مدرسه علمیه میرزا جعفر
| پرونده:نمای کنونی مدرسه میرزا جعفر.jpg | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | میرزا محمدطاهر مشهور به وزیرخان و میرزا محمدجعفر مشهور به سروقد |
| تأسیس | ۱۰۵۹ق (صفویه) |
| کاربری | مدرسه |
| مکان | مشهد • حرم رضوی |
| مشخصات | |
| مساحت | حدود ۳،۰۰۰ مترمربع |
| امکانات | کتابخانه |
| معماری | |
| بازسازی | ۱۲۸۵ق به‌دستور ناصرالدین شاه قاجار |
مدرسه علمیه میرزاجعفر (تأسیس:۱۰۵۹ق) از مدارس قدیمی و از بناهای تاریخی صفویه در مشهد است. این مدرسه که دارای معماری ویژه‌ای است به نام واقف آن مشهور بوده و وقف طلاب علوم دینی شده است. مدرسه میرزا جعفر، امروزه در محدوده حرم امام رضا(ع) (شمال صحن انقلاب اسلامی و غرب بست شیخ طبرسی) و جزئی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی شده است.
تاریخچه
مدرسه میرزا جعفر در سال ۱۰۵۹ق در زمان شاه عباس دوم در عهد صفویه ساخته شد.[۱] این مدرسه به همت دو برادر به نام‌های میرزا محمدطاهر مشهور به وزیرخان و میرزا محمدجعفر مشهور به سروقد، از فرزندان «میرزا تقی مشهدی» و اعقاب خواجه شمس‌الدین جوینی، ساخته شد.[۲]
کتابخانه
مدرسه میرزا جعفر دارای کتابخانه‌ای در ضلع غربی مدرسه و در طبقه دوم آن است که دارای گچبری‌های نفیس و نقاشی‌هایی با آب طلاست. کتابخانه مزبور به مرور زمان و در اثر بی‌توجهی به حوزه‌های علمیه در زمان رضا خان رو به ویرانی رفت و بخشی از کتب آن به مدرسه نواب منتقل شد و پس از بازسازی و افتتاح مجدد به کتابخانه مسترد شد. منابع این کتابخانه بیش از سه هزار نسخه بوده و نسخ خطی آن، توسط کاظم مدیر شانه‌چی فهرست شده است.[۳]
وضعیت فعلی
پس از بازسازی‌های حرم رضوی پس از انقلاب اسلامی، مدرسه میرزا جعفر در محدوده حرم امام رضا(ع) (شمال صحن انقلاب اسلامی و غرب بست شیخ طبرسی) قرار گرفته و جزئی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی شده است.[۴]
به‌گزارش عزیزالله عطاردی، تاریخ‌پژوه شیعه، پس از انقلاب اسلامی با حفظ قسمت‌هایی از مدرسه میرزا جعفر که ارزش هنری داشت (سردرها و اتاق‌های کتابخانه) باقی قسمت‌ها تخریب و بر طبق نقشه قبل بازسازی شد.[۵] با تخریب و بازسازی مدرسه خیرات‌خان این دو مدرسه به ساختمان دانشگاه علوم اسلامی رضوی متصل شدند و به‌صورت یک مجموعه درآمدند.[۶]
معماری
مساحت مدرسه حدود ۳۰۰۰ متر مربع بوده است و اطراف آن حجراتی در دو طبقه فوقانی و تحتانی ساخته شده و هر حجره دارای ایوان است. نمای داخلی مدرسه با کاشی‌های معرق تزیین شده و در کتیبه ایوان‌هایش روایاتی در باب علم و عالم نوشته شده است.[۷]
تعمیرات و بازسازی
در پی بی‌توجهی به مدرسه میرزاجعفر در حکومت نادرشاه، مدرسه رونق پیشین خود را از دست داد و کمتر مورد استفاده طلاب قرار گرفت و به مرور از بین رفت. در سال ۱۲۸۵ق، به‌امر ناصرالدین شاه قاجارحاجی محمدناصر خان ظهیرالدوله، والی وقت خراسان، مرمت شد.[۸]
در دوره پهلوی نیز به‌علت سیاست‌های رضاخان بار دیگر دچار نابسامانی شد و این مدرسه به انبار تدارکات آستان قدس و محل نگهداری هیزم و چوب و دیگر وسایل تبدیل شد و سبب گردید تابنای آن ویران گردد. در دوره جمهوری اسلامی به همت واعظ طبسی تولیت وقت آستان قدس رضوی به شکل زیبایی بازسازی شد.[۹]
