بقعه حرم امام رضا(ع)
بقعه حرم امام رضا(ع) یا بقعه هارونیه قدیمیترین قسمت حرم امام رضا(ع) است که گنبد طلایی حرم بر روی آن و ضریح امام رضا(ع) درون آن قرار دارد. بنابر برخی روایات، پس از شهادت امام رضا(ع) در سال ۲۰۳ق، پیکر او به دستور مأمون عباسی در کنار قبر هارون به خاک سپرده شد. برپایه گزارشهای تاریخی، بقعه امام رضا(ع) سه بار در دورههای مختلف تخریب شده است. در دورههای مختلف هم برای تعمیر، گسترش و تزئین این بقعه اقدام شده است.
بهجز گنبد طلا، بقعه حرم امام رضا(ع) دارای سردابی است که قبر امام رضا(ع) در آنجا نشان داده شده است. در چهارسوی بقعه، «صُفّه»هایی (راهرو، درگاه) برای رفتوآمد طراحی شده است. برخی از متعلقات ساختمان این بقعه بدین شرح است: سنگقبرهای امام رضا(ع)، ضریحها، صندوقها، درها، محرابهای زرینفام، و خوانچهها و ترنجهای جواهرات.
معرفی و جایگاه
دو قبر در طوس هستند: قبر بهترینِ مردم
و قبر بدترینِ ایشان. این از عبرتهاست
نه آن پلید از نزدیکبودن به آن پاک، سودی میبرد
و نه نزدیکیِ آن پلید به آن پاک ضرری میرساند[۱]
بقعه حرم امام رضا(ع) (نامهای دیگر: بقعه مطهر، گنبدخانه، بقعه هارونی، بقعه هارونیه) قدیمیترین قسمت حرم امام رضا(ع) بهشمار میرود و گنبد طلایی حرم بر روی آن و ضریح امام رضا(ع) درون آن قرار گرفته است.[۲] بقعه از شمال به رواق دارالفیض، از غرب به مسجد بالاسر حرم امام رضا(ع)، از شرق به رواق گنبد حاتمخانی و از جنوب به رواق درالحُفّاظ راه میبرد. گزارش شده که فضای این بقعه بارها با هدف گستردهشدن تغییر کرده است.[۳]
بهگفته برخی محققان، ظهور برخی کرامات پس از دفن امام رضا(ع) در بقعه هارونیه موجب توجه حُکّام به حراست از آن شده است؛[۴] برای نمونه به نقلی از کتاب اَلثّاقب فی الْمناقب تکیه شده است:[۵] شخصی به نام انوشیروان زرتشتی، که در دربار خوارزم خدمت میکرده، برای شفای بیماری خود، در بقعه امام رضا(ع) به امام متوسل شد و شفا یافت.[۶] پس از این رخداد، این شخص مسلمان شد و اولین صندوق قبر امام رضا(ع) را به بقعه اهدا کرد.[۷]
تاریخچه
تاریخ بنای اولیه بقعهٔ حرم امام رضا(ع) به ده سال پیش از شهادت امام رضا(ع) برگردانده شده است:[۸] در سال ۱۹۳ق، بهدستور مأمون عباسی، بر قبر هارون عباسی، که در کاخ والی خراسان (حمید بن قحطبه طائی) در سنابادِ نوقانِ طوس[۹] قرار داشت، بقعهای ساخته شد که بعداً به هارونیه مشهور شد.[۱۰] بنابر برخی روایات، پس از شهادت امام رضا(ع)، در سال ۲۰۳ق، پیکر او بهدستور مأمون در کنار قبر هارون بهخاک سپرده شد.[۱۱]
برخی محققان معتقدند که بقعه امام رضا(ع) سه بار تخریب شده است: یک بار بهدست پدر محمود غزنوی، بار دیگر توسط غُزْهای ترکمن (نیمه قرن ششم قمری) و سومین بار در حمله مغول (قرن هفتم قمری)؛[۱۲] با این حال، این خرابیها آنچنان نبوده که بقعه را بهطور کامل از میان ببرد.[۱۳] برای تعمیر و گسترش بقعه، در دورههای مختلف اقدام شده است: مرمت توسط محمود غزنوی،[۱۴] تعمیر و تزئین در دوره صفویان،[۱۵] گشودن صُفّه (راهرو، درگاه) بالاسر و آینهکاری بقعه در دوره قاجار،[۱۶] توسعه قسمت بالاسر و کاشیکاری ضلع غربی آن در دوره پهلوی دوم[۱۷] و توسعه ضلع پشتسر در دوره جمهوری اسلامی.[۱۸]
بهگزارش برخی منابع، حمله روسها به حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۳۰ق (۱۲۹۱ش)، آسیب جدی به بقعه و گنبد طلا وارد آورد؛[۱۹] آسیبهایی که رفع آنها چند سال بهطول انجامید.[۲۰] گزارش شده که در واقعه بمبگذاری حرم در سال ۱۳۷۳ش هم آسیبهایی به بقعه وارد آمد که بلافاصله ترمیم و رفع شد.[۲۱]
ویژگیهای ساختمان
بقعه حرم امام رضا(ع) فضایی مربعشکل (تقریباً صد متر مربع) وصف شده که قبر امام رضا(ع) متمایل به ضلع غربی آن (بالاسر) است.[۲۲] وضعیت بقعه در سال ۱۳۹۹ش چنین توصیف شده است: چهار دیوار بقعه دارای چهار طاق کمخیز (کمارتفاع) عریض است که ورودیهای بقعه (صُفّهها) در زیر آنها قرار دارد.[۲۳] اِزارِهها (پوشش دیوار از کف تا طاقچه) شامل قابهای سنگی در برگیرنده کاشیهای زرینفام[یادداشت ۱] است.[۲۴] نمای بالای ازاره، کاشیهای مُعَرَّق نفیس است که بهجای آینهکاریهای قدیمی[۲۵] کار شده است.[۲۶] گزارش شده که کتیبه سنگ مرمر، حاوی اشعاری از دبیرالملک فراهانی، متولی آستان قدس از ۱۲۸۵ق تا ۱۲۸۷ق، است.[۲۷] از جمله کتیبههای بقعه،[۲۸] کتیبهای سرتاسری حاوی سوره جمعه بهخط ثلث علیرضا عباسی است که در دوره قاجاریه آینهکاری شده است.[۲۹]
گنبد
گنبد طلای حرم امام رضا(ع) گنبدی دوپوستهٔ گسسته[۳۰] با خشتهای مسیِ طلاکاریشده[۳۱] است که یکی از نمادهای تأثیرگذار حرم بر زائران دانسته شده است.[۳۲] کتیبه طوماری این گنبد، بهخط علیرضا عباسی، شرح سفر پیاده شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد در سال ۱۰۱۰ق و بازسازی حرم است.[۳۳] سایر کتیبهها بهخط ثلث محمدرضا امامی (خوشنویس برجسته دوره صفوی) درباره بازسازی آن بهدستور شاه سلیمان صفوی پس از زلزله سال ۱۰۸۴ق است.[۳۴]
برخی محققان، بنای عرقچین (پوسته زیرین) گنبد را به محمود غزنوی (حدود سال ۴۰۰ق) و ساخت پوسته رویین را به ابوطاهر قمی، وزیر سنجر سلجوقی نسبت دادهاند.[۳۵] گفته شده که گنبد بقعه، در زمان شاه طهماسب صفوی، طلاکاری شده است.[۳۶] این گنبد در دورههای مختلف بازسازی شده است؛ از جمله: در دوره سلیمان صفوی،[۳۷] در دوره قاجار پس از بهتوپبستن حرم بهدست روسها،[۳۸] در دوره پهلوی دوم، و دوره جمهوری اسلامی.[۳۹]
سرداب
بهگزارش برخی منابع، در زیر بقعه حرم امام رضا(ع)، سردابی وجود دارد که قبر امام رضا(ع) در آنجاست.[۴۰] برخی معتقدند که این سرداب، قبل از محوشدن صورت قبر هارون عباسی (قرن هشتم قمری) نبوده و با بالارفتن تدریجی کف حرم بهوجود آمده است.[۴۱] در سال ۱۳۷۹ش، با بهرهبرداری از رواق حضرت معصومه(س) در زیر بقعه، ضریح نادری به درون سرداب منتقل شد؛ بهطوری که سرداب و ضریح در قسمتی از دیواره رواق برای زیارت قرار گرفت.[۴۲]
صُفّهها
در چهارسوی بقعه، صُفّههایی (راهرو، درگاه) برای رفتوآمد به بقعه قرار گرفته است:[۴۳] صفه جنوبی در پیشِرو واقع شده و متصل به رواق دارُالحُفّاظ است.[۴۴] صفه شرقی در پایین پا و به رواق گنبد حاتمخانی متصل است.[۴۵] صفه شمالی در پشتسر است و راه ارتباطی با دو رواق دارالفیض و توحیدخانه است.[۴۶] بهدلیل قرارگرفتن مدفن شاه طهماسب صفوی، به صفه شاهطهماسبی مشهور است.[۴۷] صفه غربی یا بالاسر راه ارتباطی بقعه با مسجد بالاسر است.[۴۸]
متعلقات ساختمان
برخی از متعلقات ساختمان بقعه امام رضا(ع) عبارت است از: سنگقبرهای امام رضا(ع)، ضریحها، صندوقها، درها، محرابهای زرینفام و خوانچهها و ترنجهای جواهرات.[۴۹]
سنگقبرها
برخی محققان قدیمیترین سنگ مزار امام رضا(ع) را سنگی مرمر مربوط به اوایل قرن ششم قمری دانستهاند.[۵۰] این سنگ، که برخی آن را شاهکاری تاریخی خواندهاند،[۵۱] دارای طرحی محرابی با کتیبههایی بهخط کوفی است.[۵۲] برخی معتقدند که این سنگ، سنگ مزار امام رضا(ع) نیست؛ بلکه مربوط به یکی از مقامهای او در سفر از مدینه به مرو بوده است.[۵۳] سنگ دومِ قبر امام رضا(ع)، سنگِ قرارگرفته بر قبر امام(ع) در سرداب بقعه بهشمار رفته است.[۵۴] اطلاعات موجود درباره این سنگ اندک تلقی شده است.[۵۵]
بهگزارش برخی منابع، سنگقبر سوم امام رضا(ع) در سال ۱۳۷۹ش بر روی قبر امام قرار گرفته است.[۵۶] این سنگ از جنس مرمر سبز و دارای کتیبههایی اطلاعاتی درباره امام رضا(ع) است.[۵۷] متن کتیبههای ساقه این سنگ آیات نفس مطمئنه، آیه تطهیر، آیه اولی الامر و آیات ۸۰ و ۸۱ سوره صافّات است.[۵۸] در پاکار این سنگ هم اشعار جامی در مدح امام رضا(ع) نقش شده است.[۵۹]
ضریحها
ضریح امام رضا(ع) سازه مشبک از چوب یا فلز یا ترکیبی از هر دو دانسته شده که بر روی قبر امام رضا(ع) قرار گرفته است.[۶۰] میگویند سابقه نصب ضریح برای قبر امام رضا(ع) معلوم نیست؛ ولی تاریخچه نصب آن از دوره صفویه موجود است.[۶۱] بهگزارش برخی منابع، از دوره صفویه تا دوره جمهوری اسلامی، پنج ضریح برای قبر امام رضا(ع) قرار داده شده است:[۶۲] ضریح شاهطهماسبی (نصب: دوره شاه طهماسب اول صفوی)،[۶۳] ضریح فولادی شاهعباسی مشهور به ضریح فتحعلیشاهی (نصب: دوره شاه عباس اول صفوی)،[۶۴] ضریح مُرَصَّع نادری یا ضریح نگیننشان (نصب: ۱۱۶۳ق)،[۶۵] ضریح شیر و شکر (نصب: ۱۳۳۸ش)،[۶۶] ضریح سیمین و زرین (نصب: ۱۳۷۹ش).[۶۷]
صندوقها
قدیمیترین نقل درباره صندوق[یادداشت ۲] بقعه امام رضا(ع) به حدود سال ۵۰۰ق (دوره سلطان سنجر سلجوقی) مربوط دانسته شده است.[۶۸] این صندوق را همانی میدانند که در سفرنامه ابنبطوطه (درگذشت: ۷۷۰ق) وصف شده است:[۶۹] صندوقی چوبی، پوشیدهشده با صفحات نقرهای.[۷۰]
