پنجرهفولاد
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شاهرخ تیموری |
| تأسیس | ۸۱۷ق |
| کاربری | زیارتی |
| مکان | مشهد |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| سبک | ایرانی - اسلامی |
| بازسازی | در سالهای مختلف |
پنجره فولاد، پنجرهای از جنس فولاد است که در نزدیکترین مکان به ضریح، در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) در حرم امام رضا(ع) نصب شده است. نخستین بار این پنجره در سال ۸۱۷ق بهدستور شاهرخ تیموری، فرزند و جانشین تیمور گورکانی، ساخته شد. هدف از نصب آن، فراهم کردن امکان زیارت برای افرادی بود که به دلیل عذر شرعی یا محدودیتهای دیگر نمیتوانستند به ضریح نزدیک شوند؛ بهطوریکه بتوانند از پشت پنجرههای مشبک، ضریح را مشاهده کرده و زیارتنامه بخوانند.
با گذشت زمان، به دلیل گزارشهای متعدد از شفای بیماران و برآورده شدن حاجات زائران، این پنجره به محلی برای رجوع همه زائران تبدیل شد. در دوره قاجاریه، بهدستور ناصرالدین شاه، پنجرهای جدید از جنس برنز جایگزین پنجره فولاد شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز، پنجره فولاد قبلی با پنجرهای از جنس برنز و روکش طلا تعویض شد.
علاوه بر حرم امام رضا(ع)، پنجره فولاد در حرم دیگر ائمه و امامزادهها همچون امام علی(ع), امام حسین(ع) و حضرت معصومه(س) نیز ساخته شده است.
معرفی و جایگاه
پنجره فولاد، پنجرهای نسبتاً کوچک از جنس فولاد است که در نزدیکترین مکان به ضریح حرم اهل بیت(ع) و امامزادگان نصب میشود. هدف از نصب آن، فراهم کردن امکان زیارت برای افرادی است که به دلیل عذر شرعی یا احساس شرم از حضور مستقیم، نمیتوانند به ضریح نزدیک شوند و از پشت این پنجره، زیارتنامه میخوانند.[۱]
با گذشت زمان، گزارشهای متعدد از شفای بیماران و برآورده شدن حاجات زائران پشت پنجره فولاد، موجب شد[۲] این مکان به نقطهای برای عرض حاجت تبدیل شود. بسیاری از زائران با گره زدن دستمال و پارچه یا بستن قفل و زنجیر به شبکههای پنجره فولاد، حاجات خود را طلب میکنند. با این حال، این رفتار ریشه دینی ندارد و بیشتر به یک باور عامیانه و سنتی تبدیل شده است.[۳]
موقعیت، تاریخچه و معماری
پنجرهفولاد در ضلع جنوبی صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق)، روبروی سقاخانه و در سمت چپ ایوان طلا قرار دارد.[۴] صحن انقلاب، نخستین و قدیمیترین صحن حرم امام رضا(ع) است که در قسمت شمالی آن بنا شده است.[۵]
نخستین پنجره فولاد در سال ۸۱۷ق، در دوره تیموریان و بهدستور شاهرخ میرزا (۷۵۰-۸۲۵ش)، فرزند و جانشین تیمور گورکانی و همسر گوهرشادآغا، سازنده مسجد گوهرشاد، ساخته شد و وقف حرم امام رضا(ع) گردید.[۶] این پنجره با ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۶ سانتیمتر، دارای یک چهارچوب و دو لَت[یادداشت ۱] با میلههای فولادی شبکهبندی شده است. کتیبهای حاوی نام سفارشدهنده و سازندگان، به خط نسخ برجسته بر صفحات بالا و پایین آن نوشته و زرکوب شده است.[۷]
برخی منابع، شیخ بهایی (۹۵۳ق ـ۱۰۳۱ق) را نخستین سازنده پنجره فولاد دانستهاند،[۸] اما بنا به گفته حسین مهدوی پارسا، نویسنده «کتاب آیا میدانید که»، مستنداتی در این زمینه وجود ندارد.[۹]
در دوره قاجاریه و بهدستور ناصرالدین شاه، پنجرهای جدید از جنس برنز جایگزین پنجره فولاد شد و پنجره قبلی به موزه حرم منتقل گردید.[۱۰]
پنجره فولاد دوم تا اوایل انقلاب اسلامی ایران در حرم رضوی قرار داشت، اما به دلیل فرسودگی، با پنجرهای جدید که هنوز پابرجاست، تعویض شد.[۱۱] این پنجره از جنس برنز با روکش طلا ساخته شده و دارای ابعاد ۴ متر و ۴۱ سانتیمتر عرض و ۴ متر و ۵۵ سانتیمتر طول است. طراحی آن شامل مربعهای متصل به هم بوده و فاقد هرگونه نوشته و تزئین است.[۱۲]
در وقفنامه مادر یکی از شاهان افشار، دو بار از این فضا با عنوان پنجره مبارک فولادی یاد شده است. همچنین در اسناد دوران صفویه، از این مکان با نام پنجره فولاد یاد شده است.[۱۳]
پنجره فولادهای دیگر
پنجره فولادهای دیگری نیز در صحنهای مختلف حرم امام رضا(ع) و همچنین در حرمهای ائمه و امامزادگان ساخته شدهاند. برخی از آنها به شرح زیر هستند:
- پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در ۴ فروردین ۱۳۹۵ش رونمایی شد.[۱۴]
- پنجره فولاد قتلگاه حرم امام حسین(ع) در ۱۳۸۴ش ساخته شد.[۱۵]
- پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) در ۱۳۶۶ش نصب شد.[۱۶]
- پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س) در ۳ مرداد ۱۳۹۶ش رونمایی شد.[۱۷]
نگارخانه
-
رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف -
نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم امام حسین(ع) -
رونمایی از پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س) -
پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع)
.jpg)
.jpg)
پانویس
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۰۰.
- ↑ «فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ خوشدل، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، ص۷۶-۷۸.
- ↑ «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بینالمللی قرآن ایکنا.
- ↑ «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات؛ «در میان اشک و اندوه نمازگزاران، پنجرۀ مطهر قتلگاه امام حسین(ع) برای عزیمت به کربلا بدرقه شد»، وبسایت خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ شاه حسینی،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابهجا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا.
- ↑ «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س).
یادداشت
- ↑ در فرهنگ فارسی عمید، لَت به معنای لنگه در و پنجره و تکهای از چیزی گفته میشود.(«لت /lat/ فرهنگ فارسی عمید»، وبگاه واژهیاب.)
منابع
- «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بینالمللی قرآن ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تاریخ درج مطلب: ۳ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- خوش دل، محمد، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، در مجله نامه آستان قدس، شماره ۱۵، شهریور۱۳۴۴ش.
- در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، مشهد، انتشارات قدس رضوی، ۱۳۹۴ش.
- شاه حسینی، علیحیدر،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.