ایام البیض

اَیامُ البیض (به معنای روزهای سفید)، به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه قمری گفته می‌شود. در روایات بر روزه گرفتن در این ایام تأکید شده است. نزد شیعیان، ایام البیض رجب و در مرتبه بعد شعبان و رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است.

در ایران اعتکاف، در ایام البیض ماه رجب برگزار می‌شود.

سبب نام‌گذاری

ایام البیض در اصل «اَیامُ لَیالِی البیض» به معنای روزهای شب‌های سفید است که «لیالی» حذف شده است و این روزها به ایام البیض معروف شده است.^[۱] بیض جمع بَیضاء است که در عربی به معنای سفید است. اعراب قدیم رسم داشتند که ایام ماه‌ها را بر اساس میزان روشنایی ماه نام‌گذاری کنند و از آنجا که نور ماه در این سه شب از شب‌های دیگر بیشتر است، به این نام نامیده شده‌اند.^[۲] از دیگر نام‌های این ایام، اَواضِح و غُرّ است.

دلیل دیگری هم برای این نامگذاری در روایات ذکر شده است. در علل الشرایع از پیامبر(ص) آمده است: «جبرئیل آدم(ع) را پس از این که از درگاه الهی رانده شد در حالی که سر تا پا سیاه شده بود به زمین فرود آورد. فرشتگان وقتی آدم را با این هیئت دیدند به ضجه در آمده و گریستند و به درگاه حق تعالی عرضه داشتند: پروردگارا مخلوقی را آفریدی و از روح خود در او دمیدی و فرشتگانت را به سجده کردنش وادار نمودی حال با یک گناه رنگ سفیدش را به سیاهی مبدل فرمودی!؟

منادی از آسمان ندا می‌دهد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر، آدم آن روز را که مطابق با روز سیزدهم ماه بود روزه گرفت، پس ثُلثِ سیاهی از او زائل گشت. سپس منادی در روز چهاردهم نداء کرد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر. آدم آن روز را هم روزه گرفت و ثُلث (یک سوم) دیگر از سیاهی زائل گردید. روز پانزدهم باز منادی او را به گرفتن روزه دعوت نمود، وی آن روز را هم روزه گرفت و تمام سیاهی او زائل گردید و به همین خاطر این ایام به ایام البیض موسوم شد.»^[۳]

اعمال ایام بیض در ماه رجب

نزد شیعیان، ایام بیض رجب، و در مرتبه بعد، شعبان و رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است.^[۴] مهم‌ترین عمل در این سه روز روزه است. بر اساس آنچه از روایات به دست می‌آید، به نظر می‌رسد، روزه سه روز در هر ماه، در دوران پیش از اسلام نیز امری پسندیده بوده و روزۀ حضرت ابراهیم(ع) دانسته شده است.^[۵] پیامبر(ص) از مردم خواسته است که روزه گرفتن ماهیانه خویش را در ایام بیض قرار دهند.^[۶]

روایاتی که بر استحباب روزۀ ایام بیض دلالت دارند، متعدد، و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب روزه روز سیزدهم هر ماه نظر دارند.^[۷] برخی روایات نیز سنت پیامبر(ص) را، در روزه گرفتن سه روز دیگر از هر ماه معرفی می‌کنند^[۸] به نظر می‌رسد با آنکه اختلافی در استحباب سه روز روزه در هر ماه نیست،^[۹] در تعیین مصداق این سه روز، اختلافاتی پیش آمده است. برای مثال در روایتی، امام صادق(ع) این سه روز را «پنجشنبه دهه اول، چهارشنبه دهه دوم و پنجشنبه دهه آخر» می‌داند.^[۱۰]^{[یادداشت ۱]}

در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزۀ ایام بیض و مُعارض آن‌ها به درازا کشیده است.^[۱۲]

در ایران اعتکاف در ایام البیض رجب رواج دارد.