بهنقل از برخی منابع، در دوره شاه عباس اول صفوی، صندوقی برای قبر امام رضا(ع) با کتیبههایی طلایی بهخط علیرضا عباسی (بهتاریخ ۱۰۱۱ق) ساخته شد.[۷۱] متن این کتیبهها شامل متونی چون آیةالکرسی و صلوات خاصه امام رضا(ع) بوده است.[۷۲] گزارش شده که این صندوق در سال ۱۳۱۱ش بهدلیل پوسیدگی برچید شد و کتیبههای زرین آن به موزه آستان قدس منتقل شد.[۷۳]
در برخی منابع، صندوق عباسی آخرین صندوق بقعه امام رضا(ع)[۷۴] و در برخی دیگر، آخرین صندوق چوبی بقعه امام رضا(ع) به شمار رفته است.[۷۵] میگویند در سال ۱۳۱۱ش صندوقی از جنس مرمر لیموییِ شفاف برای بقعه ساخته شد که از داخل نورپردازی میشد.[۷۶] گفته شده که این صندوق در سال ۱۳۷۹ش با سنگ قبر جایگزین شد.[۷۷]
درها
درهای نصبشده در ورودیها و خروجیهای اماکن مختلف حرم امام رضا(ع) که عموماً دارای ارزش تاریخی و هنری دانسته شدهاند.[۷۸] از میان درهای حرم امام رضا(ع)، درهای بقعه، شامل در پیش رو و در پایین پا، از ارزشمندترین درهای حرم قلمداد شدهاند.[۷۹]
محرابهای زرینفام
بهگزارش برخی منابع، از میان محرابهای تاریخی حرم امام رضا(ع)، دو محراب زرینفام در بقعه قرار داشته که از نفایس کاشیکاری قرن هفتم قمری (سال ۶۱۲ق) بهشمار رفته است.[۸۰] این محرابها در پیشِرو (دیوار جنوب غربی بقعه) و پایین پا (دیوار جنوب شرقی بقعه) قرار داشته است.[۸۱] بنابر کتیبهها، محراب پایینپا توسط علی بن محمد بن ابیطاهر کاشی[۸۲] (یا محمد بن ابیطاهر کاشی)[۸۳] و محراب پیشِرو توسط محمد بن ابیطاهر کاشی و بهدستیاری ابوزید نقاش ساخته شده است.[۸۴] بر اساس برخی منابع، در متن کتیبههای این محرابها، آیاتی چون آیات آمن الرسول، آیه ولایت و آیه شهادت نقش شده است.[۸۵] گزارش شده که این دو محراب در بازسازیهای سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۴ش به موزه آستان قدس انتقال داده شده است.[۸۶]
خوانچهها و ترنجهای جواهرات
بهگزارش برخی منابع، خوانچهها و ترنجهای جواهرات، قابهای تعبیهشده در چهاردیوار بقعه مطهر هستند که حاوی اشیای قیمتیِ تقدیمشده توسط سلاطین و بزرگان به حرم هستند.[۸۷] تاریخ نصب این خوانچهها و ترنجها بهدرستی مشخص نیست؛ اما این خوانچهها در دوره ناصرالدین شاه وجود داشته است.[۸۸] اشیای گرانبهای داخل خوانچهها و ترنجها، جا و تعداد آنها در دورههای مختلف[۸۹] دچار تغییر شده است؛[۹۰] بنابر گزارشی، از سال ۱۳۸۹ش، بقعه حرم امام رضا(ع) دارای هشت خوانچه و چهار ترنج با ابعاد مساوی و ظاهری مشابه است.[۹۱]
پانویس
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۰، ص۳۳۵.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۳؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۳.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۳.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۲۷-۲۸.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۲۸.
