مدرسه نیم‌آورد اصفهان از مدارس علمیه به‌جامانده از دوره صفوی که در بازار اصفهان قرار دارد. این مدرسه در دوره شاه سلطان حسین (حکومت: ۱۱۰۵-۱۱۳۵) بنا شد، اما تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. بانی مدرسه، زینب‌بیگم، از بانوان نیکوکار آن دوره بوده که پس از اتمام ساخت، مواردی از املاک و مستغلات را وقف مدرسه و طلاب کرده است. مدرسه نیم‌آورد در دو طبقه با حجره‌های متعدد ساخته شده و دارای معماری اسلامی-ایرانی است. این مدرسه در فهرست آثار ملی ثبت شده و اکنون جزو مدارس فعال حوزه علمیه اصفهان است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | زینب‌بیگم |
| تأسیس | سال ۱۱۱۱ هجری قمری |
| کاربری | مدرسه • آموزشی |
| مکان | اصفهان |
| مشخصات | |
| مساحت | بیش از ۱۰۰۰ متر مربع |
| وضعیت | فعال |
| شماره ثبت | شماره ۳۷۸ – ۱۱/ ۹/۳۰ |
پیشینه تاریخی
مدرسه نیم‌آورد از مدارس قدیمی اصفهان، مربوط به دوره صفویه، در بازار بزرگ اصفهان واقع شده و به‌نام محله آن شهرت یافته است.[۱] تاریخ بنای آن دقیقاً مشخص نیست، اما نقل شده که زینب‌بیگم از زنان خیّر و همسر حکیم‌الملک اردستانی، بنیانگذار آن بوده و نیم‌آورد را در سال ۱۱۱۱ق،[۲] در زمان حکومت شاه سلطان حسین برای تحصیل علوم دینی احداث کرده است.[۳]
گفته شده که زینب‌بیگم و همسرش در سفر به هند و پس از درمان دختر یکی از پادشاهان هند، هدایا و انعام فراوانی دریافت کردند[۴] و پس از بازگشت به اصفهان، هدایای مذکور را صرف ساخت مسجد و مدرسه کردند. مدرسه و مسجد نیم‌آورد را زینب‌بیگم ساخت و مدرسه کاسه‌گران را همسرش حکیم‌المُلک بنا کرد.[۵]
معماری
مدرسه نیم‌آورد در دو طبقه است. دو ایوان در شمال و جنوب آن ساخته شده که برای تدریس و نماز استفاده می‌شود و حجره‌های متعددی برای سکونت طلاب دارد.[۶] بر روی کتیبه سردَر مدرسه به‌خط خط ثلث، سوره اخلاص و آیات ۷۸ و ۷۹ سوره اسرا نقش بسته است. این کتیبه به‌اهتمام سید عبدالعلی عقلایی که نائب‌التولیه بوده، در دوره پهلوی اول نگاشته شده است.[۷]
تزئینات
تزئینات مدرسه نیم‌آورد، فراوان بوده و دارای مقرنس‌های گچ‌بری و کاشی‌کاری‌های متعدد است.[۸] در داخل مدرسه نیز اشعاری با گچ‌بری و خط نستعلیقِ مشکی نوشته شده که کاتب آنها ابوالفتوح گلستانه است. در وسط حیاط هم حوضی وجود دارد که در چهار طرف آن به شیوه معمول باغ‌های ایرانی، چهار باغچه برای گل‌کاری و درختکاری در نظر گرفته شده است.[۹]
وقف
وقف‌نامه مدرسه نیم‌آورد در سال ۱۱۱۱ق تنظیم شده و آقا جمال خوانساری، مجری صیغه وقف و ناظر بر آن بوده است[۱۰] موقوفات مدرسه، از جانب زینب‌بیگم و همسرش حکیم‌الملک، ابتدا به وکیلش میرزا رشید اردستانی تفویض گردید و پس از مرگ میرزا رشید به فرزندان و نسل او واگذار شده است.[۱۱] بر این اساس، واقف به میرزا رشید دستور داد املاکی را در اصفهان و اردستان خریداری نماید و برای هزینه‌های مدرسه و طلاب آن وقف کند.[۱۲]
وقف‌نامه مدرسه نیم‌آورد در اداره کل اوقاف اصفهان به شماره بایگانی ۱۰۵ نگهداری می‌شود.[۱۳]
وضعیت کنونی
مدرسه نیم‌آورد امروزه جزو مدارس فعال حوزه علمیه اصفهان و محل سکونت طلاب و تدریس دروس حوزوی است و مساحت آن به بیش از ۱۰۰۰ متر مربع می‌رسد.[۱۴] این مدرسه قدیمی، چندین بار در زمان‌های مختلف، بازسازی و مرمت شده[۱۵] و از دوره صفوی تا زمان معاصر، محل اقامت و تحصیل عالمان شیعه بوده است؛[۱۶] از جمله میرزا ابوالقاسم رشتی، ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، میرزا بدیع درب‌امامی، شیخ عبدالکریم گزی، سید محمدباقر درچه‌ای، سید حسین طباطبایی بروجردی و جلال‌الدین همایی.[۱۷]
این مدرسه با شماره ۳۷۸–۱۱/۹/۳۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۰۸.
- ↑ مهدوی، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، ۱۳۸۶ش، ص۲۷۲.
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۰۸.
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۰۶و۱۰۷.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۰۸؛ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۱.
- ↑ مهدوی، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، ۱۳۸۶ش، ص۲۷۲؛ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۱۸.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ «مدرسه نیم‌آورد و پرورش بزرگان»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ «مدرسه نیم‌آورد و پرورش بزرگان»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۱۷و۱۱۸.
- ↑ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۱۰.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۹.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۱.
- ↑ موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۱-۲۱۹.
- ↑ «مدرسه نیم‌آورد و پرورش بزرگان»، خبرگزاری ایمنا؛ خوشنودی، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، ص۱۰۷.
- ↑ «مدرسه نیم‌آورد و پرورش بزرگان»، خبرگزاری ایمنا.
منابع
- خوشنودی، عفت، «معرفی زینب‌بیگم و مدرسه و مسجد موقوفه وی»، در مجله وقف میراث جاویدان، پاییز ۱۳۹۳، سال بیست‌ودوم، ش۸۷.
- «مدرسه نیم‌آورد و پرورش بزرگان»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ انتشار: ۱ بهمن ۱۳۹۵ش.
- موحد ابطحی، حجت، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، اصفهان، دفتر تبلیغات المهدی(عج)، ۱۴۱۸ق.
- مهدوی، مصلح‌الدین، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶ش.