شیعه‌هراسی یا شیعه‌ستیزی به مقابله با افکار شیعی و دشمنی فکری و عملی با مذهب تشیع گفته می‌شود. برخی سابقه آن را به دوران حضور ائمه(ع) دانسته‌اند. بنی‌امیه نخستین کسانی بودند که شیعه‌ستیزی را به طور رسمی آغاز کردند تا آنجا که نقل می‌کنند امام حسن(ع) برای حفظ دین و جان شیعیان مجبور به صلح شد. در ابتدای حکومت عباسیان شیعه‌هراسی کمتر شد اما بر اساس گزارش منابع طولی نکشید که دوباره شیعه‌ستیزی افزایش یافت. عباسی‌ها شیعیان را از زیارت قبر امام حسین(ع) منع می‌کردند. بعد از دوران حضور معصوم(ع) به دلیل وجود حکومت‌هایی مانند حمدانیان، آل بویه و فاطمیان، شیعه کمتر تحت فشار بود اما با روی‌کار آمدن غزنویان، سلجوقیان و ایوبیان شیعه‌هراسی دوباره آغاز شد. برخی معتقدند که در دوران معاصر نیز شیعه‌هراسی با اهداف و شیوههای متعدد از جمله تفرقه میان فرق و مذاهب مختلف، فشارهای اقتصادی و سیاسی و به کارگیری فیلم و شبکه‌های مجازی انجام می‌شود.
مفهوم
شیعه‌هراسی به مقابله با افکار شیعی و دشمنی فکری و عملی با مذهب تشیع گفته می‌شود.[۱] برخی معتقدند شیعه‌ستیزی از صدر اسلام شکل گرفته و از همان دوره فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و نظامی علیه شیعه انجام می‌شده است.[۲]
دوران حضور امامان شیعه
دوران بنی‌امیه
بر اساس برخی منابع، بنی‌امیه نخستین کسانی بودند که در زمان حضور معصومین(ع) شیعه‌ستیزی را رسما شروع کردند، تا آنجا که امام حسن (ع) می‌فرماید برای حفظ دین و جان شیعیان صلح کردم[۳] و برخی منابع تاریخی یکی از شروط صلح امام حسن (ع) حفظ جان، مال و ناموس شیعیان بوده، اما این شرایط با روی کارآمدن خلیفه اموی اجرایی نشد[۴] و در این دوره چند هزار شیعه کشته شد.[۵] امام باقر (ع) می‌فرماید:«بدترین زمان، در شیعه‌ستیزی، دوران اولین خلیفه اموی پس از شهادت امام حسن (ع) بوده است». این جریان ادامه داشت تا زمان یزید بن معاویه که در این دوران واقعه کربلا و بعد از آن واقعه حره رخ داد.[۶] شیعه‌ستیزی تا آنجا ادامه داشت که امام سجاد (ع) می‌فرماید«در مکه و مدینه حتی بیست نفر هم از دوستان(شیعیان) ما باقی نمانده بود».[۷] گفتند در زمان حکومت عبد الملک بن مروان، حَجاج شیعیان را به کوچک‌ترین بهانه‌ای بازداشت می‌کرد و می‌کشت. به حدی که درباره مردی گفته می‌شد زندیق یا کافر است، بهتر بود از اینکه وی را شیعه علی (ع) معرفی کنند.[۸]
دوره عباسیان
شیعه‌هراسی در بخش پایانی حکومت امویان و بخش آغازین حکومت عباسیان، کمی کمتر شد اما در زمان منصور، شیعه‌ستیزی دوباره شدت گرفته است.[۹] شیعه‌ستیزی این دوره در اشعار شاعران نیز نمود پیدا کرد؛ شاعری می‌گفت: ای کاش ظلم بنی‌امیه ادامه داشت و عدالت بنی‌عباس در آتش از بین می‌رفت.[۱۰] البته فشار بر شیعیان در دوره برخی خلفا کمتر و در دوره برخی بیشتر بوده است.[۱۱] متوکل شیعیان را از زیارت قبر امام حسین (ع) منع می‌کرد[۱۲]اما وقتی دید نمی‌تواند شیعیان را کنترل کند، حرم امام حسین (ع) را ویران کرد.[۱۳]
پس از دوران حضور
به نقل از منابع تاریخی بعد از دوران غیبت کبری با وجود حکومت‌های شیعی همچون حمدانیان، فاطمیان و آل بویه، فشارها و شیعه‌هراسی‌ها کم شد[۱۴] اما بعد از دوران کوتاهی گروه‌هایی همچون غزنویان، سلجوقیان و ایوبیان بر حکومت مسلط و شیعه‌ستیزی قدرت گرفت.[۱۵]به گزارش منابع، ایوبیان حکومت شیعی فاطمیان در مصر را سرکوب می‌کنند و کتابخانه‌های عظیم آنها از بین می‌رود و کشته شدن شیعیان در محله کرخ بغداد و سوختن کتابخانه بزرگ شیخ طوسی در این دوران معروف است.[۱۶] گفته شده است در قرن هفتم و هشتم هجری ابن تیمیه و ابن قیم جوزی، شیعه‌هراسی را تقویت و شیعه بودن را جرم و گناه می‌دانستند. وهابی‌ها، طالبان و دیگر گروه‌های تکفیری همین نگاه را به شیعه دارند.[۱۷]
