آیه کرامت
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه کرامت |
| واقع در سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۷۰ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | کرامت انسان |
| درباره | برتری انسان بر همه موجودات |
| آیات مرتبط | سوره بقره، آیه ۲۹ و ۳۰؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۴؛ سوره حجرات، آیه ۱۳ |
آیه کَرامَت (اسراء: آیه ۷۰) به جایگاه والای انسان در آفرینش و برتری او بر دیگر موجودات و همچنین نعمت‌های خدا برای او اشاره می‌کند. شیخ طوسی و علامه طباطبائی امتیاز و برتری انسان را به عقل او می‌دانند.
مفسران میان دو واژه تکریم و تفضیل که در آیه آمده تفاوت قائل شده‌اند؛ با این توضیح که مقصود از تکریم انسان در این آیه، عقل است که دیگر موجودات از آن بهره ندارند و انسان با آن خوب را از بد، حق را از باطل و نافع را از مضر تشخیص می‌دهد. به خلاف تفضیل، که همراه با مقایسه است؛ یعنی آنچه را که به دیگر موجودات داده، از هر یک سهم بیشتری به انسان داده است.
مفسران در نوع کرامت مورد اشاره در این آیه دو نظر ارائه داده‌اند. برخی به دلیل اطلاق آیه، قائل به کرامت ذاتی انسانند که شامل همه انسان‌ها می‌شود و او را موجودی برتر از سایر مخلوقات می‌دانند. در مقابل، عده‌ای دیگر قائل به کرامت اکتسابی هستند که شامل قابلیت‌های بالقوه انسان، مانند تقوا، ایمان و کارهای خوب او می‌شود.
متن و ترجمه آیه
وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا
به راستی فرزندان آدم را گرامی داشتیم، و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب‌هایی که در اختیارشان گذاشتیم] سوار کردیم، و به آنان از نعمت‌های پاکیزه روزی بخشیدیم، و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل دادیم.(سوره اسراء، آیه ۷۰)
محتوای آیه
آیه ۷۰ سوره اسراء نگاه اصلی قرآن به انسان، جایگاه او در آفرینش و امتیازاتش بر دیگر موجودات را نشان می‌دهد.[۲] علامه طباطبائی در کتاب المیزان این امتیازات را شامل همه انسان‌ها (کافر و غیر آن) می‌داند؛ زیرا در غیر این صورت خداوند باید در آیه به مؤمنان اشاره می‌کرد نه همه انسان‌ها.[۳] خداوند در این آیه با شمارش نعمت‌های خود، قصد یادآوری لطف و عنایتش به انسان را دارد تا شکرگزار باشد.[۴]
تفاوت تکریم و تفضیل
به نظر مفسران، مقصود از تکریم انسان در آیه کرامت، امتیاز و ویژگی‌ای است که در انسان هست و در دیگر موجودات نیست. آن ویژگی انحصاری انسان، عقل است که به وسیله آن خوب را از بد، حق را از باطل و نافع را از مضر تشخیص می‌دهد.[۵] به خلاف تفضیل، که همراه با مقایسه است؛ یعنی آنچه را که به دیگر موجودات داده، از هر یک سهم بیشتری به انسان داده است و این با مقایسه زندگی انسان با دیگر موجودات در خوراک و پوشاک و ازدواج و مسکن و نظم و تدبیر در زندگی اجتماعی‌اش قابل ادراک است؛ زیرا انسان در این زمینه‌ها همواره در حال تلاش و پیشرفت و دستیابی به اهداف دور دست است در حالی که حیوانات و نباتات بهره‌مند از تصرفات ساده و ابتدایی هستند.[۶]
ذاتی یا اکتسابی بودن کرامت انسان
در نوع کرامت مورد اشاره در آیه کرامت اختلاف است. برخی از مفسران، قائل به کرامت ذاتی انسانند و او را موجودی برتر از سایر مخلوقات دانسته و مطلق بودنِ کرامت در آیه ۷۰ سوره اسراء را دلیل بر ادّعای خود می‌دانند.[۷] مرتضی مطهری متفکر و قرآن‌شناس شیعی، منظور آیه را همان کرامت ذاتی انسان و احساس حیثیت ذاتی الهی عقلانی مجرد انسان برشمرده و دَم‌زدن از حیثیت ذاتی و ارزش‌های عالی انسانی در عین حال انسان را فقط یک ماشین پیچیدهتر از دیگر ماشین‌ها دانستن را یک تناقض دانسته است. [۸] وی همچنین کرامت ذاتی انسان را جزو ساختار فطری و از سلسله احکام فطری دانسته که این فطرت برای صیانت شرافت و بزرگواری انسان (که دین هم برای آن آمده)، انسان را به کرامت و شرافت و بزرگواری دعوت می‌کند. [۹] برخی دیگر، قائل به کرامت اکتسابی هستند که از به‌کار گیری استعدادها و نیروهای مثبت در وجود انسان و تلاش او در مسیر رشد و کمال ناشی می‌گردد.