**اعمال ایام البیض**
شب سیزدهم	خواندن دو رکعت نماز که در هر رکعت حمد، یس، تَبارَک المُلْک و توحید خوانده شود.
روز سیزدهم	روزه گرفتن اگر کسی قصد انجام اعمال اُمّ داوُد را دارد باید این روز را روزه بگیرد.
شب پانزدهم	خواندن شش رکعت نماز به سه سلام به همان کیفیت شب سیزدهم. غسل کردن احیاء زیارت امام حسین(ع) خواندن سی رکعت نماز که در هر رکعت یک بار حمد و ده مرتبه سوره توحید دوازده رکعت نماز که هر دو رکعت به یک سلام ختم می‌شود که در هر رکعت هر یک از سوره‌های حمد، توحید، فلق، ناس، آیة الکرسی و قَدْر چهار مرتبه و بعد از سلام چهار مرتبه گفته شود: "اَللهُ اَللهُ رَبّی لااُشْرِک بِهِ شَیئا وَلا اَتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیاً".
روز پانزدهم	غسل کردن زیارت امام حسین(ع) خواندن نماز سلمان. خواندن چهار رکعت نماز به دو سلام، و بعد از سلام گفته شود: "اَللّهُمَّ یا مُذِلَّ کلِّ جَبّارٍ؛ وَ یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ اَنْتَ کهْفی حینَ تُعْیینِی الْمَذاهِبُ؛ وَ اَنْتَ بارِئُ خَلْقی رَحْمَةً بی‌وَ قَدْ کنْتَ عَنْ خَلْقی غَنِیاً وَ لَوْ لارَحْمَتُک لَکنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ اَنْتَ مُؤَیدی بِالنَّصْرِ عَلی اَعْداَّئی وَ لَوْ لانَصْرُک اِیای لَکنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحینَ یا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها وَ مُنْشِئَ الْبَرَکةِ مِنْ مَواضِعِها یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَالرِّفْعَةِ فَاَوْلِیاَّؤُهُ بِعِزِّهِ یتَعَزَّزُونَ وَ یا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوک نیرَ الْمَذَلَّةِ عَلی اَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خاَّئِفُونَ اَسئَلُک بِکینُونِیتِک الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ کبْرِیاَّئِک وَ اَسئَلُک بِکبْرِیاَّئِک الَّتِی اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِک وَ اَسئَلُک بِعِزَّتِک الَّتِی اسْتَوَیتَ بِها عَلی عَرْشِک فَخَلَقْتَ بِها جَمیعَ خَلْقِک فَهُمْ لَک مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیتِهِ."^{[یادداشت ۲]}روایت است که هر صاحب اندوهی این دعا را بخواند حق‌تعالی او را از اندوه و غم رهایی بخشد. ^[۱۳] انجام اعمال ام داود

اعمال ایام بیض در ماه رمضان

خواندن دعای مجیر در شب‌های ایام البیض ماه رمضان توصیه شده است. ^[۱۴] بنا بر روایات هر کس این دعا را در «ایام البیض» [روزهای سیزدهم و چهارهم و پانزدهم] ماه رمضان بخواند گناهش آمرزیده می‌شود، هرچند به عدد دانه‌های باران و برگ‌های درختان و ریگ‌های بیابان باشد. خواندن آن برای شفای بیمار و ادای دین و بی‌نیازی و توانگری و رفع غم و اندوه سودمند است.^[۱۵]