دوره معاصر
برخی، وجود قدرت‌های استعماری و سلطه‌طلب را که به دنبال سلطه‌جهانی هستند، علت شیعه‌ستیزی در عصر حاضر دانسته‌اند و آوردند این قدرتها در کشورهای مختلف اسلامی، از بین بردن ارزش‌های اسلامی را در دستور کار خود قرار داده و از میان مسلمانان، تشیع را مانع بر سر راه خود دیدند. از این رو این قدرتها برای غلبه بیشتر بر جوامع اسلامی و طرح های مختلف درصدد تضعیف تشیع هستند.[۱۸]
بعضی، سخنان مایکل برانت ، معاون رئیس سابق سازمان سیا درباره برنامه آنها برای شیعه‌ستیزی مانند به کارگیری وهابی‌ها، تفرقه میان مسلمانان و غیره را موید فعالیت‌های این قدرتها دانسته‌اند. [۱۹] که از جمله فعالیت‌های وهابی‌ها تخریب قبور ائمه (ع) در بقیع[۲۰] و تخریب حرم امامین عسکریین (ع) بوده است[۲۱]
از فعالیت‌های سالهای اخیر وهابی‌ها به تشکیل گروه‌های نظامی و تروریستی مانند: طالبان، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی و داعش اشاره شده است که کشتار بسیاری مسلمانان از جمله شیعیان ایران، پاکستان، عراق و افغانستان و کشورهای دیگر را در دستور کار خود قرار دادند.[۲۲]
علل شیعه‌هراسی در دنیای معاصر
علل متعددی برای شیعه‌ستیزی شمرده شده است از جمله قدرت گرفتن شیعه در ایران خصوصا بعد از انقلاب اسلامی و ترس از سرایت آن به سایر مناطق.[۲۳] همچنین استقلال‌طلبی شیعیان، پویایی تشیع و مبارزه با ظلم و ظالم از علل دیگر شیعه‌ستیزی شمرده شده است.[۲۴]برخی تحلیلگران، در سالهای اخیر حوادث یازده سپتامبر را نیز موثر در بحث شیعه‌هراسی دانسته‌اند.[۲۵]
روش‌های شیعه‌هراسی
شیوههای متعددی را برای شیعه‌هراسی بیان کرده‌اند از جمله:
- ایجاد تفرقه میان مذاهب مختلف خصوصا شیعه و سنی.[۲۶] مرتضی مطهری در همین رابطه می‌گوید «رو در رو قرار دادن مسلمانان با یکدیگر از حربه‌های دشمنان اسلام بوده است؛ که در هر زمان با شیوه جدیدی آن را بکار گرفته‌اند. آنان با بهره‌گیری از ناآگاهی و نابسامانی‌های مذهبی، گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی را بدبین کرده و آنان را از یاری هم باز می‌دارند.» [۲۷]
- حمایت از وهابی‌ها و صدور فتوا‌هایی علیه شیعه[۲۸]و پشتیبانی از برخی روحانی‌های شیعه برای سخنرانی‌های تفرقه‌افکن میان شیعه و سنی.[۲۹]
- ایجاد شبکه‌های تلویزیونی و انتشار فیلم‌ها و سخنرانی‌هایی که به اختلاف میان فرق و مذاهب دامن می‌زند.[۳۰]
- انزوای اقتصادی و سیاسی شیعه.[۳۱]
- ترور برخی شخصیت‌های فکری و علمای شیعه.[۳۲]
- چاپ و نشر کتاب و مقاله علیه شیعه.[۳۳]
- تشکیل گروه‌های تروریستی ضد شیعی و پشتیبانی از آنها.[۳۴]
واکنش‌ها به شیعه‌هراسی
واکنش به شیعه هراسی در دوره‌های مختلف وجود داشته است. در دوران اهل بیت(ع) با شیوه‌هایی مانند صلح، تقیه و مسائلی از این قبیل، با شیعه‌هراسی مقابله کردند. در عصر حاضر نیز واکنش‌های متعددی به این تفکر صورت گرفته است؛ از جمله حمایت‌های آیت الله بروجردی از محمدتقی قمی در مصر که به ایجاد دارالتقریب در مصر و به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه با فتوای شلتوت منجر شد[۳۵]. بعد از انقلاب نیز به منظور ایجاد وحدت و مقابله با شیعه‌هراسی، در سال ۱۳۶۹ش مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شکل گرفت.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص ۳۹.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص ۴۳.
- ↑ جزایری، رياض الأبرار، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ جعفریان، رسول، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه (ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۶۰.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۴۸.
- ↑ خویی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۴۱.
- ↑ لابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۴ ، ص۱۰۴.
- ↑ لابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۱ ؛ ص۴۴.
- ↑ جعفریان، رسول، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه (ع)، ۱۳۸۶ش، ص۳۵۹؛ ر. ک. سيوطي، تاريخ الخلفاء، ۱۳۷۱هـ، ص۲۲۹.
- ↑ راغب اصفهانی، محاضرات الادباء، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۵۶.
- ↑ کلینی، أصول الكافی، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۸۵۸.
- ↑ طوسی، الأمالي، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۵.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۶۲.
- ↑ حسنی، «مظلومیت شیعه در تاریخ»، ص۳۱.
- ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۷ق، ج ۱۲، ص ۱۹.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۶۴.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۶۶.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۶۸.
- ↑ تهرانى، امام‌شناسى، ۱۴۲۶ق، ج۱۱، ص۲۴۷.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۵.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۸.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۷۸.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۷۸.
- ↑ ثامنی زهرا، بررسی علل شیعه هراسی در غرب معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۲.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۹۴.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۹۵.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۴و۱۵۸.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۶.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۶.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۷.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۸.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۲.
- ↑ عباس‌کاظمی، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، ۱۳۹۳ش، ص۱۷۴.
- ↑ امیردهی، «علامه شیخ محمدتقی قمی؛ همزیست دارالتقریب»، ۱۳۸۷ ش، ص۱۱۴.
منابع
- ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ‌اول، ۱۴۰۴ق.
- ابو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، البدایة و النهایة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، تاریخ الخلفاء، تحقیق محمد محی الدین عبد الحمید، مصر، الناشر مطبعة السعادة، الطبعة الأولی، ۱۳۷۱ق.
- امیردهی، ع. ر، «علامه شیخ محمدتقی قمی؛ همزیست دارالتقریب»، اندیشه تقریب، سال چهارم، ش۱۶، ۱۳۸۷ ش.
- ثامنی زهرا، بررسی علل شیعه هراسی در غرب معاصر، به راهنمایی احمد بهشتی مهر، دانشکده الاهیات دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش.
- جزائری، نعمت الله بن عبد الله، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت، نشر مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- جعفریان، رسول، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه(ع)، قم، انتشارات انصاریان، چاپ دهم، ۱۳۸۶ش.
- حسینی تهرانی، سید محمد حسین، امام‌شناسی، مشهد، ناشر علامه طباطبایی، چاپ سوم، سال ۱۴۲۶ق.
- حسنی، علی اکبر، «مظلومیت شیعه در تاریخ»، در مجله درس‌های از مکتب اسلام، شماره۱، فروردین ۱۳۸۱ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت لبنان، نشر شرکة‌دار الارقم بن ابی الارقم، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی (للطوسی)، قم، نشر‌دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- عباس‌کاظمی، سید توقیر، شیعه‌ستیزی در دنیای معاصر، قم، نشر موسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ترجمه کمرهای، قم، اسوه، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- هاشمی خویی، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة و تکملة منهاج البراعة (خوئی)، تهران، نشر مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ق.