[۱۰] محمدتقی جعفری، فیلسوف شیعه معاصر، این نوع کرامت برای انسان را اختیاری دانسته و «کرامت ارزشی» می‌نامد.[۱۱] و ممکن است یک انسان با انجام اعمال ناشایست این برتری را از دست بدهد.[۱۲]به باور جوادی آملی مفسر قرآن سه نوع کرامت فراطبیعی یا ملکوتی، طبیعی و انسانی در آفرینش وجود دارد که ملکوتی مختص فرشتگان،عرش خدا و...است و طبیعی مختص به موجودات طبیعی مانند گیاهان است و کرامت بلند انسانی از تلفیق بین طبیعت و فراطبیعت وجمع میان کرامت ملکوتی و طبیعی بدست می‌آید.[۱۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «طراحی جالب لوگوی حقوق بشر با خط میخی و آیه قرآن»، پایگاه خبری عصر هامون.
- ↑ سلطانی، «کرامت انسان از نگاه قرآن»، ص۳۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۹۶.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۵۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۵۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۶، ص۵۰۳؛ ابن‌عربی، تفسیر ابن‌عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۸۳؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۵۵-۱۵۶؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۱۱۸؛ الزحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۸ق، ج۱۵، ص۱۲۱؛ ثعالبی، تفسیر الثعالبی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۸۶.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۵۵-۱۵۶.
- ↑ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۱۷۹-۱۸۰؛ ابن‌عاشور، التحریر والتنویر، ۱۴۲۰ق، ج۱۴، ص۱۳۰-۱۳۱؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۵۵-۱۵۶.
- ↑ مطهری، یادداشت ها، ج۶، ص۵۰۰.
- ↑ مطهری، فطری بودن دین، ص۱۸۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۷۳؛ شیخ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۶، ص۵۰۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۸۱؛ جعفری، پیام خرد، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ جعفری، پیام خرد، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۷.
- ↑ جعفری، پیام خرد، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۷۳-۲۷۴.
- ↑ جوادی آملی، صورت و سیرت انسان در قرآن، ۱۳۹۷ش، ص۳۲۷.
منابع
- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، به تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌عاشور، محمدطاهر، التحریر والتنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن‌عربی، به تحقیق سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق
- ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر الثعالبی، به تحقیق علی محمد معوض، عادل احمد عبدالموجود و عبدالفتاح ابو سنه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- جعفری، محمدتقی، پیام خرد، تهران، مؤسسه کرامت، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- الزحیلی، وهبة، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، به تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- سلطانی، محمدعلی، «کرامت انسان از نگاه قرآن»، در مجله آینه پژوهش، شماره ۱۰۲، بهمن و اسفند ۱۳۸۵ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه محمدمحسن آقابزرگ تهرانی و تصحیح احمدحبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- «طراحی جالب لوگوی حقوق بشر با خط میخی و آیه قرآن»، پایگاه خبری عصر هامون، درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۳۹۳ش، بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۳ش.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعه و النشر، ۱۴۱۹ق.
- قرآن کریم.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
پیوند به بیرون