مقبل کاشانی
 مقبره منسوب به مقبل کاشانی در کاشان | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | آقا محمد شیخا |
| لقب | مقبل کاشانی • مقبل اصفهانی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایرانی |
| محل دفن | کربلا یا کاشان |
| همزمان با | صفویان |
| مذهب | شیعه |
| بنیانگذار | سبک واقعهسرایی |
| دیوان اشعار | دیوان مقبل • وحی بر توفان |
| تخلص | مُقبل |
| علت شهرت | دیدن پیامبر(ص) در عالم رؤیا و شعرخوانی نزد او |
آقامحمد شیخا معروف به مُقبِل کاشانی یا مقبل اصفهانی (درگذشته ۱۱۵۷ق)، شاعر شیعه عهد صفوی، بنیانگذار سبک واقعهسرایی در مرثیهسرایی است که تأثیر زیادی بر شاعران ایران و هند گذاشت. اشعار مقبل، بیش از آنکه ارزش مکتوب داشته باشند، بهعنوان میراث شفاهی محسوب میشوند. مشهورترین شعر او بلندمرتبه شاهی ز صدر زین افتاد است.
مقبل پس از حمله افغانها به ایران (۱۱۳۵ق)، به هند مهاجرت کرد و در گُجَرات درگذشت. درباره محل دفن او در کاشان یا کربلا اختلاف است. در رؤیایی مشهور، شب عاشورا به مجلس عزای پیامبر(ص) راه یافت و با خواندن شعر معروفش، خلعتی معنوی از امام حسین(ع) دریافت کرد.
آثار او در مجموعههایی مانند واقعات کربلا، واقعات الطف و کتاب وحی بر توفان گردآوری شدهاند.
جایگاه و اهمیت
آقا محمد شیخا، معروف به مقبل کاشانی یا مقبل اصفهانی (درگذشته ۱۱۵۷ق)، از شاعران شیعه دوران صفویه بود[۱] که به تعهد و اعتقاد در شعر شهرت داشت.[۲] او بنیانگذار سبک واقعهسرایی[یادداشت ۱] در شعر مرثیه است؛ سبکی که بعدها مورد توجه شاعران مرثیهسرا قرار گرفت.[۴] آثار او بر شعرای ایران و شبهقاره هند تأثیر گذاشت و در منابعی چون «خزانه عامره» و «مقالات الشعرا» با عنوان «واقعات مشهور» و «واقعات عالمگیر» یاد شدهاند.[۵]
مقبل اشعار واقعهسرایی خود را در مجالس عزاداری میخواند. از این رو، اشعارش، بیش از آنکه ارزش مکتوب داشته باشند، بهعنوان میراث مرثیه شفاهی مطرح هستند.[۶] مشهورترین شعر او مثنویای است که مصرع «بلندمرتبه شاهی ز صدر زین افتاد» در آن آمده است.[۷]
زندگینامه
اطلاعات دقیقی از زندگی مقبل در دست نیست، اما گفته میشود در اصفهان شناختهشده بود.[۸] پس از حمله افغانها (۱۱۳۵ق) و آشفتگیهای پایان دوره صفوی، به هند مهاجرت کرد و در شهرهایی چون تته، دَکَن و گُجَرات مورد احترام سخنوران و حاکمان قرار گرفت.[۹] در دوران نادرشاه در گجرات درگذشت.[۱۰] پسرش استخوانهای او را به کربلا منتقل کرد، اما مقبرهای نیز در کاشان به نام او وجود دارد.[۱۱] برخی احتمال دادهاند که جسد به کربلا منتقل نشده و او در کاشان دفن شده است.[۱۲]
رؤیای مقبل
بر اساس روایت سبزواری در کتاب «عدد السنه»، مقبل کاشانی آرزوی زیارت کربلا را داشت، اما به دلیل مشکلات مالی امکان سفر نداشت. پس از آنکه یکی از دوستانش هزینه سفر را تأمین کرد، کاروان او در گلپایگان مورد حمله راهزنان قرار گرفت و او ناچار شد در آنجا بماند تا با کار کردن، هزینه سفر را دوباره فراهم کند. شب عاشورا، پس از مراسم عزاداری و گریه فراوان، در عالم خواب دید که به کربلا رفته و به مجلس عزای پیامبر(ص) و حضرت فاطمه(س) راه یافته است. در این مجلس، محتشم کاشانی ابیاتی از دوازدهبند مشهورش را میخواند و از پیامبر(ص) خلعت هدیه میگیرد. سپس حضرت فاطمه(س) از پیامبر درخواست میکند تا مقبل نیز شعر بخواند و او این ابیات را میخواند:
مقبل میگوید من هم آرزو داشتم خلعتی بگیرم که ناگهان خود امام حسین(ع) را بیسر و با بدن پارهپاره دیدم که به من گفت: مقبل دلت نشکند، خلعت تو با من است.[۱۳]
در نقلی دیگر آمده که مقبل یک نوحه ضعیف را در روز عاشورا به تمسخر گرفت و در پی آن به جذام مبتلا شد. سال بعد، با دلی شکسته، اشعاری سرود و شب عاشورا همان رؤیا را دید. پیامبر(ص) به او لقب «مقبل» (خوشبخت) داد و فرمود: «هر کس برای حسین من شعر بگوید، مقبل است». پس از آن شفا یافت و به مرثیهسرایی اهلبیت(ع) روی آورد.[۱۴]
سبک شعری
مقبل را مُبدع سبک «واقعهسرایی» میدانند که شاخهای از مرثیهسرایی است.[۱۵] بیشتر اشعار او در قالب مثنوی و با محوریت وقایع عاشورا سروده شدهاند. جز دو غزل، باقی آثارش در مدح و مرثیه بزرگان دین است.[۱۶] به گفته امیرحسین مدرس (مُصحّح دیوان مقبل) در شعر مقبل احساسات بر حماسه غلبه دارد و او بهجای شخصیتپردازی، به صحنهسازی و تصویرگری با واژگان پرداخته است.[۱۷]
آثار
اشعار مقبل در مجموعه «واقعات کربلا» (چاپ سنگی در لکهنو، ۱۳۰۷ق) چاپ شده[۱۸] و دیوان «واقعات الطفّ» نیز به او نسبت داده شده است.[۱۹] همچنین اسدالله راغب اشعار او را گردآوری و منتشر کرده است.[۲۰]
کتاب «وحی بر توفان» (انتشارات سوره مهر، ۱۴۰۰ش) با تصحیح امیرحسین مدرس اشعار مقبل را گرد آورده است. مدرس برای این تصحیح، پانزده نسخه خطی از ایران، کشمیر و دهلینو را بررسی کرده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ «جلوه حماسه حسینی در ادبیات فارسی»، ایبنا.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ راغب، مقدمه دیوان مقبل، ۱۳۷۱ش، ص۱۰.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ سبزواری، عدد السنه، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۳ش، ص۱۶۶-۱۶۹.
- ↑ راغب، مقدمه دیوان مقبل، ۱۳۷۱ش، ص۹-۱۱؛ «داستان مقبل؛ شأن و جایگاه شعر و شاعری، ذاکر و ذاکری»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ «جلوه حماسه حسینی در ادبیات فارسی»، ایبنا.
- ↑ میرباقری فرد و دیگران، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
- ↑ راغب، مقدمه دیوان مقبل، ۱۳۷۱ش، ص۲.
- ↑ آقایی، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا.
یادداشت
منابع
- آقایی، زهرا، «مقبل اصفهانی؛ شاعر واقعهسرای عاشورا»، ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- «جلوه حماسه حسینی در ادبیات فارسی»، ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۹ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- راغب، اسدالله، دیوان مقبل، قم، سعید بن جبیر، ۱۳۷۱ش.
- راغب، اسدالله، مقدمه دیوان مقبل، قم، سعید بن جبیر، ۱۳۷۱ش.
- سبزواری، اسماعیل، عدد السنه (یکصد و شصت مجلس در وعظ و خطابه)، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۳ش.
- «داستان مقبل؛ شأن و جایگاه شعر و شاعری، ذاکر و ذاکری»، پایگاه اطلاعرسانی حوز، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- میرباقری فرد، سید علیاصغر؛ آصف، احمد، «واقعه و مقبل اصفهانی»، متنپژوهی ادبی، شماره۶۲، اسفند ۱۳۹۳ش.