- ↑ ابنحمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ ابنحمزه، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۴.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۱.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۰گ؛ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۸، ص۵۶۸؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۱.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۱.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۲.
- ↑ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۹، ص۴۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ملا جلالالدین منجم، تاریخ عباسی، ۱۳۶۶ش، ص۲۱۸.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۹-۴۲۰.
- ↑ برای اطلاع از گزارش کامل این توسعه نگاه کنید: شهرستانی، «توسعه حرم مطهر»، ص۱۱۵-۱۲۰.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۲۱.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۸۲.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۸۸-۸۹؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۲۰.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۲۳.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۳؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۳.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۳.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۳.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۷۰.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۴.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۹؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۴.
- ↑ برای جزئیات سایر کتیبهها نگاه کنید: مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۴-۷۲.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۷۱.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۰۶.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۱-۱۰۲.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۷۱-۷۲.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۵۷؛ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۲؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۰۸.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۵۷؛ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۲-۱۰۳؛ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۰.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۵۶؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۷۴.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۱۷.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۵۷؛ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۲-۱۰۳.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۸۲.
- ↑ لباف خانیکی، «گنبد و بقعه مطهر»، ص۴۲۱؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۷۵-۷۶.
- ↑ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۱.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۸۶-۸۷.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۸۷-۸۸.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۶۳؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۵۵.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۹-۶۴.
- ↑ امام، مشهد طوس، ۱۳۴۸ش، ص۴۳۴؛ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۳۳؛ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۴.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۰.
- ↑ امام، مشهد طوس، ۱۳۴۸ش، ص۴۳۴-۴۳۵.
- ↑ افشار، یادگارهای یزد، ۱۳۵۴ش، ج۲، ص۹۱۸-۹۲۴.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۸۱.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، ۱۳۹۵ش، ص۸۲.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۰؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۲.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۱.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۲.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۲.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۲.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۸.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳-۱۵.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۵-۱۸.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۸-۲۲؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۹۱-۹۲.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۲۲-۲۴؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۹۲-۹۵.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۸۴؛ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۳۶؛ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۳.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۴-۸۵.
- ↑ ابنبطوطه، رحلة ابنبطوطه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۵۵.
- ↑ نعمتی، «کتیبههای زرین علیرضا عباسی»، ص۳۴۰.
- ↑ نعمتی، «کتیبههای زرین علیرضا عباسی»، ص۳۴۱-۳۴۴.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۳۶-۳۹.
- ↑ موسویپناه، حرم در واژهها، ۱۳۹۱ش، ص۳۲.
- ↑ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۳۸؛ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۶-۶۸؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۵-۸۶.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۸۶.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۴۳.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۴۳.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۴۱؛ میشدار، «محراب پایین پا»، ص۴۳۸؛ لباف خانیکی، «محراب پیشرو»، ۴۴۰.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۷۶.
- ↑ میشدار، «محراب پایینپا»، ص۴۳۸.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۴۶؛ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۵۶.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۴۱؛ میشدار، «محراب پایینپا»، ص۴۴۰.
- ↑ مؤتمن، راهنما، ۱۳۴۸ش، ص۷۶.
- ↑ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۴۱.
- ↑ اخوان مهدوی، «خوانچههای جواهرات»، ص۳۹۲؛ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳۲.
- ↑ اخوان مهدوی، «خوانچههای جواهرات»، ص۳۹۲؛ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳۲.
- ↑ برای نمونهای از شرح محتویات خوانچهها و ترنجها در سال ۱۳۲۴ش نگاه کنید: احتشام کاویانیان، شمس الشموس، ۱۳۵۴ش، ص۶۳-۷۰.
- ↑ اخوان مهدوی، «خوانچههای جواهرات»، ص۳۹۲-۳۹۳.
