مدرسه فیضیه (قم)

مدرسه فیضیّه، از مدارس علمیه قم است که در کنار حرم حضرت معصومه قرار دارد. این مدرسه از ۱۳۲۰ش کانون اجتماع طلاب و روحانیان حوزه علمیه قم بوده است. از این‌رو برخی از دیدارها و سخنرانی‌های امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای با حوزویان و نیز اجتماعات سیاسی در آن برگزار می‌شده است. در سال ۱۳۴۲ش مأموران حکومت پهلوی به این مدرسه حمله کردند در این حمله تعدادی از طلاب کشته شدند. همچنین سخنرانی امام خمینی در خرداد ۱۳۴۲ش که منجر به قیام ۱۵ خرداد گردید، در این مدرسه ایراد شده بود.

مدرسه فیضیه

اطلاعات اوليه
تأسیس	دوره صفویه
کاربری	آموزشی • خوابگاهی
مکان	قم
وقایع مرتبط	واقعه فیضیه • سخنرانی امام خمینی (۱۳۴۲ش)
مشخصات
مساحت	۳۰۰۰ الی ۳۵۰۰ مترمربع
وضعیت	فعال
امکانات	کتابخانه • سالن اجتماعات
شماره ثبت	۲۰۷۱۵
معماری
سبک	اسلامی
بازسازی	در دوره‌های مختلف

عالمان بسیاری ساکن این مدرسه بوده و در آن تحصیل یا تدریس کرده‌اند.

اهمیت و موقعیت

برگزاری مراسم آغاز سال تحصیلی حوزه‌های علمیه در زیرزمین مدرسه فیضیه

مدرسه فیضیه از مدارس علمیه شهر قم است که در دوره صفویه تأسیس شد و به‌واسطه مجاورت با حرم حضرت معصومه، مزیت خاصی یافته است. این مدرسه از حوالی سال‌ ۱۳۲۰ش کانون تحولات سیاسی بوده است. همچنین برخی از دیدارهای امام خمینی با طلاب و روحانیان در آن برگزار می‌شده است. از جمله نخستین دیدار امام خمینی با مردم قم پس از انقلاب در این مدرسه برگزار شد.

این مدرسه در کنار مسجد اعظم و مدرسه دارالشفاء واقع شده است و برخی از درس‌های حوزه علمیه قم و نیز اجتماعات حوزوی در آن برگزار می‌شود. قبل از تأسیس مدرسه حجتیه، مدرسه فیضیه بزرگترین مدرسه علمیه قم بود.

عالمان بسیاری در این مدرسه سکونت یا تدریس داشته‌اند. به‌گفته مدرسی طباطبایی، بهاءالدین عاملی، سلطان العلماء، قاضی سعید قمی، ملاعبدالرزاق لاهیجی و فیض کاشانی در این مدرسه تدریس کرده‌اند. همچنین گفته‌اند آیت‌الله بروجردی نیز در این مدرسه تدریس می‌کرده است. امام خمینی از ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۶ش در این مدرسه سکونت داشته است حُجره محل سکونت او (حجره شماره ۲۳) در میان طلاب به حجره امام خمینی یا حجره امام شناخته می‌شود. همچنین سیدرضا بهاء الدینی ، مرتضی مطهری و حسینعلی منتظری نیز مدتی در این مدرسه سکونت داشتند.

مدرسه فیضیه در ۹ بهمن ۱۳۸۶ش با شماره ۲۰۷۱۵ در آثار ملی ایران ثبت شده است. در دوره‌ای، در جمهوری اسلامی ایران تصویر این مدرسه بر روی سکه و اسکناس‌ها ضرب می‌شد.

وقایع مهم

برخی از حوادث مرتبط با مدرسه فیضیه عبارت‌اند از:

حمله به مدرسه فیضیه

مقالهٔ اصلی: واقعه فیضیه

سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه (خرداد ۱۳۴۲ش)

در ۲ فروردین سال ۱۳۴۲ش مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه حمله کردند. این حمله پس از اعتراض امام خمینی به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز لوایح شش‌گانه و انقلاب سفید و اعلام عزای عمومی در سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) انجام شد. از این حمله به واقعه فیضیه یاد می‌شود.

سخنرانی امام خمینی در خرداد۱۳۴۲ش

مقالهٔ اصلی: سخنرانی امام خمینی در خرداد ۱۳۴۲ش

سخنرانی ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ش امام خمینی در مدرسه فیضیه ایراد شد. امام خمینی در این سخنرانی از حکومت پهلوی انتقاد کرد. پس از این سخنرانی، در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ش، مأموران حکومت پهلوی امام خمینی را دستگیر و برای زندان به تهران انتقال دادند. به‌دنبال این واقعه، قیام ۱۵ خرداد مردم قم شکل گرفت.

تعطیلی مدرسه

حکومت پهلوی در خرداد ۱۳۵۴ش برای جلوگیری از تحرکات انقلابیون مدرسه فیضیه را تعطیل کرد. این حرکت در واکنش به تجمع طلاب به مناسبت سالگرد قیام ۱۵ خرداد در این مدرسه انجام شد. مدرسه تا انقلاب سال ۱۳۵۷ش بسته بود. البته در تشییع جنازه ابوالفضل زاهدی (درگذشت ۱۲ فروردین سال ۱۳۵۷ش) مدرسه چند ساعتی باز و دوباره بسته شد.

