اَیامِ تَشْریقْ عنوانی برای روزهای ۱۱ تا ۱۳ ذی الحجه است. حج‌گزاران بخش مهمی از مناسک حج مثل قربانی و رمی جمرات را در همین ایام انجام می‌دهند؛ به همین دلیل این ایام در فرهنگ اسلامی، آداب و جایگاهی ویژه دارند. در برخی از منابع، از ایام تشریق به عنوان یکی از عیدهای اسلامی یاد شده است.
نام‌گذاری
درباره دلیل نام‌گذاری ایام تشریق، در منابع لغوی و دینی آمده است که گوشت قربانی را برای استفاده نیازمندان و مستمدان، زیر آفتاب خشک می‌کرده‌اند تا از بین نرود و این کار، نیاز به حرارت و نور کافی خورشید داشته است.[۱] به نقلی دیگر از آنجا که تنها وقتی خورشید می‌دمیده قربانی را آغاز می‌کرده‌اند، این ایام بدین نام خوانده شده و عرب جاهلی در مناسک خود، خطاب به کوه ثبیر واقع در منا می‌گفته است: «ای ثبیر از نور خورشید برافروز (اَشرِق ثبیر) تا قربانی کنیم.» و قربانی را زمانی انجام می‌دادند که خورشید می‌دمید.[۲]
بر این پایه می‌توان نتیجه گرفت که «ایام تشریق»، نامی بازمانده از دورهٔ جاهلیت است. در صدر اسلام و سده‌های متقدم، هر کدام از این ۳ روز نیز برای خود نام‌هایی ویژه داشته‌اند.[۳]
از امام صادق(ع) نقل شده است که مشرکان در روزهای تشریق پس از پایان مناسک حج در منا گرد می‌آمدند و از پدران خویش یاد و بدان‌ها فخرفروشی می‌کردند. به همین سبب، مسلمانان مأمور شدند که در آن هنگام ذکر خدا کنند.[۴]
جایگاه
در قرآن کریم، تعبیر تشریق به کار نرفته؛ اما از همان سدهٔ نخست هجری، تعبیر قرآنی «ایام معدودات»[۵] را اشاره به ایام تشریق دانسته‌اند.[۶] بر اساس برخی روایات، تعبیر قرآنی ایام معلومات،[۷] اشاره به ایام تشریق است.[۸]
بر طبق برخی روایات، علت قرار گرفتن مناسک حج اسلامی در این ایام، وقوع حج و طواف فرشتگان در آغاز خلقت زمین و سپس حج تمامی پیامبران در همین روز است.[۹]
اعمال
قربانی
قربانی کردن یکی از واجبات و از مناسک حج در سرزمین منا است که حاجیان پس از ورود به منا آن را انجام می‌دهند.[۱۰]
- فقه اهل سنت
برخی فقیهان متقدم اهل سنت زمان قربانی را محدود به روز عید قربان دانسته‌اند؛ ولی فقهای مذاهب اهل سنت، از جمله ابوحنیفه، مالک و احمد بن حنبل، روز عید قربان و دو روز نخست از ایام تشریق را ایامی دانسته‌اند که قربانی در آن جایز است ولی معتقدند که در روز سوم از ایام تشریق، نمی‌توان قربان کرد.[۱۱] نظر دیگر نیز مربوط به شافعی و اوزاعی فقیه اهل شام است که به نظر این افراد، قربانی از روز عید قربان تا پایان روز سوم این ایام نیز جایز است.[۱۲]
- فقه امامیه
فقهای امامیه در این مسئله بر دو گروه بوده‌اند. نظر رایج و مشهور آنان این بوده که در منطقه منا، قربانی کردن از روز عید قربان تا پایان ایام تشریق جایز است ولی در خارج از این منطقه، تنها روز عید و دو روز اول ایام تشریق (۱۱ و ۱۲ ذی حجه) می‌توان قربان کرد.[۱۳]
برخی دیگر از فقهای امامیه معتقدند که قربانی کردن تا پایان ماه ذیحجه مجاز است، هرچند انجام آن در روز عید قربان احوط[۱۴] است و در صورت انجام ندادن در این روز، انجامش در سه روز ایام تشریق، بهتر و به احتیاط نزدیکتر است.[۱۵]
سایر اعمال
از دیگر واجبات حج در ایام تشریق، رمی جمرات و بیتوته کردن حاجیان در منا تا نیمه شب این ۳ روز است. بر طبق روایات و متون فقهی، از آداب خاص ایام تشریق ذکر تکبیر پس از وعده‌های نماز است. دربارهٔ نحوهٔ تکبیر گفتن و زمان آن میان فقیهان اختلافاتی دیده می‌شود.
برخی زمان آن را در منا از نماز ظهر عید قربان تا طلوع فجر آخرین روز تشریق و برخی بعد از نماز ظهر روز عید تا طلوع فجر چهارمین روز دانسته‌اند. حتی برخی آن را از ظهر عید تا طلوع فجر روز دوم تشریق گفته‌اند.[۱۶]
حوادث مهم
چند حادثه مهم در این ایام در تاریخ روایت شده است.
- از رخدادهای مهم در ایام تشریق، قرائت سوره برائت برای حاجیان در مراسم حج توسط حضرت علی(ع) به فرمان حضرت رسول(ص) در سال ۹ق است.
- انعقاد پیمان عقبه دوم در روز دوم تشریق از سال ۱۳ بعثت است که میان پیامبر(ص) با گروهی از انصار بسته شده و زمینهٔ هجرت آن حضرت به مدینه را فراهم آورده است.[۱۷]
محرمات
برخی اعمال در این سه روز حرام است. از محرمات این ایام روزه گرفتن برای آن دسته از حاجیانی است که در سرزمین منا حضور دارند؛ این حرمت به حاجیان محدود شده است، اما اغلب چنین قیدی دیده نمی‌شود.[۱۸]
منابع اهل سنت نیز روزهٔ این ایام را عملی ناپسند دانسته‌اند که اغلب به معنای تحریم و گاه به معنای کراهت گرفته شده است. در قول قدیم شافعی و قول برخی از فقیهان عراق کسی که حج تمتع به جای می‌آورد، اگر پیش از عرفه موفق به ۳ روز روزه نشده باشد، می‌تواند در ایام تشریق روزه بگیرد.[۱۹] روایات، علت ممنوع بودن روزه در این ایام را، میهمانی حاجیان بر سفرهٔ نعمت خداوند دانسته‌اند.[۲۰]
پانویس
- ↑ نک: ابن ابی شیبه، ج۴، ص۵۵۱
- ↑ ابن سکیت، ص۹۲؛ ابن اثیر، ج ۲، ص۴۶۴
- ↑ نک: آوردی، ج ۴، ص۱۹۴؛ شوکانی، ج ۵، ص۸۲
- ↑ کلینی، ج۴، ص۵۱۶؛ قاضی نعمان، ج ۱، ص۳۴۰
- ↑ بقره/۲/۲۰۳
- ↑ نک: بخاری، ج ۱، ص۳۲۹؛ طبری، ج ۴، ص۲۰۸-۲۱۵؛ طوسی، تهذیب...، ج ۵ص۴۴۷، ۴۸۷
- ↑ سوره حج، آیه۲
- ↑ ابن بابویه، معانی...، ص۲۹۷؛ طوسی، التبیان، ج ۷، ص۳۱۰
- ↑ ابن بابویه، علل، ج ۱، ص۲۷۴، عیون...، ج۱، ص۱۲۷
- ↑ محقق حلی، ج ۱، ص۲۵۸-۲۶۵
- ↑ نک : قفال، ج۳، ص۳۲۰؛ جصاص، ج۵، ص۶۸؛ مرغینانی، ج۴، ص۷۳؛ ابن عبدالبر، ج ۱۲، ص۱۳۰؛ ابن قدامه، ج۳، ص۴۵۴
- ↑ شافعی، ج۲، ص۲۲۲
- ↑ محقق حلی، ج ۱، ص۲۶۴؛ شهید ثانی، ج ۲، ص۲۳۵؛ صاحب جواهر، ج ۱۹، ص۲۲۳
- ↑ احوط از اصطلاحات فقهی است و به معنی مطابق بودن آن حکم با احتیاط است. اگر این عبارت بعد از یک فتوا ذکر شده باشد، همانند حکمی که در این مسئله بیان شده است، به معنای احتیاط مستحب و عملی مستحب است. ولی اگر به صورت مستقل باشد و در جمله قبل از آن فتوایی برخلافش داده نشده باشد، انجامش لازم است ولی مقلد می‌تواند در آن مسئله به فتوای مرجع تقلید دیگری عمل کند [۱].
- ↑ نک: خمینی، ج۱، ص۴۴۷؛ خویی، ج۵، ص۲۰۵؛ قس: خوانساری، ج۲، ص۴۵۴
- ↑ مالک، ج۱، ص۱۷۱-۱۷۲؛ سرخسی، ج۲، ص۴۳-۴۴؛ ابن بابویه، الهدایة، ص۲۰۹-۲۱۰؛ ابن قدامه، ج۲، ص۲۵۴-۲۵۶؛ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۶۶۷
- ↑ طوسی، التبیان، ج ۵ص۱۶۹؛ فخرالدین، ج ۵ص۵۲۴؛ مجلسی، ج ۲۱ص۲۷۳؛ برای یادکردهای دیگر از رخدادها، نک: احمد بن حنبل، ج ۳ص۴۱۵؛ ابن ابی عاصم، ج ۱ص۱۳۱؛ کلینی، ج ۱ص۴۳۹؛ ابن بابویه، الخصال، ص۴۸۶؛ ابن شهر آشوب، ج ۱ص۱۵۶؛ ابن طاووس، ج ۲ص۳۹؛ شیخ بهایی، ص۳۰؛ برای برخی روایات دربارهٔ آداب و فضیلت این روزها، نک: ابن بابویه، من لایحضر...، ج ۲ص۲۱۴؛
- ↑ مفید، ص۳۶۶؛ طوسی، المبسوط، ج ۱، ص۳۷۰؛ محقق حلی، ج ۱، ص۲۰۹، ۲۶۱-۲۶۲؛ شهید ثانی، ج ۲، ص۱۰۹
- ↑ سرخسی، ج ۳، ص۶۳؛ مرغینانی، ج ۱، ص۱۵۵؛ ابواسحاق، ص۶۸
- ↑ کلینی، ج ۴، ص۲۲۴؛ ابن بابویه، علل...، ج۲، ص۴۴۳
منابع
- قرآن کریم.
