فاطمه دختر امام علی(ع)
| نام | فاطمه بنت علی (ع) |
|---|---|
| نقش | گزارشگر واقعه کربلا |
| درگذشت | ۱۱۷ق |
| پدر | امام علی(ع) |
| مادر | ام ولد |
| همسر(ان) | محمد بن ابی‌سعید بن عقیل |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
فاطمه دختر امام علی(ع) (درگذشت ۱۱۷ق) از اسیران و گزارشگران واقعه کربلا و از راویان حدیث است. محمد بن ابی‌سعید بن عقیل شوهر فاطمه در واقعه کربلا به شهادت رسید. فاطمه در کربلا حضور داشت و پس از شهادت امام حسین(ع) به همراه دیگر بازماندگان کاروان امام(ع) به اسارت درآمد.
فاطمه، از پدرش، اسماء بنت عمیس، امامه بنت ابی‌العاص، ام الحسن دختر حضرت علی، امام حسن(ع) و دیگران روایت کرده است. همچنین حارث بن کعب کوفی، عبدالرحمان بن ابی‌نعیم بجلی، عبیدالله بن بشیر جعفی، موسی جهنی، عیسی بن عثمان، ابوبصیر و... از او روایت کرده‌اند. روایات منقول از وی بیشتر در زمینه‌های اعتقادی، فقهی و اخلاقی است.
وی حدیث منزلت و رد الشمس را روایت کرده است. ابومخنف برخی حوادث واقعه کربلا را با یک واسطه از وی گزارش کرده است.
نسب
فاطمه دختر علی بن ابی‌طالب و مادرش ام ولد بود.[۱] وی با محمد بن ابی‌سعید بن عقیل ازدواج کرد و دختری به نام حمیده برای او به دنیا آورد.[۲] [یادداشت ۱]
محمد بن ابی‌سعید شوهر فاطمه در واقعه کربلا به شهادت رسید[۳] و فاطمه به ازدواج سعید بن اسود بن ابی‌البحتری در آمد[۴]و از او برزه و خالد را به دنیا آورد.[۵] او پس از سعید به عقد منذر بن عبیدة بن زبیر درآمد[۶] و از او عثمان و کَبره متولد شدند.[۷] فاطمه پس از منذر نیز زنده بود[۸] و در سال ۱۱۷ق درگذشت.[۹]
روایات
فاطمه، از پدرش،[۱۰] اسماء بنت عمیس،[۱۱] امامه بنت ابی‌العاص،[۱۲] ام الحسن دختر حضرت علی،[۱۳] امام حسن(ع)[۱۴] و دیگران روایت کرده است. حارث بن کعب کوفی، عبدالرحمان بن ابی‌نعیم بجلی، عبیدالله بن بشیر جعفی،[۱۵] موسی جهنی،[۱۶] عیسی بن عثمان،[۱۷] ابوبصیر[۱۸] و... از او روایت کرده‌اند. روایات منقول از وی بیشتر در زمینه‌های اعتقادی،[۱۹] فقهی[۲۰] و اخلاقی[۲۱] است.
وی حدیث رد الشمس[۲۲] و منزلت[۲۳] را از اسماء بنت عمیس نقل کرده است. گفته شده که نسائی و ابن ماجه از وی روایت کرده‌اند.[۲۴]
واقعه کربلا
فاطمه در واقعه کربلا حضور داشت و به همراه زینب(س) و دیگر اسیران به دمشق برده شد.[۲۵] در مجلس یزید، مردی از اهل شام از یزید بن معاویه درخواست کرد تا او را به کنیزی خود در آورد که با واکنش تند زینب(س) مواجه شد.[۲۶] ابومخنف این جریان را به واسطه حارث بن کعب از وی گزارش کرده است.[۲۷][یادداشت ۲]
همچنین فاطمه از حُسن برخورد نعمان بن بشیر در طول مسیر دمشق به مدینه با اسیران کربلا سخن گفته است. هنگامی که کاروان اسیران کربلا به مدینه رسید. فاطمه دختر علی به خواهرش زینب گفت: این مرد شامی(نعمان بن بشیر) در همراهی ما نیک رفتار بود، می‌خواهی چیزی به او بدهیم؟ زینب گفت: «به خدا چیزی نداریم به او بدهیم مگر زیورهایمان.» سپس آن دو دستبند و ساق بند خویش را نزد نعمان فرستادند و از او عذرخواهی کردند. اما نعمان آنها را نپذیرفت و گفت:
- «اگر آنچه کردم برای دنیا بود، زیورهایتان و کمتر از آن نیز مرا خشنود می‌کرد ولی به خدا این کار را جز برای خدا و نزدیکی شما با پیامبر خدا نکردم.»[۲۹]
محلاتی در ریاحین الشریعه از عدم شهرت وی در کتب رجالی شیعه اظهار تعجب کرده است.[۳۰]
پانویس
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۴۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۴۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۹۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۶ق، طبقه خامسه، ج۱، ص۴۷۷.
- ↑ ابن حبیب بغدادی، المحبر، دارالآفاق، ص۵۶؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۱۲۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۴۰.
- ↑ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۱۲۵؛ ابن حبیب بغدادی، المحبر، دارالآفاق، ص۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۴۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۴۰.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۰۷.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۶۶۷؛ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۴۰؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۳، ص۱۱.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۷-۱۰۹۸؛ عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ۲۳۹؛ جزری، اسنی المطالب، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۷، ص۲۶۳، ۲۶۸؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۳۷۰؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۵، ص۲۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۵۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۹.
- ↑ برقی، رجال، ۱۳۸۳ق، ص۶۱.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۰۷؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۱۴، ص۲۰۷، ص۲۴۹.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۷-۱۰۹۸؛ عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ۲۳۹؛ جزری، اسنی المطالب، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۷، ص۲۶۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۱
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۵۹؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۵، ص۲۰۱.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۹؛ عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۱۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۷۷.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۰۷، ج۱۴، ص۲۴۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۵۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۹؛ عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۱۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۱۷۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۷-۱۰۹۸؛ عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ۲۳۹؛ جزری، اسنی المطالب، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۷، ص۲۶۳، ۲۶۸.
- ↑ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۳۵.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۸۸؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۴۴؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۳.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۳.
- ↑ ابومخنف، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۴۸، ۲۷۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۲-۴۶۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۳۶
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۸۸.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دار الکتب الاسلامیه، ج۳، ص۳۰۸.
یادداشت
- ↑ البته در موسوعه کربلا، فاطمه، همسر ابوسعید معرفی شده که برای او محمد و حمیده را به دنیا آورده و گفته است که محمد هفت ساله بوده که در کربلا به شهادت رسیده است.(بیضون، موسوعة کربلاء، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۵۲۹.)
- ↑ براساس برخی دیگر از گزارش‌ها این واقعه درباره فاطمه دختر امام حسین اتفاق افتاده است. فاطمه دختر امام حسین می‌گوید: هنگامی که ما را وارد مجلس يزيد لعين كردند، او با ديده‌ی رِقَّت بار به ما نگاه كرد، مردي از اهل شام که سرخ رو بود برخاست و گفت: ای امیرالمؤمنين!! اين دختر را به من ببخش. منظور آن ملعون، من بودم، و من دختر نظیف و زیبایی بودم، وقتی اين سخن را شنیدم مضطرب شدم و لرزیدم، گمان كردم كه اين كار شدنی است. دامن عمه‌ام حضرت زينب عليهاالسلام را گرفتم و او می‌دانست كه اين كار شدنی نيست. در روايت سيد بن طاووس آمده است: به عمه‌ام گفتم: عمه جان! یتیم شدنم بس نبود حالا به کنیزی می‌خواهند؟! عمه‌ام به مرد شامی گفت: به خدا سوگند! دروغ گفتی به خدا سوگند! تو لئيم و فرومایه‌ای؛ نه تو می‌توانی این کار را بکنی، نه يزيد. یزيد از اين پاسخ، خشمگین شد و گفت به خدا سوگند! تو دروغ گفتی! این کار من است، و اگر بخواهم می‌توانم انجام دهم. زينب فرمود: به خدا سوگند! هرگز چنین نیست؛ خدا اين امر را برای تو قرار نداده است، مگر این که از دین وآیین ما خارج شده و به دين دیگری ایمان بیاوری. [۲۸]
منابع
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۰م/۱۴۱۰ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن حبیب بغدادی، کتاب المحبر، تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت،دار لآفاق الجدیدة، بی‌تا.
- ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، تحقیق: لجنة من العلماء، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ابن سعد، الطبقات الکبری(طبقه خامسه (۱))، تحقیق: محمد بن صامل السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابومخنف کوفی، وقعة الطف، جامعه مدرسین، چاپ سوم، قم، ۱۴۱۷ق.
- برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
- بیضون، لبیب، موسوعة کربلا، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۲۷ق.
- جزری، محمد بن محمد، أسنی المطالب(مناقب الاسد الغالب ممزق الکتائب و مظهر العجائب)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۶ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی، ۱۴۲۵ق.
- کحاله، عمررضا، اعلام الرساله فی عالمی العرب و الاسلام، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۱۲ ق/۱۹۹۱م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- محدث نوری، میزرا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.
- محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه، طهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
- مقریزی، أحمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.