مدفونان در مدرسه
در بخش زیرین مَدرَس بزرگ جنوب مدرسه، در سردابی، مقبره شیخ حر عاملی، میرزا جعفر و فرزندش وجود دارد که در گذشته درِ ورودی آن از داخل مدرسه باز می‌شد اما در حال حاضر برای مقبره مذکور در ورودی مخصوصی از داخل صحن انقلاب تعبیه شده است.[۱۰]
استادان مدرسه
به‌علت کثرت اتاق‌ها و حضور طلاب، چندین حوزه درس خارج فقه و دروس معارف در این مدرسه برگزار می‌شد و اساتید مشهوری در این مدرسه به تدریس علوم دینی پرداختند.[۱۱]
- شیخ محمد نهاوندی
- محمدتقی ادیب نیشابور
- میرزا جواد آقا تهرانی
- شیخ عباس قمی
- شیخ حسنعلی مروارید (درگذشت:۱۳۸۳ش)
- شیخ علی فلسفی
- سیدعلی خامنه‌ای
- علی مشکینی.[۱۲]
تک‌نگاری
کتاب «تاریخچه و جلوه‌های هنری مدرسه میرزا جعفر» نوشته بشیر سراجی و فاطمه حسینی به‌همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.[۱۳]
پانویس
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۰.
- ↑ فاضل، «مدارس قدیم مشهد: مدرسه میرزا جعفر»، ص۱۷۷۴-۱۷۷۵.
- ↑ فاضل، «مدارس قدیم مشهد: مدرسه میرزا جعفر»، ص۱۷۷۶؛ پسندیده، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۰.
- ↑ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۵.
- ↑ عطاردی، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۵.
- ↑ فاضل، «مدارس قدیم مشهد: مدرسه میرزا جعفر»، ص۱۷۷۵؛ پسندیده، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ فاضل، «مدارس قدیم مشهد: مدرسه میرزا جعفر»؛ ص۱۷۷۵؛ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰-۱۶۳.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰-۱۶۳.
- ↑ گذری بر مدرسه میرزا جعفر؛ همسایه همیشگی امام رضا(ع)، سایت ایکنا.
- ↑ امجدی، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، ۱۳۹۵ش.
- ↑ پرتال جامع آستان قدس رضوی.
- ↑ برخی جلوه‌های هنری این مدرسه کهن در جهان اسلام منحصر به فرد است، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
منابع
- امجدی، جلیل، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، مطالعات تاریخی، بهار ۱۳۹۵ش، شماره ۵۲.
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- پسندیده، محمود، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، میراث جاویدان، پاییز و زمستان ۱۳۸۰ش، شماره ۳۵ و ۳۶.
- عطاردی، عزیزالله، تاریخ آستان قدس رضوی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتشارات عطارد، ۱۳۷۱ش.
- فاضل، محمود، فاضل، «مدارس قدیم مشهد: مدرسه میرزا جعفر»، در مجله وحید، شماره ۹۹، اسفند ۱۳۵۰ش.
- گذری بر مدرسه میرزا جعفر؛ همسایه همیشگی امام رضا(ع)، سایت ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۱ فروردين ۱۳۹۵ش.
- برخی جلوه‌های هنری این مدرسه کهن در جهان اسلام منحصر به فرد است، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، تاریخ نگارش: ۱۳۹۸/۰۸/۱.
پیوند به بیرون