقیمانده از موقوفات حرم امام رضا(ع), بیشتر گزارشهای مربوط به آیین غبارروبی متعلق به دورهٔ قاجار است و پیش از آن اطلاعات دقیقی از این مراسم در دست نیست. بر اساس منابع تاریخی، آیین غبارروبی در دورهٔ صفویه، سالی یک مرتبه و پیش از ایام نوروز برگزار میشد. در دورهٔ قاجار، این مراسم چندین بار در سال، پیش از اعیاد اسلامی و با حضور مهمانان انجام میگرفت.[۱۸]
امروزه نیز در حرم امام رضا(ع), پس از دعوت از مدعوین، درب ضریح باز شده و مراسم غبارروبی اجرا میشود.[۱۹] این آیین با تشریفات ویژهای، توسط عالمان و صاحبمنصبان برگزار میشود.[۲۰]
در موزه آستان قدس رضوی، برخی از ابزارهای بهکاررفته در این آیین، که قدمتی دیرینه دارند، نگهداری میشود. قدیمیترین این وسایل، جارویی ساختهشده از پر طاووس است که متعلق به سال ۱۱۱۱ق بوده و برای پاک کردن صندوق ضریح بهکار میرفته است.[۲۱]
غبارروبی مساجد
در ایران، دههٔ سوم ماه شعبان به «دههٔ تکریم مساجد» نامگذاری شده است. در این دهه، مساجد برای ماه رمضان آماده میشوند و آیین غبارروبی و عطرافشانی مساجد برگزار میشود.[۲۲] همچنین، هرساله این آیین در قبرستان تخت فولاد اصفهان و تکایای موجود در آن برگزار میشود.[۲۳]
پانویس
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵.
- ↑ «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانهٔ ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ جلالیان، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد و اشیای موزهای»، مجله مشکات، ص۱۱۰.
- ↑ «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانهٔ ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین غبارروبی ضریح مطهر امام رضا(ع)»، خبرگزاری عصر ایران.
- ↑ «برگزاری آیین غبارروبی و عطرافشانی گلزار شهدای اهواز»، صندوق بازنشستگان کشوری.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «آیین غبارروبی آستان»، سایت آستان مقدس امامزاده قاسم(ع).
- ↑ «غبارروبی مسجدالاقصی در آستانهٔ ماه مبارک رمضان»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «۱۵۰۰ مسجد و حسینیه در چهارمحال و بختیاری غبارروبی میشود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «غبارروبی کعبه همزمان با شروع ماه شعبان»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «نماد مسجدالاقصی در کابل غبارروبی شد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ سامانی، «بررسی تاریخی شستوشوی کعبه»، ص۱۰۷.
- ↑ سامانی، «بررسی تاریخی شستوشوی کعبه»، ص۱۱۳.
- ↑ «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس.
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵-۱۰۵.
- ↑ اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، راهنمای خادمان و زائران امام رضا، ۱۳۹۷ش، ص۱۲۶.
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵-۱۰۵.
- ↑ جلالیان، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد و اشیای موزهای»، مجله مشکات، ص۱۱۲.
- ↑ «آیین غبارروبی مساجد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
منابع
- اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، راهنمای خادمان و زائران امام رضا، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ هفتم، ۱۳۹۷ش.
- «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید:۲۶ فروردین ۱۴۰۳ش.
- قصابیان، محمدرضا. «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، در نشریه مشکوة، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، شماره ۸۳، ۱۳۸۳ش.
- «آیین غبارروبی ضریح مطهر امام رضا «علیهالسلام»»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «برگزاری آیین غبارروبی و عطرافشانی گلزار شهدای اهواز»، صندوق بازنشستگان کشوری، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- ««جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- سامانی، سیدمحمود، ورسهای، علی، «بررسی تاریخی شستوشوی کعبه»، مجله میقات حج، دوره ۲۸، شماره ۴، تابستان ۱۳۹۹ش.
- جلالیان، سعیده، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد واشیای موزهای»، مجله مشکات، دوره ۳۵، شماره ۱۳۳، اسفند ۱۳۹۵ش.
- «آیین غبارروبی آستان»، سایت آستان مقدس امام زاده قاسم(ع)، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «نماد مسجد الاقصی در کابل غبارروبی شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ فرودین ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی مسجد الاقصی در آستانه ماه مبارک رمضان»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی کعبه همزمان با شروع ماه شعبان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانه ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «۱۵۰۰ مسجد و حسینیه در چهارمحال و بختیاری غبارروبی میشود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «آیین غبار روبی مساجد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ش.