پانویس

↑ شیهد ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۹ق، ج‌۲، ص۷۶.
↑ فراء، الایام و اللیالی و الشهور، ۱۴۰۰ق، ص۵۸؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۵۷۳.
↑ صدوق، علل الشرائع، مؤسسة الاعلمی، ج‌۲، ص۲۳۵.
↑ نک: ملکی تبریزی، المراقبات، ۱۴۰۷ق، ص۶۲؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۱-۲۰۲؛ برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به: ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ص۲۸۱، ۲۸۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۳۹۹.
↑ نسائی، سنن نسائی، مکتب المطبوعات الاسلامیة، ج۴، صص۲۲۲-۲۲۳
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۴۳؛ احمد بن حنبل، مسند،‌ دار صادر، ج۵، ص۲۷-۲۸، ۱۵۰-۱۵۲؛ رازی، الفوائد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۵.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۴۳؛ احمد بن حنبل، مسند،‌ دار صادر، ج۵، ص۲۷-۲۸، ۱۵۰-۱۵۲؛ رازی، الفوائد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۵.
↑ نسائی، سنن نسائی، مکتب المطبوعات الاسلامیة، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳
↑ ابن قدامه، المغنی، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۱۶.
↑ شیخ صدوق‌، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج‌۲، ص۸۴.
↑ صدوق، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها في النجف، ج۲، ص۳۸۰.
↑ نک: شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۱؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۲۹۶؛ سید ابن طاووس، الدروع الواقیة، ۱۴۱۴ق، ص۶۶.
↑ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۳۸.
↑ کفعمی، بلدالامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۹۸-۴۹۵.
↑ رجوع کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۸.

یادداشت

↑ شیخ صدوق در علل الشرایع پس از نقل روایت می‌گوید هر چند این روایت که دلالت بر روزه گرفتن روزهای ۱۳و۱۴و ۱۵هر ماه قمری دارد صحیح است ولی خداوند با آیه «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» آیه ۷ سوره حشر امور دینش را به پیامبر تفویض کرده و سنت رسول الله گرفتن روزه پدر پنجشنبه اول هر ماه و چهارشنبه در وسط هر ماه(پس از دهم) و پنجشنبه آخر هر ماه است. و روزه این سه روز ثواب روزه عمر را دارد. ^[۱۱]
↑ ای خوارکننده هر ستمگر سرکش، ای عزّت‌بخش مؤمنان، تویی پناهگاه من آن هنگام که دیدگاه‌ها و روش‌ها مرا عاجز سازند و تویی پدیدآورنده جسم و جانم از روی مهر و رحمت به من، درحالی‌که از آفریدن من بی‌نیاز بودی و اگر رحمت تو نبود هرآینه از هلاک شدگان بودم و تویی حمایت‌کننده من در پیروزی بر دشمنانم و اگر یاری تو نبود، هرآینه از رسواشدگان بودم، ای فرستنده رحمت از سرچشمه‌هایش و پدیدآورنده برکت از جاهایش، ای آن‌که هستی‌اش را به نهایت بزرگی و بلندی ویژه قرار داده، پس دوستانش به عزت او عزیز می‌شوند، ای آن‌که پادشاهان در برابرش یوغ خواری بر گردن نهاده‌اند، در نتیجه از حملات انتقام‌جویانه‌اش در هراسند، از تو می‌خواهم به‌حق وجودت که آن را از کبریایت مشتق کردی و از تو می‌خواهم به‌حق کبریایت که آن را از عزّتت برگرفتی و از تو می‌خواهم به‌حق عزّتت که با آن بر حکومت هستی چیره شدی و با آن همه آفریدگانت را آفریدی، در نتیجه همه آنان بر هستی‌ات اعتراف دارند که بر محمّد و اهل‌بیتش درود فرستی.

منابع

ابن سعد، محمد بن منیع البصری، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۸م.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۴ق.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، بی نا، ۱۴۰۱ق.
احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر، بی تا.
رازی، ابوالقاسم تمام، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، بی نا، ۱۴۱۲ق.
سید ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال، محقق / مصحح: قيومى اصفهانى، جواد ، ناشر: دفتر تبليغات اسلامى، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
سید ابن طاووس، علی بن موسی، الدروع الواقیة، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
شهید الثانی، زین الدین بن علی العاملی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۹ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، بیروت، مؤسسة الاعلمی، بی تا.
شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها في النجف، بی تا.
شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق‌.
طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۴ش.
طوسی، محمد بن الحسن، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق.
فراء، یحییٰ بن زیاد، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، بیروت، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۰ق.
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، بیروت، بی نا، ۱۴۱۲ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.
ملکی تبریزی، جواد، المراقبات، بیروت، بی نا، ۱۴۰۷ق.
نسائی، احمد بن علی، سنن النسائی، مصحح جلال الدین سیوطی، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیة، بی تا.

