زیارتگاه حبیب بن موسی
 تصویری از زیارتگاه حبیب بن موسی | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | پیش از قرن ششم |
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | کاشان |
| وقایع مرتبط | محل دفن شاه عباس اول |
زیارتگاه حبیب بن موسی مقبره منسوب به حبیب بن موسی بن جعفر که در کاشان واقع شده است. کتیبه‌ای بر دو لنگه درِ بقعه، با این مضمون حک شده است: «هذالباب علی مشهد المقدس السلطان حبیب بن موسی بن جعفر(ع)».
به علت انتساب این امامزاده به دودمان صفویه این مقبره در زمان شاه عباس اول، مورد توجه بسیار قرار گرفت. این مکان، محل دفن شاه عباس اول و برخی از عالمان و شاعران کاشان نیز هست.
مکان
این بنا در محله پشتْ‌مشهد در خیابان امام خمینی قرار دارد و طبق کتیبه درِ ورودی، منسوب به حبیب بن موسی‌بن جعفر است،[۱] گرچه برخی[۲] نسبت آن را به فرزندان امام باقر(ع) محتمل دانسته‌اند.
تاریخ ساخت
بر محراب سفالین کوچکی که اینک در موزه ملی ایران به شماره ۳۲۸۹ نگهداری می‌شود، به عدد ۶۶۸ و به حروف ششصد و هفتاد نقش شده است. احتمالا بنای اولیه مقبره، مانند دیگر بقعه‌های کاشان، متعلق به پیش از قرن ششم و قرن هفتم هجری قمری است.
از جزئیات ساخت بنای اولیه اطلاعی در دست نیست. تنها اثر باقیمانده از قرن هفتم در این بنا، پوشش کاشی‌کاری سطح مزار حبیب بن موسی است[۳] که شامل کاشی‌های کوکبی شش ضلعی،[۴] خشتی سرمه‌ای و محرابی‌شکل است که به موزه ملی ایران منتقل شده است.
این کاشی‌ها و محراب قدیمی بقعه، کار علی بن محمد بن طاهر، از خاندان ابوطاهر کاشی، است.[۵] ضریح برنجی روی مرقد نیز در ۱۳۲۷ش ساخته شده است.[۶]
از آنجایی که شاه عباس اول (حکومت: ۹۹۶ ۱۰۳۸) دودمان صفویه را اولاد صاحب این بقعه می‌دانسته، این بقعه بسیار مورد توجه او بوده است.[۷]
مقبره شاه عباس اول
در دوره صفوی، پس از اینکه این مکان مدفن شاه عباس اول گردید،[۸] بر بنا و تزیینات آن افزوده شد.[۹]
در دوره‌های زندیه و قاجاریه نیز بخش‌هایی به بنا الحاق گردید.[۱۰]
از آثار ملی
بنای زیارتگاه حبیب بن موسی بن جعفر در ۱۳۱۴ش در فهرست آثار ملی ایران، به شماره ۳۵۲، به ثبت رسید.
در ۱۳۲۶ش انجمن آثار ملی، با تأیید وجود مدفن شاه عباس اول در آنجا، بر آن شد که آرامگاهی برای او بنا کند که محقق نگردید.[۱۱]
شکل ظاهری و مقبره‌ها
بنای فعلی آرامگاه صحن مستطیل‌شکلی است که رواق‌هایی از اتاق‌های بزرگ و کوچک، در دو طبقه، آن را احاطه کرده‌اند.
در ضلع شمالی، پیش‌طاقی با تزیینات آجرکاری قرار دارد. بناهای اطراف صحن به‌تدریج به بنای اولیه اضافه شده‌اند. غرفه‌های طبقه اول مدفن علما و بزرگان است. در جانب شمالی صحن، ایوان بلندی ساخته شده که سقف آن مقرنس‌کاری و دیوارهای آن نقاشی شده است.
محرابی دارای عبارت لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله که مربوط به سال ۷۷۰ق است در این زیارتگاه وجود دارد.[۱۲]
در ضلع شمالی صحن، مقبره‌ای از دوره محمدشاه قاجار، متعلق به سید محمدتقی پشت‌مشهدی، از علمای کاشان، با تزیینات و نقاشی‌های چشمگیر قرار دارد.[۱۳] در گذشته این بقعه موقوفات و متولی و خدمه جداگانه داشته است.[۱۴]
ورودی بقعه در وسط ایوان قرار گرفته است. این مدخل، درِ چوبی کنده‌کاری شده‌ای به تاریخ ۱۲۹۲ دارد. در هریک از دو گوشوار ایوان، اتاق‌هایی ساخته شده است.[۱۵]
تزیینات داخل بقعه به‌تدریج از بین رفته است. در هر طرف ایوان مناره‌ای با بدنه کاشی‌کاری شده دیده می‌شود که تا نیمی از ارتفاع، به رواق‌ها متصل‌اند.[۱۶]
در ضلع شرقی صحن نیز آرامگاه بزرگ دیگری، متعلق به فقیه مشهور کاشان، سید علی یثربی کاشانی (متوفی ۱۳۳۸ش)، بنا گردیده است.[۱۷]
در ضلع جنوبی صحن، مسجدی قراردارد که سرداب آن مدفن شاه عباس اول است. سنگ سیاه مزار احتمالا از قفقاز آورده شده و بر آن آیةالکرسی، به خط نسخ محمد محلاتی، حک شده است.[۱۸]
در سرداب، دو قبر دیگر هم هست که بنابر کتیبه روی دیوار با تاریخ ۱۰۰۱ق، یکی از آنها متعلق به محمد بن طاهر بن خواجه میرولی نیشابوری، واقف این مسجد است.[۱۹] از دیگر دفن‌شدگان در این بقعه، شاعرانی چون، خباز کاشانی، فرهانی کاشانی، شرمی کاشانی و شکرریز کاشانی هستند.
پانویس
- ↑ نراقی، ص۱۱۱
- ↑ قمی، ج۲، ص۸۰
- ↑ شریف، ص۴۲
- ↑ ویلبر، ص۱۲۲
- ↑ شریف، ۴۵
- ↑ نراقی، ص۱۰۹
- ↑ نراقی، ص۱۰۷-۱۰۸
- ↑ اسکندرمنشی و واله اصفهانی، ص۳۱
- ↑ نراقی، ص۱۰۷-۱۰۸
- ↑ شریف، ص۴۵
- ↑ بحرالعلومی، ص۸۲۱-۸۲۳؛ نراقی، ص۳۳۹
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۸۵۰.
- ↑ شریف، ص۴۲، ۴۵؛ نراقی، ص۱۱۱
- ↑ ضرابی، ص۴۳۹
- ↑ سلمانی آرانی، ص۲۲۲
- ↑ نراقی، ص۱۰۸، تصویر
- ↑ نراقی، ص۱۱۲
- ↑ نراقی، ص۱۱۲
- ↑ نراقی، ص۱۱۲
منابع
- اسکندرمنشی و محمدیوسف واله‌اصفهانی، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، چاپ سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۱۷ش.
- بحرالعلومی، حسین، کارنامه انجمن آثار ملّی، تهران ۱۳۵۵ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷ش.
- سلمانی‌آرانی، حبیب‌اللّه، سیمای کاشان، قم ۱۳۷۵ش.
- شریف، علی، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، کاشان، اداره فرهنگ و هنر شهرستان کاشان.
- ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ش.
- قمی، عباس، منتهی‌الآمال، تهران ۱۳۳۱-۱۳۳۲ش.
- نراقی، حسن، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ۱۳۷۴ش.
- ویلبر، دونالد نیوتن، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام