غُبارروبی از آیین‌های مرسوم در کشورهای اسلامی برای تکریم اماکن مقدس همچون مساجد، حرم‌ها و حسینیه‌ها است. در این آیین، اماکن مقدس را با رعایت آدابی خاص نظافت می‌کنند. آیین غبارروبی در حرم امامان شیعه از اهمیت بیشتری برخوردار است و با آداب متفاوتی برگزار می‌شود.
| آیین‌ها | |
|---|---|
| زمان‌برگزاری | مناسبت‌های مختلف |
| مکان برگزاری | اماکن مقدس اعم از مساجد، حرم‌ها، حسینیه‌ها |
| منشأ تاریخی | در سده ۵ تا ۶ قمری |
| وجه نمادین | تنظیف اماکن مقدس |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
مفهوم‌شناسی
غبارروبی از آیین‌های رایج در مساجد، حرم‌ها و اماکن مقدس است که قدمتی دیرینه دارد. این مراسم، در وقت‌های معین و با آداب خاصی برگزار می‌شود. با توسعه حرم‌ها و افزایش زائران و لزوم توجه به نظم و نظام در اداره امور حرم‌ها، طی یک نظام تدوینی برای اداره حرم‌ها، زمان و افراد مشخصی برای امر نظافت در حرم‌ها مشخص شدند تا این مراسم در زمانی غیر از زمان حضور زائران و مراجعان انجام پذیرد.[۱] در کشورهای اسلامی نیز مردم، مساجد را پیش از آغاز ماه رمضان، غبارروبی می‌کنند.[۲] در این مراسم، عطرافشانی و تنظیف صورت می‌گیرد[۳] و امروزه از یک امر ضروری، به سنت و آیین تبدیل شده است.[۴]
در آیه ۱۲۵ از سوره بقره از قرآن، در خصوص پاکیزه نگه داشتن کعبه سخن گفته شده است؛ از این‌رو برخی معتقدند این آیین ریشه‌ای قرآنی دارد.[۵] آیین غبارروبی در اماکن مختلفی چون حرم ائمه(ع)،[۶] مزار شهدا،[۷] قبرستان‌ها،[۸] امامزادگان،[۹] مساجد،[۱۰] حسینیه‌ها[۱۱] و کعبه[۱۲] برگزار می‌شود.[۱۳]
آیین شستشوی کعبه
سنت شستشوی کعبه به فتح مکه باز می‌گردد که پیامبر درون کعبه را از بت‌ها پاک کرد و آنجا را با آب زمزم و مقداری عطر شست.[۱۴] در دوران آل‌سعود سنت شستشوی کعبه به مانند قبل ادامه یافت.[۱۵] مراسم شست‌وشوی خانه خدا در سال دو بار برگزار می‌شود؛ یک بار در آغاز ماه شعبان و یک مرتبه کمی پس از پایان حج تمتع در نیمه ماه محرم.[۱۶]
در شستشوی کعبه از گلاب استفاده می‌شود که از کشورهای مختلف از جمله مصر و ایران تهیه می‌گردید. البته به‌صورت منظم از سال ۱۳۷۲ش تا سال ۱۳۹۴ش این گلاب از شهر قمصر از توابع کاشان در ایران تهیه می‌گردید. در سال ۱۳۹۴ش با توجه به تیره شدن روابط دو کشور ایران و عربستان این اقدام نیز متوقف شد.[۱۷]
آیین غبارروبی حرم امام رضا
در حرم امام رضا(ع) سنت غبارروبی، قدمتی ۵۰۰ ساله دارد و به دوره صفویه منتسب است. تا پیش از آن، به خاطر نبود فضای ضریح و صندوقچه بر روی قبور امامان، احتمالا نظافت حرم‌ها به یکباره انجام می‌شده و پس از آنکه در دوره صفویه بر قبور امامان، ضریح و صندوق نصب شدند، آیینی مخصوص به تنظیف آنها نیز تدوین شده است. در ابتدا این مراسم برای تنظیف قرآن‌ها، هدایا اهدایی به حرم و فضای داخلی و خارجی ضریح انجام می‌شد. بر اساس اسناد باقی‌مانده از موقوفات حرم امام رضا(ع)، بیشتر اسناد غبارروبی مربوط به دوره قاجار است و پیش از آن، اطلاعات دقیقی از این مراسم وجود ندارد. آن‌طور که از منابع استخراج شده، آیین غبارروبی در دوره صفویه سالی یک مرتبه و پیش از ایام نوروز، در دوره قاجار سالی چند مرتبه و پیش از اعیاد اسلامی و با حضور مهمانان انجام می‌شد.[۱۸] امروزه نیز در حرم امام رضا(ع) پس از دعوت از مدعوین برای برگزاری این مراسم، درب ضریح باز شده و مراسم غبارروبی حرم انجام می‌شود.[۱۹] این مراسم با آیین‌های ویژه‌ای توسط عالمان و صاحب‌منصبان برگزار می‌شود.[۲۰] در موزه آستان قدس رضوی، برخی از ابزارهای به کار برده شده در این آیین، که قدمتی دیرینه دارند، نگهداری می‌شود. قدیمی‌ترین این وسائل، جارویی ساخته شده از پر طاووس است که متعلق به سال ۱۱۱۱ق است که برای پاک کردن صندوق ضریح به کار می‌رفت.[۲۱]
غبارروبی مساجد
در ایران دهه سوم ماه شعبان به دهه تکریم مساجد نامگذاری شده است؛ در این دهه مساجد برای ماه رمضان آماده و آیین غبارروبی و عطرافشانی مساجد برگزار می‌شود.[۲۲] همچنین هرساله این آیین در قبرستان تخت فولاد اصفهان و تکایای موجود در آن برگزار می‌شود.[۲۳]
پانویس
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵.
- ↑ «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانه ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ جلالیان، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد واشیای موزه‌ای»، مجله مشکات، ص ۱۱۰.
- ↑ «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانه ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین غبارروبی ضریح مطهر امام رضا «علیه‌السلام»»، خبرگزاری عصر ایران.
- ↑ «برگزاری آیین غبارروبی و عطرافشانی گلزار شهدای اهواز»، صندوق بازنشستگان کشوری.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «آیین غبارروبی آستان»، سایت آستان مقدس امام زاده قاسم(ع).
- ↑ «غبارروبی مسجد الاقصی در آستانه ماه مبارک رمضان»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «۱۵۰۰ مسجد و حسینیه در چهارمحال و بختیاری غبارروبی می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «غبارروبی کعبه هم‌زمان با شروع ماه شعبان»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «نماد مسجد الاقصی در کابل غبارروبی شد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ سامانی، «بررسی تاریخی شست‌وشوی کعبه»، ص۱۰۷.
- ↑ سامانی، «بررسی تاریخی شست‌وشوی کعبه»، ص۱۱۳.
- ↑ «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس.
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵-۱۰۵.
- ↑ اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، راهنمای خادمان و زائران امام رضا، ۱۳۹۷ش، ص۱۲۶.
- ↑ قصابیان، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، ص۹۵-۱۰۵.
- ↑ جلالیان، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد واشیای موزه‌ای»، مجله مشکات، ص ۱۱۲.
- ↑ «آیین غبار روبی مساجد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «آیین غبارروبی «جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا.
منابع
- اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، راهنمای خادمان و زائران امام رضا، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ هفتم، ۱۳۹۷ش.
- «اولین بار چه کسی خانه خدا را شُست»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید:۲۶ فروردین ۱۴۰۳ش.
- قصابیان، محمدرضا. «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، در نشریه مشکوة، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، شماره ۸۳، ۱۳۸۳ش.
- «آیین غبارروبی ضریح مطهر امام رضا «علیه‌السلام»»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «برگزاری آیین غبارروبی و عطرافشانی گلزار شهدای اهواز»، صندوق بازنشستگان کشوری، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- ««جلای دل در بهشت» در تخت فولاد»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- سامانی، سیدمحمود، ورسه‌ای، علی، «بررسی تاریخی شست‌وشوی کعبه»، مجله میقات حج، دوره ۲۸، شماره ۴، تابستان ۱۳۹۹ش.
- جلالیان، سعیده، «وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد واشیای موزه‌ای»، مجله مشکات، دوره ۳۵، شماره ۱۳۳، اسفند ۱۳۹۵ش.
- «آیین غبارروبی آستان»، سایت آستان مقدس امام زاده قاسم(ع)، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «نماد مسجد الاقصی در کابل غبارروبی شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ فرودین ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی مسجد الاقصی در آستانه ماه مبارک رمضان»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی کعبه هم‌زمان با شروع ماه شعبان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «غبارروبی مساجد، سنتی پسندیده در آستانه ماه مبارک رمضان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «۱۵۰۰ مسجد و حسینیه در چهارمحال و بختیاری غبارروبی می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «آیین غبار روبی مساجد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ش.