سقاخانه اسماعیل طلایی
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | نادرشاه افشار |
| تأسیس | ۱۱۴۳ق |
| کاربری | سقاخانه |
| مکان | حرم امام رضا(ع) |
| نامهای دیگر | اسمال طلا/سقاخانه سلطانی/سقاخانه نادری |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | دورههای مختلف |
سقاخانه اسماعیل طلایی، که در گویش عمومی سقاخانه اسمال طلا نامیده میشود، یکی از بناهای قدیمی و مشهور در حرم امام رضا(ع) است. این بنا در گذشته با نامهای سقاخانه نادری یا سلطانی نیز شناخته میشد.
سقاخانه به فرمان نادرشاه افشار ساخته شد تا زائران بتوانند از آن برای آشامیدن آب استفاده کنند. این بنا در طول زمان چندین بار مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته است. دربارهٔ علت نامگذاری این مکان به «اسماعیل طلایی» اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که شخصی بهنام اسماعیل سازندهٔ این بنا بوده، در حالی که برخی دیگر او را واقفِ طلاکاری این سازه میدانند.
موقعیت و مشخصات
سقاخانه اسماعیل طلایی، قدیمیترین[۱] و مشهورترین سقاخانه حرم امام رضا(ع) است. این بنا در میان صحن انقلاب[۲] و روبروی پنجرهفولاد قرار دارد.[۳] در گویش عمومی مردم، این سقاخانه با نام سقاخانه یا حوض اسمال طلا نیز شناخته میشود.[۴] به دستور نادرشاه افشار، موقوفاتی برای این بنا مقرر شد، از جمله حمام ستار در بازار ملک و مزرعه دِهشِک میانولایت.[۵]
در باور زائران حرم امام رضا(ع), نوشیدن آب از این سقاخانه با نیت شفای بیماری یا کسب معنویت انجام میشود. همچنین، نذر برای تهیه لیوان یا ظرف آب و روشن کردن اطراف سقاخانه با شمع، از سنتهای رایج گذشتگان دربارهٔ این بنا بوده است.[۶]
اسماعیل طلایی
در میان مردم مشهور است که ساخت عمارت بر روی سنگاب[۷] یا طلاکاری این بنا توسط شخصی به نام اسماعیلخان طلایی انجام شده است. با این حال، در اسناد تاریخی بهجا مانده از دوره نادری، فردی با این نام گزارش نشده است.[۸]
برخی منابع هزینه این کار را به اسماعیلخان طلایی، یکی از فرماندهان نظامی در دوره فتحعلیشاه قاجار نسبت دادهاند.[۹] در گزارشی که در «تاریخ سنگسر» آمده است، اسماعیلخان دامغانی، از نزدیکان فتحعلیشاه بود که در ماجرایی جان شاه را نجات داد. فتحعلیشاه دستور داد به اندازه وزن او، به وی سکه طلا بدهند. اسماعیلخان نیز این سکهها را برای ساخت سقاخانهای در حرم امام رضا(ع) وقف کرد.[۱۰] برخی منابع نیز بنّای این عمارت را شخصی به نام «اسماعیل» در زمان نادرشاه افشار گزارش کردهاند. از همین رو، این بنا ابتدا «سقاخانه اسماعیل» نامیده شد و بهدلیل طلاکاری آن، بعدها به «سقاخانه اسماعیل طلایی» شهرت یافت.[۱۱]
تاریخچه
در سال ۱۱۴۳ق، نادرشاه افشار دستور ساخت سقاخانهای را در میان صحن سلطانی که امروزه به صحن انقلاب شناخته میشود، صادر کرد. پیش از آن، در میانه این صحن، حوضی وجود داشت که به دستور نادرشاه به چهار حوض کوچکتر تقسیم شد و در مرکز آن، سنگابی قرار گرفت. نادرشاه، سنگاب قرار گرفته در این حوض را پس از فتح هرات، به مشهد منتقل کرد.[۱۲] ظرفیت این سنگاب را ۱۱۳۰ لیتر گزارش کردهاند.[۱۳]
پس از قرار گرفتن سنگاب، دستور ساخت عمارت کلاهفرنگی بر روی آن داده شد و سرانجام بخش بیرونی این عمارت، طلاکاری گردید. این سقاخانه در آن زمان با نام «سقاخانه جدید سلطانی» یا «سقاخانه نادری» شناخته میشد.[۱۴]
این بنا در دورههای مختلف مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. در سالهای ۱۲۵۴ و ۱۲۵۷ق، کاشیکاری و مقرنسکاری بر روی بنا انجام شد و در سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ق نیز تعمیر دیگری صورت گرفت. در آن دوران، طول هر ضلع بنا ۱٫۹۵ متر، ارتفاع آن ۴٫۵۵ متر و ارتفاع گنبد ۱٫۸ متر گزارش شده است. در سال ۱۳۴۵ش، بنای قدیمی سقاخانه تخریب شد و در فاصله سالهای ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۰ش، تجدید بنا انجام گردید. در ساخت جدید، بنا بر روی هشت پایه قرار گرفت و ابعاد آن تغییر یافت؛ فاصله بین ضلعهای آن به ۴٫۶۱ متر، ارتفاع گنبد به ۱٫۸۸ متر و ارتفاع بنا از کف تا زیر گنبد به ۶٫۴۴ متر رسید. این بنا با استفاده از هنرهای معماری همچون کاشیکاری، مقرنسکاری، طلاکاری، سنگکاری و ازارهبندی تزئین شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ مهدوی پارسا، اولینهای و قدیمیترینها در حرم امام رضا(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۰.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰.
- ↑ بیگزاده و پروین، «جلوههای سیمای امام رضا(ع) در برخی آیینهای نمادین و ادب عامه»، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۸.
- ↑ فیروزیان پوراصفهانی و دیگران، «وجه تسمیه برخی اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی»، ۱۳۹۰ش، ص ۱۰۲.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰–۵۷۱.
- ↑ بیگزاده و پروین، «جلوههای سیمای امام رضا(ع) در برخی آیینهای نمادین و ادب عامه»، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۸.
- ↑ مهدوی پارسا، اولینهای و قدیمیترینها در حرم امام رضا(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۱.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰.
- ↑ بیگزاده و پروین، «جلوههای سیمای امام رضا(ع) در برخی آیینهای نمادین و ادب عامه»، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۸.
- ↑ خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ موسویپناه، حرم در بستر تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۲۹.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰.
- ↑ مهدوی پارسا، اولینهای و قدیمیترینها در حرم امام رضا(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۰.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰–۵۷۱.
- ↑ حسینی، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۵۷۰–۵۷۱.
منابع
- بیگزاده و پروین، «جلوههای سیمای امام رضا(ع) در برخی آیینهای نمادین و ادب عامه» در مجله فرهنگ و ادبیات عامه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، شماره ۹، تابستان ۱۳۹۵ش.
- حسینی، سیدمحسن، «سقاخانه اسماعیل طلایی»، در دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خاوری شیرازی، فضلالله، تاریخ ذوالقرنین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- فیروزیان پوراصفهانی، آیدا، فیروزیان پوراصفهانی، آیلین، مجرد کاهانی، ابراهیم، «وجه تسمیه برخی اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی» در مجله پژوهشنامه خراسان بزرگ، مشهد، دانشگاه بینالمللی امام رضا، شماره ۵، زمستان ۱۳۹۰ش.
- موسویپناه، ابراهیم، حرم در بستر تاریخ، مشهد، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- مهدوی پارسا، حسین، اولینهای و قدیمیترینها در حرم امام رضا(ع)، مشهد، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی، ۱۳۹۱ش.
| بستگان | امام کاظم(ع) (پدر) • نجمه (مادر) • سبیکه (همسر) • امام جواد (فرزند) • فاطمه معصومه(س) (خواهر) • حمزة بن موسی (برادر) • شاهچراغ (برادر) • سید میر محمد عابد (برادر) • قاسم بن موسی (برادر) • زید النار (برادر) | .jpg) |
|---|---|---|
| القاب | ||
| کنیهها | ||
| سخنان | ||
| مناظرات | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| مسیر حرکت | ||
| شعر و هنر مرتبط | ||
| مکانها و بناهای مرتبط و منسوب | حرم • قدمگاه نیشابور • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه • مسجد فرط • قدمگاه فراشاه • مسجد بیرون • مسجد تورانپشت • آرامگاه علی بن مهزیار • موزه آستان قدس رضوی | |
| کتابشناسی | ||
| وابسته | ||