- ابن ابی شیبه، عبداللٰه، المصنف، به کوشش سعید لحام، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- ابن ابی عاصم، احمد، الآحاد و المثانی، به کوشش باسم فیصل جوابره، ریاض، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- ابن اثیر، مبارک، النهایة، به کوشش طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
- ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
- همو، علل الشرایع، نجف، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م؛ همو، عیون اخبار الرضا(ع)، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- همو، معانی الاخبار، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۱ش.
- همو، من لایحضره الفقیه، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق.
- همو، الهدایة، قم، ۱۴۱۸ق.
- ابن سکیت، یعقوب، اصلاح المنطق، به کوشش احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۹۴۹م.
- ابن شهرآشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، ۱۳۷۶ق.
- ابن طاووس، علی، اقبال‌الاعمال، به کوشش جواد قیومی، قم، ۱۴۱۵ق.
- ابن عبدالبر، یوسف، التمهید، به کوشش مصطفی بن احمد علوی و محمد عبدالکبیر بکری، رباط، ۱۳۸۷ق.
- ابن قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی؛
- ابن منظور، لسان؛ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، التنبیه، به کوشش عمادالدین احمد حیدر، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- ابوداوود سجستانی، سلیمان، السنن، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۶۹ق.
- احمد بن حنبل، المسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- بخاری، محمد، الصحیح، به کوشش مصطفی دیب البغا، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- ترمذی، محمد، السنن، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
- جصاص، احمد، احکام القرآن، به کوشش محمد صدیق قمحاوی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، نجف، ۱۳۹۰ق.
- خوانساری، احمد، جامع المدارک، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۵۵ش.
- خویی، ابوالقاسم، الحج، به تقریر رضا خلخالی، قم، ۱۴۰۷ق.
- دارمی، عبدالله، السنن، به کوشش فواز احمد زمرلی و خالد سبع علمی، بیروت،۱۴۰۷ق.
- رافعی، عبدالکریم، فتح العزیز، بیروت، دارالفکر.
- سرخسی، محمد، المبسوط، قاهره، مطبعة الاستقامه.
- شافعی، محمد، الام، بیروت، دارالمعرفة.
- شوکانی، محمد، نیل‌الاوطار، بیروت، ۱۹۷۳م.
- شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، به کوشش محمد کلانتر، بیروت، دارالتعارف.
- شیخ بهایی، محمد، توضیح‌المقاصد، قم، ۱۴۰۶ق.
- صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش محمود قوچانی، تهران، ۱۳۹۴ق.
- طبری، تفسیر، به کوشش محمود محمد شاکر و احمد محمد شاکر، قاهره، دارالمعارف.
- طوسی، محمد، التبیان، به کوشش قصیر عاملی، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
- همو، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، نجف،۱۳۷۹ق.
- همو، الخلاف، به کوشش محمدمهدی نجف و دیگران، قم، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- همو، المبسوط، به کوشش محمد تقی کشفی، تهران، ۱۳۸۷ق.
- غزالی، محمد، الوسیط، به کوشش احمد محمود ابراهیم و محمد محمد تامر، قاهره، ۱۴۱۷ق.
- فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، المطبعة البهیه.
- قاضی نعمان، دعائم‌الاسلام، به کوشش آصف فیضی، قاهره، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م.
- قفال چاچی، محمد، حلیة العلماء، به کوشش یاسین احمد ابراهیم درادکه، عمان، ۱۹۸۸م.
- کاسانی، ابوبکر، بدائع الصنائع، قاهره، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
- کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۳ش.
- مالک بن انس، الموطأ، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
- آوردی، علی، الحاوی الکبیر، به کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
- محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، به کوشش عبدالحسین محمدعلی، نجف، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
- مرغینانی، برهان‌الدین، «الهدایة»، همراه فتح القدیر، قاهره، ۱۳۱۹ق.
- مفید، محمد، المقنعة، قم، ۱۴۱۰ق؛ نووی، یحیی، المجموع، به کوشش محمود مطرحی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
پیوند به بیرون