زندهبهگور کردن دختران
زندهبهگور کردن دختران یا دخترکُشی، از رسوم دوره جاهلیت بود که بر پایه باورهای خرافی، ترس از فقر و ترجیح پسران رواج داشت. اسلام با این کار مبارزه کرده است. قرآن ضمن نکوهش این عمل، نسبت به کیفر اخروی آن هشدار داده است. همچنین سیره پیامبر(ص) در رفتار احترامآمیز با دختران و توصیه به گرامیداشت آنان، نمونهای از مبارزه با این فرهنگ به شمار میرود.
تاریخچه و خاستگاه
زندهبهگور کردن دختران (به عربی وَأد البنات)[۱] از رایج در دوره جاهلیت بود که بر اساس گزارشهای تاریخی، نخست در قبایل عرب مانند بنیتمیم و ربیعه رواج یافت.[۲] قرآن در آیات ۵۸ و ۵۹ سوره نحل به این رسم اشاره کرده و حالتی را توصیف مینماید که پدر با شنیدن خبر تولد دختر، چهرهاش سیاه میگشت و از قوم خود پنهان میشد تا در اندیشه نگهداری دختر با خواری یا زندهبهگور کردنش تصمیم بگیرد.[۳]
درباره خاستگاه این رسم، روایات متفاوتی وجود دارد.[۴] بر پایه یک گزارش، پس از جنگی میان قبیله بنیتمیم و نعمان بن منذر، حاکم عراق که به اسارت تعدادی از دختران این قبیله انجامید. برخی از دختران در دوران اسارت ازدواج کردند. هنگامی که زمینه صلح فراهم شد به این دختران اختیار داده شد تا بین بازگشت به قبیله یا ماندن نزد همسران خود انتخاب کنند دختر قیس بن عاصم ترجیح داد نزد همسر خود بماند که این موضوع باعث خشم پدرش شد و او عهد کرد هرگز دختری را زنده نگذارد. این تصمیم به تدریج به رسمی در میان دیگر قبایل عرب نیز گسترش شد.[۵]
در روش اجرای این عمل نیز نقل شده که زنان در لحظه زایمان بر فراز گودالی میایستادند و اگر نوزاد دختر بود، او را در حفره میانداختند و رویش خاک میریختند.[۶]
انگیزههای زنده بهگور کردن دختران
موقعیت اجتماعی پایینتر زنان
در دوره جاهلیت، پسران بر دختران برتری اجتماعی داشتند و جایگاه زنان فرودست تقلی میشد.[۷] همچنین، دختران بهدلیل خطر اسارت در جنگها، عاملی برای ننگ و عار قبیله محسوب میشدند.[۸]
ترس از فقر و فشار اقتصادی
مفسران با استناد به آیاتی مانند آیه ۳۱ سوره اسراء و ۱۵۱ سوره انعام، ترس از فقر را از عوامل زندهبهگورکردن دختران میدانند.[۹] فخر رازی از مفسران اهلسنت گفته است که اعراب جاهلی به دلیل عدم مشارکت دختران در فعالیتهای اقتصادی مانند کسب درآمد و غارتها، از روی ترس دست به این عمل میزدند.[۱۰] البته سید محمدحسین طباطبایی، درتفسیر المیزان، با تعمیم این انگیزه اشاره میکند که عرب جاهلی به علت فقر یا ترس از آن، فرزندان خود را -اعم از دختر و پسر- از بین میبرده است.[۱۱]
وجود باورهای خرافی
یکی از انگیزههای زندهبهگور کردن دختران را وجود باورهای خرافی دانستهاند.[۱۲] بنا به آن چه از کتاب «باورها و اسطورههای عرب پیش از اسلام» نقل شده است، این احتمال وجود دارد که این عمل در اصل شکلی از قربانی انسانی برای خشنودی خدایان بوده که با گذر زمان، انگیزههای اولیه آن فراموش شده، در قالب اموری مانند ترس از فقر و احساس ننگ و عار ادامه یافته است.[۱۳]
مخالفت اسلام با زندهبهگور کردن دختران
قرآن در آیه ۵۹ سوره نحل زنده بهگور کردن دختران را محکوم کرده است.[۱۴] همچنین در آیات ۸ و ۹ سوره تکویر به بازخواست کسانی در قیامت اشاره دارد که مرتکب این عمل شدهاند.[۱۵]
بر اساس گزارشهای سیرهنویسان، پیامبر(ص) همواره با زنان و دختران خویش با کرامت و احترام رفتار میکرد.[۱۶] او به نیکی کردن به دختران سفارش مینمود.[۱۷] در روایات آمده است که هرگاه حضرت فاطمه(س) بر پدرش وارد میشد، پیامبر(ص) به نشانه احترام از جای برمیخاست، به استقبال او میرفت، وی را میبوسید و در جایگاه خود جای میداد.[۱۸]
پانویس
- ↑ میرزایی، غروی نائینی، «نگرشی نو به حدیث دفن البنات من المکرمات»، ص۱۳۰.
- ↑ فروخ، تاریخ الجاهلیة، ۱۳۸۴ق، ص۱۵۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۸؛ سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۲.
- ↑ سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ آلوسی، بلوغ الارب، دار الکتب العلمیة، ج۳، ص۴۲-۴۳؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۴۴-۴۵.
- ↑ آلوسی، بلوغ الارب، دار الکتب العلمیة، ج۳، ص۴۳.
- ↑ فروخ، تاریخ الجاهلیة، ۱۳۸۴ق، ص۱۵۷؛ سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۰.
- ↑ سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۳؛ نصیری، زارعکار، «تحلیل جامعهشناختی مسئله زنده به گور کردن دختران در جزیرة العرب عصر جاهلی»، ص۲۰۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۰۹؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۵۲۳.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۱۷۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۷، ص۳۷۴.
- ↑ سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۵.
- ↑ سلیم الحوت، باورها و اسطورههای عرب پیش از اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۲۴۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۲۰، ص۲۱۴.
- ↑ یوسفی غروی، المرأة فی الجاهلیة و الإسلام، ۱۴۲۶ق، ص۹.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحة، ۱۳۸۳ش،ص۴۷۲.
- ↑ أبوداود، سنن ابیداود، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۵۵.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۸۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- سالم، عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدرینیا، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- سلیم الحوت، محمود، باورها و اسطورههای عرب پیش از اسلام، ترجمه منیژه عبدالهی و حسین کیانی، تهران، انتشارات علم، ۱۳۹۰ش.
- ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابیداود، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.
- میرزایی، پوران و نهله غروی نائینی، «نگرشی نو به حدیث دفن البنات من المکرمات»، علوم حدیث، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۴ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فروخ، عمر، تاریخ الجاهلیة، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۳۸۴ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- نصیری، محمد و حسین زارعکار، «تحلیل جامعهشناختی مسئله زنده به گور کردن دختران در جزیرة العرب عصر جاهلی»، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، شماره ۲۰، شهریور ۱۳۹۶ش.
- یوسفی غروی، محمدهادی، المرأة فی الجاهلیة و الإسلام، قم، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.