شب ضربت‌خوردن امام علی(ع) به شب ۱۹ رمضان گفته می‌شود که امام علی(ع) در سحرگاه آن به سال ۴۰ق با ضربه شمشیر زخمی شد. این واقعه در مسجد کوفه توسط ابن‌ملجم مرادی اتفاق افتاد و به شهادت امام علی(ع) در روز ۲۱ رمضان انجامید.
ضربت‌خوردن امام علی(ع)
امام علی(ع) در شب ۱۹ رمضان میهمان دخترش ام کلثوم بود.[۱] ابن‌سعد از امام حسن مجتبی(ع) نقل کرده است که امام علی(ع)، در این شب پیامبر(ص) را در خواب دید و از ظلم‌هایی که به او شده بود، گلایه کرد. پیامبر(ص) به او سفارش کرد که مردم را نفرین کن و علی(ع) نیز چنین دعا کرد: خدایا به‌جاى ايشان بهترين اشخاص را به من بده و به‌جاى من بدترين كس را بر آنها بگمار»[۲] این روایت در نهج‌البلاغه نقل شده است.[۳]
قاتلان امام علی(ع)
ابوبکر بن عیاش: همانا علی(ع) ضربتی زد که در اسلام موثرتر و ارزشمندتر از آن نبود و آن ضربتی بود که به عمرو بن عبدود در جنگ خندق زد؛ و ضربتی به او زده شد که شوم‌تر از آن در اسلام نبود و آن ضربتی بود که ابن ملجم به او زد. (مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۰۵)
به گزارش ابن‌سعد در الطبقات الکبری ابن‌ملجم مرادی با بَرَک بن عبیدالله تمیمی و عمرو بن بکر تمیمی قرار گذاشتند که امام علی(ع)، معاویه و عمرو بن عاص را به قتل برسانند. ابن‌ملجم به کوفه آمد و با زنی به نام قطام دختر شجنه بن عدی آشنا شد و از او خواستگاری کرد. قطام بخشی از مهریه خود را قتل امام علی(ع) قرار داد و ابن‌ملجم نیز گفت که به همین منظور به کوفه آمده است. او شب ۱۹ را در منزل اشعث بن قیس کندی گذراند. شمشیر خود را زهرآلود کرد و در سحرگاه ۱۹ رمضان، در مسجد کوفه امام علی را مضروب کرد. در این کار شَبیب بن بَجَره اَشْجَعی نیز ابن‌ملجم را همراهی می‌کرد.[۴] بنا به روایتی که در کتاب کَشف الغُمَّه نقل شده است ضربه ابن‌ملجم به همان جایی از سر امام خورد که در جنگ خندق ضربه شمشیر عمرو بن عبدود اصابت کرده بود.[۵]پس از ضربت خوردن حضرت على (ع) جمعى از مسلمانان در صدد دستگيرى ضاربين برآمدند، شبيب بن بجره (یکی از خوارج که با ابن ملجم همراهی کرده بود ولی وقتی شمشيرش را به طرف امام وارد آورد خطا رفت و به طاق مسجد خو مردى او را دستگير كرد و به زمين افكند و روى سينه اش نشست و شمشيرش را گرفت تا باآن ، او را بكشد، ديد مردم سراسيمه به سوى او مى آيند، آن مرد از ترس اينكه مبادا (در آن ازدحام ) او را به اشتباه بگيرند و هرچه فرياد بزند (قاتل من نيستم ) صدايش را نشنوند، از سينه شبيب برخاست و او را رها كرد و شمشيرش را به كنارى انداخت. شبيب نیز از فرصت استفاده كرده ، برخاست و از ميان ازدحام جمعيت گريخت و به خانه‌اش رفت و چون پسر عمویش که به دیدنش آمده بود فهمید در کشتن امام علی(ع) همدست ابن ملجم بوده او را کشت.[یادداشت ۱]
زمان ضربت‌خوردن
روایات درباره زمان ضربت‌خوردن امام علی(ع) متفاوت است بنا بر روایاتی هنگامی که وارد مسجد شد مورد حمله واقع شد،[۷] نقل‌های دیگری حاکی از آن است که امام در حال بیدارکردن مردم برای نماز بود.[۸] از میثم تمار نقل شده که امام علی در حال نماز بود و به نقلی در رکعت نخست ۱۱ آیه از سوره انبیاء راخوانده بود.[۹] که ابن‌ملجم بر سر او ضربه زد و بر اساس برخی گزارش‌ها جعدة بن هبیره (خواهرزاده و کارگزار او) به جای امام نماز را ادامه داد و برخی گزارش‌ها حاکی از ادامه نماز توسط خود امام به صورت مختصر است.[۱۰][یادداشت ۲]شیخ طوسی از عالمان شیعه، متقی هندی، ابن‌عساکر به نقل از کتاب فضائل ابن‌حنبل و ابن‌عبدالبر در استیعاب از علمای اهل‌سنت نیز چنین روایاتی را نقل کرده‌اند.[۱۱]
فزت و رب الکعبه
فُزْتُ و ربِّ الکَعبَةِ (ترجمه: قسم به خدای کعبه، رستگار شدم)
بنابر آنچه در کتاب‌های تاریخی آمده این جمله را امام علی(ع) پس از واردآمدن ضربه شمشیر بر سرش گفته است. ابن‌ابی‌الدنیا در کتاب مقتل الامام امیرالمومنین،[۱۲] ابن‌عساکر در تاریخ مدینه دمشق[۱۳] و سید رضی در خصائص الائمه[۱۴] این جمله را نقل کرده‌اند.