پیوند به بیرون

منبع مقاله : دائرة المعارف بزرگ اسلامی

[1] شیهد ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۹ق، ج‌۲، ص۷۶.

[2] فراء، الایام و اللیالی و الشهور، ۱۴۰۰ق، ص۵۸؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۵۷۳.

[3] صدوق، علل الشرائع، مؤسسة الاعلمی، ج‌۲، ص۲۳۵.

[4] نک: ملکی تبریزی، المراقبات، ۱۴۰۷ق، ص۶۲؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۱-۲۰۲؛ برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به: ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ص۲۸۱، ۲۸۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۳۹۹.

[5] نسائی، سنن نسائی، مکتب المطبوعات الاسلامیة، ج۴، صص۲۲۲-۲۲۳

[6] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۴۳؛ احمد بن حنبل، مسند،‌ دار صادر، ج۵، ص۲۷-۲۸، ۱۵۰-۱۵۲؛ رازی، الفوائد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۵.

[7] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۴۳؛ احمد بن حنبل، مسند،‌ دار صادر، ج۵، ص۲۷-۲۸، ۱۵۰-۱۵۲؛ رازی، الفوائد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۵.

[8] نسائی، سنن نسائی، مکتب المطبوعات الاسلامیة، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳

[9] ابن قدامه، المغنی، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۱۶.

[10] شیخ صدوق‌، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج‌۲، ص۸۴.

[11] صدوق، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها في النجف، ج۲، ص۳۸۰.

[13] نک: شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۱؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۲۹۶؛ سید ابن طاووس، الدروع الواقیة، ۱۴۱۴ق، ص۶۶.

[15] سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۳۸.

[16] کفعمی، بلدالامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۹۸-۴۹۵.

[17] رجوع کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۸.

[12] شیخ صدوق در علل الشرایع پس از نقل روایت می‌گوید هر چند این روایت که دلالت بر روزه گرفتن روزهای ۱۳و۱۴و ۱۵هر ماه قمری دارد صحیح است ولی خداوند با آیه «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» آیه ۷ سوره حشر امور دینش را به پیامبر تفویض کرده و سنت رسول الله گرفتن روزه پدر پنجشنبه اول هر ماه و چهارشنبه در وسط هر ماه(پس از دهم) و پنجشنبه آخر هر ماه است. و روزه این سه روز ثواب روزه عمر را دارد. ^[۱۱]

[14] ای خوارکننده هر ستمگر سرکش، ای عزّت‌بخش مؤمنان، تویی پناهگاه من آن هنگام که دیدگاه‌ها و روش‌ها مرا عاجز سازند و تویی پدیدآورنده جسم و جانم از روی مهر و رحمت به من، درحالی‌که از آفریدن من بی‌نیاز بودی و اگر رحمت تو نبود هرآینه از هلاک شدگان بودم و تویی حمایت‌کننده من در پیروزی بر دشمنانم و اگر یاری تو نبود، هرآینه از رسواشدگان بودم، ای فرستنده رحمت از سرچشمه‌هایش و پدیدآورنده برکت از جاهایش، ای آن‌که هستی‌اش را به نهایت بزرگی و بلندی ویژه قرار داده، پس دوستانش به عزت او عزیز می‌شوند، ای آن‌که پادشاهان در برابرش یوغ خواری بر گردن نهاده‌اند، در نتیجه از حملات انتقام‌جویانه‌اش در هراسند، از تو می‌خواهم به‌حق وجودت که آن را از کبریایت مشتق کردی و از تو می‌خواهم به‌حق کبریایت که آن را از عزّتت برگرفتی و از تو می‌خواهم به‌حق عزّتت که با آن بر حکومت هستی چیره شدی و با آن همه آفریدگانت را آفریدی، در نتیجه همه آنان بر هستی‌ات اعتراف دارند که بر محمّد و اهل‌بیتش درود فرستی.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[یادداشت ۱]

[۱۲]

[یادداشت ۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۱]