نام‌گذاری

گفته شده نام‌گذاری این مدرسه به نام فیضیه به جهت این بوده که فیض کاشانی از علمای دوره صفویه مدتی در این مدرسه سکونت یا تدریس داشته است. ناصرالشریعه نویسنده کتاب تاریخ قم معتقد است دلیل نام‌گذاری این مدرسه به فیضیه همجواری آن با مزار فیض‌آثار (حضرت معصومه) است. طبق آنچه در کتاب گنجینه آثار قم آمده است مدرسه از این‌رو فیضیه نامیده شده که به درخواست و تحت نظر فیض کاشانی ساخته شده است.

تاریخچه بنا

حجره امام خمینی در فیضیه

بر اساس کتیبه سردر ایوان جنوبی مدرسه فیضیه، این مدرسه از بناهای شاه طهماسب اول و متعلق به سال ۹۳۴ق است. با این حال، مدرسی طباطبایی معتقد است که تاریخ مذکور متعلق به سردر ورودی صحن عتیق حرم بوده و بنای اولیه مدرسه فیضیه، با نام مدرسه آستانه، مربوط به قرن ششم هجری قمری بوده است که از اواخر قرن یازدهم، نام آن به مدرسه فیضیه تغییر یافته است.

در گزارش دیگری آمده است این مدرسه در قرن پنجم قمری در دوره سلجوقیان بنا شد، در سال ۶۱۷ق در حمله مغولان تخریب شد و اثری از آن باقی نماند و سپس در دوره صفویه بازسازی شد. برخی نیز معتقدند قبل از تأسیس مدرسه فیضیه، در جای آن مدرسه ستی فاطمه بوده است که عبدالجلیل رازی متکلم قرن ششم در کتاب النقض از آن یاد کرده است.

فتحعلی‌شاه قاجار بنای قدیمی مدرسه را در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق تخریب کرد و بنای جدیدی احداث نمود. این بنا در ۶۰ -۷۰ متر طول و ۵۰ متر عرض احداث شد و شامل چهل اتاق در طبقه پایین، چهار ایوان بلند، دوازده غرفه سپهرنشان و حوضی دوازده ذرع در دوازده ذرع می‌شد. همچنین در این زمان، صحن مدرسه تا ورودی صحن عتیق حرم حضرت معصومه(س) گسترش یافت و سردر ورودی حرم به صورت ایوان جنوبی مدرسه درآمد. پیش از آن، مدرسه از صحن عتیق حرم جدا بود و گذری بین آنها وجود داشت.

در سال ۱۳۰۱ق میرزا محمد فیض و شیخ عبدالکریم حائری در طبقه بالای مدرسه حجره‌هایی ساختند. مدرسه در زمان آیت‌الله بروجردی نیز تعمیر شد. همچنین در واقعه فیضیه این مدرسه آسیب دید که با کمک بازاریان و زیرنظر آیت‌الله گلپایگانی تعمیر شد. در دوره جمهوری اسلامی در زیر حیاط مدرسه، زیرزمینی ساخته شده است.

وضعیت فعلی

بنای فعلی مدرسه مربوط به دوره فتحعلی شاه است که در سال‌های ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق احداث و در دوره‌های بعد تکمیل شده است. این بنا دارای چهار ایوان در دو طبقه است و در هر طبقه چهل حجره قرار دارد. سردر، ایوان‌ها و پیشانی حجره‌های آن با کاشی تزئین شده است. شیخ عبدالکریم حائری در سال ۱۳۰۹ش برابر ۱۳۴۹ق در این مدرسه کتابخانه‌ای بنا نهاد که با نام کتابخانه آیت‌الله حائری شناخته می‌شود.

کاربری

گفته شده مدرسه فیضیه در ابتدا کاروانسرا و محلی برای استراحت زائران حرم حضرت معصومه(س) بوده است و به‌تدریج به مدرسه علمیه و محل سکونت و درس طلاب تبدیل شده است. این بنا در دوره مشروطه نیز به محلی برای سکونت گدایان و دراویش تبدیل شده بود که آیت‌الله میرزا محمد فیض قمی در سال ۱۲۸۵ش آن را در اختیار گرفت.

مدرسه فیضیه کاربری آموزشی و خوابگاهی دارد. حجره‌های طبقه دوم این مدرسه محل سکونت طلاب و حجره‌های طبقه اول محل برگزاری دروس حوزوی است. همچنین در زیرزمین مدرسه نماز جماعت و دیگر مراسم‌های مذهبی برگزار می‌شود. اجتماعات و برنامه‌های سیاسی عمومی نیز معمولاً در حیاط مدرسه برگزار می‌شود.

نگارخانه

• 

  نقاشی فیضیه اثر حبیب‌الله صادقی که در سال ۱۳۵۶ش خلق شده است. در این اثر واقعه فیضیه و دیگر حوادث مرتبط با این مدرسه در سال‌های قبل از انقلاب سال ۱۳۵۷ش به تصویر کشیده شده است.

• 

  سکه ۲۵۰ ریالی با طرح مدرسه فیضیه، سال ۱۳۸۷ش

• 

  تجمع اعتراضی طلاب و روحانیان حوزه علمیه قم در حیاط مدرسه فیضیه در پی صدور حکم اعدام باقر النمر در عربستان (۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۴ش)

پیوند به بیرون

• چرا به مدرسه دینی طلاب قم «فیضیه» می‌گویند