اعمال شب نوزدهم
شب ۱۹ رمضان یکی از شب‌هایی است که شیعیان احتمال می‌دهند شب قدر باشد. شیعیان در این شب، اعمال مشترک شب قدر را انجام می‌دهند و برای امام علی(ع) عزاداری می‌کنند. یکی از اعمال خاص شب ۱۹ رمضان، صد بار تکرار جمله اللهم الْعَنْ قَتَلَةَ اَمیرِالمؤمنین (خدایا قاتلان امیرالمؤمنین را لعنت کن) است.[۱۶]
| اعمال شب نوزدهم | |
| اعمال مشترک با شب‌های دیگر |
|
| اعمال مخصوص شب نوزدهم |
|
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسینی مطلق، شهید تنها، ۱۳۸۶ق، ص۱۱۴
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۶
- ↑ فيض الاسلام اصفهانى، على‌نقى، نهج البلاغه، ج۱، ص۱۶۵، قصار ۶۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۵-۲۸
- ↑ اربلی، كشف الغمة، ج۱، ص۴۱۶.
- ↑ مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰
- ↑ ابن‌ابی الدنیا، مقتل امام امیرالمومنین، ۱۴۱۱ق، ص۲۹، ۳۵.
- ↑ ابن‌ابی‌الدنیا، مقتل امام امیرالمومنین، ۱۴۱۱ق، ص ۲۸، ۳۳
- ↑ ابن ابی الدنیا، مقتل الامام امیرالمؤمنین، نشر تاسوعا، ص۴۶.
- ↑ ابن‌ابی‌الدنیا، مقتل امام امیرالمومنین، ۱۴۱۱ق، ص۳۰.
- ↑ جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۹.
- ↑ ابن‌ابی‌الدنیا، مقتل امام امیرالمومنین، ۱۴۱۱ق، ص۳۹.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۶۱.
- ↑ سید رضی، خصائص الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۶۳.
- ↑ «مراسم شب نوزدهم ماه رمضان در تبریز به روایت تصویر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، اعمال مخصوصه شب‌های قدر، ص۳۶۶.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، اعمال مخصوصه شب‌های قدر، ص۳۶۴-۳۶۶.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، اعمال مخصوصه شب‌های قدر، ص۳۶۵.
یادداشت
- ↑ براساس گزارش شیخ مفید در ارشاد پسر عمویش وقتی ديد شبيب پارچه حريرى از سينه اش باز مى‌كند، از او پرسيد اين چيست ؟ شايد تو امير مؤمنان على (عليه السلام) را كشتى ؟ شبيب خواست بگويد نه ( ولی آن قدر در حال تشويش و اضطراب بود) كه گفت بله. پسر عمویش هم به او حمله كرد و او را كشت. [۶]
- ↑ بر اساس پاره‌ای از گزارش‌ها ادامه نماز توسط امام حسن مجتبی(ع) بوده است و امیرالمؤمنین(ع) نیز به صورت نشسته نمازش را با اشاره تمام کرد. (مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۲۸۳)
منابع
- ابن‌ابی‌الدنیا، عبدالله بن محمد، مقتل الامام امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ خلفا، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- حسینی مطلق، سید محمدرضا، شهید تنها، قم، انتشارات کوثر کویر، ۱۳۸۶ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، خصائص الائمه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۶ق.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، مطبوعات دینی، ۱۳۸۴ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد في معرفة حجج الله على العباد، تصحیح: مؤسسة آل البيت، كنگره شيخ مفيد، قم چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- «مراسم شب نوزدهم ماه رمضان در تبریز به روایت تصویر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.