آیه ۵۶ سوره مائده ولایت‌پذیری خدا، رسول خدا(ص) و مؤمنان را عامل پیروزی و رستگاری انسان می‌داند و آن را از ویژگی‌های حزب‌الله معرفی کرده است. این آیه در مدینه نازل شده و به عقیده مفسران، تکمیل‌کننده آیه ۵۵ سوره مائده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | مائده |
| شماره آیه | ۵۶ |
| جزء | ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | پذیرش ولایت |
| آیات مرتبط | آیه ۵۵ سوره مائده مشهور به آیه ولایت |
مفسران شیعه و برخی از اهل‌سنت معتقدند که آیات ۵۶ و ۵۵ سوره مائده هر دو در شأن علی بن ابی‌طالب(ع) نازل شده است. در معنای «وَلیّ»، بین مفسران شیعه و اهل‌سنت اختلاف است؛ اهل‌سنت «ولیّ» را به‌معنای دوستی و نصرت معنا می‌کنند؛ ولی مفسران شیعه بر این باورند با توجه به شأن نزول و سیاق آیه که در مورد پیروزی حزب‌الله است، «ولیّ» به معنای سرپرست و صاحب‌اختیار است.
معرفی، متن و ترجمه آیه
آیه ۵۶ سوره مائده، کسانی که ولایت خدا و رسول خدا و مؤمنان خاص را بپذیرند، از یاران خدا معرفی کرده و پیروزی آنها را قطعی دانسته است.[۱] این آیه را تکمیل‌کننده مضمون آیه قبل و دنبال‌کننده هدف آن می‌دانند.[۲] شیعیان با توجه به معنای حزب که گروهی از مردم معنا شده است، ولایت را در این آیه، به‌معنای سرپرستی و رهبری و تصرف در امور می‌دانند.[۳] به گفته فخر رازی از مفسران اهل سنت، حزب‌الله را جندالله و انصارالله نیز معنا کرده‌اند.[۴] در تفسیر اطیب البیان مراد از پیروزی، رستگاری دنیا و آخرت، تفسیر شده است.[۵] مفسران اهل‌سنت، ولایت در این آیه را به معنای دوستی و یاری دانسته‌اند.[۶]
﴿وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ ٥٦﴾
﴿و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده‌اند ولی خود بداند [پیروز است چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند ٥٦﴾
سوره مائده، آیه ۵۶
علی بن ابی‌طالب(ع)، ولی الهی جامعه
مفسران شیعه و برخی از اهل‌سنت، این آیه را در شأن علی بن ابی‌طالب(ع) دانسته‌اند.[۷] در شأن نزول این آیه چنین نقل کرده‌اند که پس از نزول آیه ۵۵ سوره مائده، پیامبر به همراه اصحاب به طرف مسجد رفت و پس از آنکه از انفاق انگشتر به فقیر، توسط امام علی(ع) در حال رکوع نماز خبردار شد، تکبیر گفت و آیه ۵۶ سوره مائده را قرائت کرد.[۸]
ولایت‌پذیری و حزب‌الله
به باور مفسران شیعه و سنی، واژه «یَتَوَلَّی» در آیه ۵۶ سوره مائده از ریشه «وَلَی» مشتق شده و به‌معنای ولایت‌پذیری است.[۹] مفسران شیعه، با رد معنای دوستی و یاری که علمای اهل سنت مطرح کرده‌اند، «وَلیّ» را سرپرست معنا کرده‌اند.[۱۰] همچنین بنا بر نقل مفسران شیعه، بر اساس آیه ۵۶ سوره مائده، مؤمنان باید ولایت‌پذیر (به معنای پذیرش سرپرستی)، باشند.[۱۱] همچنین هر کس به ولایت خدا و مؤمنان خاص یعنی امامان معصوم(ع) درآید حزب‌الله است و چون حزب‌الله پیروز است او نیز پیروز است.[۱۲] به گفته مکارم شیرازی، تعبیر به حزب‌الله و غلبه، معنای سرپرستی و حکومت را برای ولایت تاکید می‌کند، نه یک دوستی ساده، نصرت و یاری، بلکه در معنای «حزب» یک نوع تشکل و همبستگی و اجتماع برای تأمین اهداف مشترک است.[۱۳]
مفسران شیعه معتقدند این آیه، در اثبات جانشینی علی(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) است.[۱۴] آنان مصداق «الذین آمنوا» را تنها علی(ع) می‌دانند و فعل جمع را برای تعظیم و احترام قلمداد می‌کنند.[۱۵] حسکانی از علمای اهل تسنن، آیه ۵۶ سوره مائده را در مدح و منزلت علی بن ابی‌طالب(ع) دانسته و از ابن‌عباس در تفسیر حزب‌الله عبارت «شیعة الله» و «شیعة محمد» و «شیعة علی» را نقل کرده و غالبون را بندگان برتر خداوند و پیروزمندان بر مخالفانشان دانسته است.[۱۶]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۴۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۴۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۴، ۱۳۷۱ش، ص۴۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۳۸۷
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۴، ص۴۰۵.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۳۸۶-۳۸۷؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۳۸۶-۳۸۷؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲؛ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۷.
- ↑ واحدی، اسباب النزول، ۱۴۱۱ق، ص۲۰۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۳۸۶-۳۸۷؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲؛ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۴۳۳؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۱ش، ج۲۳، ص۱۵۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۱ش، ج۲۳، ص۱۵۲؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۹۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۱ش، ج۲۳، ص۱۵۲؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۴۳۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۹؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۹؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۴۶.
منابع
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۳۷۶ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، إسراء، ۱۳۹۱ش.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
- رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۶۹ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق.