پنجره‌فولاد
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شاهرخ تیموری |
| تأسیس | ۸۱۷ق |
| کاربری | زیارتی |
| مکان | مشهد |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| سبک | ایرانی - اسلامی |
| بازسازی | در سال‌های مختلف |
پنجره فولاد پنجره‌ای از جنس فولاد که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) در حرم امام رضا(ع) نصب شده است. نخستین بار این پنجره در سال ۸۱۷ق به‌دستور شاهرخ تیموری، فرزند و جانشین تیمور گورکانی، نصب شد. هدف از نصب این پنجره این بود افرادی که عذر دارند بتوانند ضریح را از پنجره‌های مشبک ببینند و زیارت‌نامه بخوانند؛ اما پس از مدتی به سبب شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد، به محلی برای رجوع همه زائران تبدیل شد.
در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز پنجره فولاد قبلی با پنجره‌ای از جنس برنز و روکش طلا تعویض شد. برای حرم دیگر ائمه و امام‌زاده‌ها همچون امام علی(ع)، امام حسین(ع) و حضرت معصومه(س) نیز پنجره فولاد ساخته شده است.
معرفی و جایگاه
پنجره فولاد، پنجره نسبتاً کوچکی از جنس فولاد بود که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح حرم اهل بیت(ع) و امامزادگان نصب می‌شد تا افراد دارای عذر شرعی یا افراد گناهکاری که شرم حضور دارند، بتوانند ضریح را ببینند و زیارت‌نامه بخوانند.[۱]
شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد پشت پنجره فولاد، سبب شد[۲] تا این مکان برای بسیاری از زائران، نقطه‌ای برای عرض حاجت باشد به‌طوری‌که به گره زدن دستمال و پارچه و بستن قفل و زنجیر به شبکه‌های پنجره فولاد روی بیاورند که البته ریشه دینی ندارد و بیشتر به یک باور عامیانه و سنتی تبدیل‌شده است.[۳]
موقعیت، تاریخچه و معماری
این پنجره در ضلع جنوبی صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) و از روبرو در سمت چپ ایوان طلا و روبروی سقاخانه واقع‌شده است.[۴] صحن انقلاب اولین و قدیمی‌ترین صحنی است که در قسمت شمال حرم امام رضا(ع) بنا‌شده است.[۵]
نخستین پنجره فولاد در سال ۸۱۷ق در دوره تیموریان به‌دستور شاهرخ میرزا (۷۵۰ ۸۲۵ش)، فرزند و جانشین تیمور گورکانی و همسر گوهرشادآغا سازنده مسجد گوهرشاد، در مسیر منتهی به حرم ساخته و وقف حرم امام رضا(ع) شد.[۶] این پنجره در ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۶ سانتی‌متر و دارای یک چهارچوب و دو لَت[یادداشت ۱]با میله‌های فولادی شبکه‌بندی است و کتیبه نام سفارش دهنده و سازندگان، بر صفحات بالا و پایین به خط نسخ برجسته نوشته و زرکوب شده است.[۷]
گفته شده اولین سازنده پنجره فولاد شیخ بهایی (۹۵۳ق ـ۱۰۳۱ق) بوده است[۸] که بنا به گفته حسین مهدوی پارسا نویسنده «کتاب آیا می‌دانید که»، مستنداتی بر آن نیست.[۹]
در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد و پنجره قبلی به موزه منتقل گردید.[۱۰]
پنجره فولاد دوم تا اوایل انقلاب اسلامی ایران در حرم رضوی بود اما به دلیل فرسودگی، با پنجره جدیدی که هنوز وجود دارد، تعویض شد.[۱۱] این پنجره که جنس آن از برنز و با روکش طلا است، ۴ متر و ۴۱ عرض و ۴ متر و ۵۵ طول دارد و از تعدادی مربع‌های متصل به هم و فاقد هرگونه نوشته و تزئین تشکیل‌شده است.[۱۲]
در وقف‌نامه مادر یکی از شاهان افشار در دو مورد به پنجره مبارک فولادی و همچنین در اسناد دوران صفویه از این فضا با عنوان پنجره فولاد نام برده شد.[۱۳]
پنجره فولادهای دیگر
پنجره فولادهای دیگری در صحن‌های دیگر حرم رضوی و همینطور در حرم‌های ائمه و امامزادگان دیگر ساخته شد که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است:
- پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در ۴ فروردین ۱۳۹۵ش رونمایی شد.[۱۴]
- پنجره فولاد قتلگاه حرم امام حسین(ع) در سال ۱۳۸۴ش ساخته شد.[۱۵]
- پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۶۶ش نصب شد.[۱۶]
- پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س) در ۳ مرداد ۱۳۹۶ش رونمایی شد.[۱۷]
نگارخانه
رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف
نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم امام حسین(ع)
رونمایی از پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س)
پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع)
.jpg)
.jpg)
پانویس
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۰۰.
- ↑ «فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ خوش دل، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، ص۷۶-۷۸.
- ↑ «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات؛ «در میان اشک و اندوه نمازگزاران، پنجرۀ مطهر قتلگاه امام حسین(ع) برای عزیمت به کربلا بدرقه شد»، وبسایت خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ شاه حسینی،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا.
- ↑ «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س).
یادداشت
- ↑ در فرهنگ فارسی عمید لَت به معنای لنگه دَر و پنجره و تکه و پارۀ چیزی گفته می‌شود.(«لت /lat/فرهنگ فارسی عمید»، وبگاه واژه‌یاب.)
منابع
- «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تاریخ درج مطلب: ۳ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- خوش دل، محمد، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، در مجله نامه آستان قدس، شماره ۱۵، شهریور۱۳۴۴ش.
- در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، مشهد، انتشارات قدس رضوی، ۱۳۹۴ش.
- شاه حسینی، علی‌حیدر،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.