- ↑ اخوان مهدوی، «خوانچههای جواهرات»، ص۳۹۳؛ سوهانیان حقیقی، نفایس حرم رضوی، ۱۴۰۱ش، ص۱۳۵.
یادداشت
- ↑ این کاشیها (مشهور به کاشیهای سنجری) قدیمیترین و نفیسترین کاشیهای حرم امام رضا(ع) و متعلق به قرن ششم تا هشتم دانسته شدهاند (جلالی، «کاشیهای زرینفام»، ص۲۹۱-۲۹۳).
- ↑ صندوق به جعبه چوبی ساده یا تزئینشدهای گفته شده که در زیارتگاهها بر روی قبر صاحب آن زیارتگاه گذاشته میشده است. (موسویپناه، حرم در واژهها، ۱۳۹۱ش، ص۳۲).
منابع
- ابناثیر، علی بن محمد، الكامل فی التاريخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق.
- ابنبطوطه، محمد بن عبدالله طنجی، رحلة ابنبطوطة (تحفه النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، تحقیق عبدالهادی التازی، رباط (مراکش)، أکاديمية المملکة المغربیة، ۱۴۱۷ق.
- ابنحمزه طوسی، عبدالله بن حمزه، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا العلوان، قم، انتشارات انصاریان، ۱۴۱۲ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- احتشام کاویانیان، محمد، شمس الشموس یا انیس النفوس (تاریخ آستان قدس)، مشهد، بینا، ۱۳۵۴ش.
- اخوان مهدوی، علی، «خوانچههای جواهرات»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۱: آ-س)، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
- حسینی، سید حسن، «درهای حرم»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۱: آ-س)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
- دلیر، ابوالقاسم، «در دوروی پایین پای مبارک»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۱: آ-س)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
- دلیر، ابوالقاسم، «در دوروی پیش روی مبارک»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۱: آ-س)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بینا، بیتا.
- عالمزاده، بزرگ، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، بهنشر (انتشارات آستان قدس رضوی)، ۱۳۹۵ش.
- عطاردی، عزیزالله، تاریخ آستان قدس رضوی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتشارات عطارد، ۱۳۷۱ش.
- لباف خانیکی، رجبعلی، «گنبد و بقعه مطهر»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۲: ش-ی)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۹ش.
- لباف خانیکی، رجبعلی، «محراب پیشرو»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۲: ش-ی)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۹ش.
- مؤتمن، علی، راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی، تهران، بینا، ۱۳۴۸ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، المؤتمر العالمی لالفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق.
- ملا جلالالدین منجم، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، تحقیق سیف الله وحیدنیا، تهران، انتشارات وحید، ۱۳۶۶ش.
- موسویپناه، سید ابراهیم، حرم در واژهها (واژهشناسی حرم مطهر امام رضا)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- میشدار، ابراهیم، «محراب پایین پا»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۲: ش-ی)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۹ش.
- نعمتی، بهزاد، «کتیبههای زرین علیرضا عباسی»، در دائرة المعارف آستان قدس رضوی (ج۲: ش-ی)، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۹۹ش.
| بستگان | امام کاظم(ع) (پدر) • نجمه (مادر) • سبیکه (همسر) • امام جواد (فرزند) • فاطمه معصومه(س) (خواهر) • حمزة بن موسی (برادر) • شاهچراغ (برادر) • سید میر محمد عابد (برادر) • قاسم بن موسی (برادر) • زید النار (برادر) | .jpg) |
|---|---|---|
| القاب | ||
| کنیهها | ||
| سخنان | ||
| مناظرات | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| مسیر حرکت | ||
| شعر و هنر مرتبط | ||
| مکانها و بناهای مرتبط و منسوب | حرم • قدمگاه نیشابور • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه • مسجد فرط • قدمگاه فراشاه • مسجد بیرون • مسجد تورانپشت • آرامگاه علی بن مهزیار • موزه آستان قدس رضوی | |
| کتابشناسی | ||
| وابسته | ||